امام زین العابدین (ع) در پایان ماه مبارك رمضان ضمن وداع با این ماه، فقدان آن را دردناك خوانده و از دست رفتن این ماه را ضایعه ای دردآور توصیف می كنند.
شهدای ایران: حضرت علی بن الحسین (ع) در دعای چهل و پنجم صحیفه سجادیه در وداع از ماه رمضان می فرماید: اینك آن را وداع ميگوییم؛ وداع كسي كه هجرانش بر ما غمانگیز است، و روي گرداندنش ما را به اندوه و وحشت دچار كرده، و بر عهده ما پیمان ناگسستني، و حرمت در خور توجه، و حق لازم دارد. به این خاطر ميگوییم 'خداحافظ اي بزرگترین ماه خدا و اي عید عاشقان حق. خداحافظ اي كریمترین همنشین از میان اوقات و اي بهترین ماه در روزها و ساعات.'
سیدالساجدین(ع) ضمن برشمردن نعمت های الهی می فرماید: چه فراوان است عطایت برما! و چه مخصوص است نیكي تو به ما. ما را به دین برگزیدهات راه نمودي، و به آئین پسندیدهات رهنمون شدي، و سالك راهي فرمودي كه آن را هموار كردي، و ما را به راه تقرب به پیشگاهت، و وصول به كرامتت بینایي دادي.
خداوندا! تو از خالصترین آن وظایف، و برگزیدهترین آن فرائض، ماه رمضان را قرار دادي كه آن را از میان سایر ماه ها برگزیدي و از میان همه زمان ها و عصرها اختیار كردي، و بر تمام اوقات سال ترجیح دادي، به خاطر آنكه در آن قرآن و نور نازل نمودي، و ایمان را در این ماه چند برابر ساختي، و روزه گرفتن را در آن واجب فرمودي، و به شب زندهداري در آن ترغیب كردي، و شب قدر را در آن كه از هزار شب با ارزشتر است بزرگ داشتي.
پس ما را محض این ماه بر سایر امم برتري دادي، و در پرتو فضل آن ما را از میان همه ملت ها برگزیدي، پس به فرمانت روزش را روزه گرفتیم، و در شبش به كمك تو به عبادت برخاستیم، و به وسیله روزه و نمازش طالب رحمتي شدیم كه براي ما مهیا فرمودي، و آن را وسیله رسیدن به ثواب تو قرار دادیم، و تو بر آنچه بندگانت بدان رغبت دارند قادري، و آنچه را كه از احسانت خواسته شود بخشندهاي، و به آن كه جهت رسیدن به قرب تو بكوشد نزدیكي.
همانا این ماه در نزد ما ستوده زیست، و با ما همنشیني پسندیده بود، و برترین منفعت جهانیان را براي ما به ارمغان آورد، پس به هنگام پایان گرفتن وقت، و سرآمدن مدت، و كامل شدن روزهایش از ما جدا شد،
امام چهارم (ع) در دعای خود این ماه را مایه امیدی می نامد كه دوری آن رنج آور است و آن را همدمی می داند كه زمانی كه سپری می شود و به پایان می رسد وحشت آور و دردناك است.
امام سجاد (ع) پس از وداع با این ماه، به راز و نیاز با معبود پرداخته و می فرماید: بارالها! ما اهل این ماهیم كه ما را به آن شرافت بخشیدي، و توفیق ادراكش را به ما عنایت فرمودي؛ آنگاه كه تیرهبختان وقتش را نشناختند و از بخت بدشان از فضلش محروم شدند.
امام سجاد (ع) در قسمتی دیگر از این دعا می فرماید: خداوندا! تو را سپاس همراه با اقرار به بدی هایمان، و اعتراف به سهلانگاری مان، در حالي كه در قلب هایمان ندامت قطعي، و بر زبانمان عذر صادقانه داریم. پس ما را با توجه به اعتراف به تقصیري كه در این ماه داشتیم مزدي عنایت كن كه تدارك كننده فضیلتهاي دلخواهمان و جایگزین ذخیرههایي باشد كه مورد علاقه ماست.
حضرت علی بن الحسین (ع) در ادامه چنین نجوا می كند: خدایا! عذر ما را در كوتاهي از اداي حقت قبول كن، و آینده عمرمان را به ماه رمضان آینده كه در پیش داریم برسان، و چون ما را به آن رساندي ما را بر انجام عبادتي كه سزاوار توست یاري ده، و به انجام طاعتي كه شایسته آن ماه است موفق دار، و عمل صالحي را كه موجب تدارك حق تو در آن دو ماه از ماههاي زمان خواهد بود به دست ما جاري فرما.
خداوندا هر گناه كوچكي یا بزرگي كه در این ماه به آن دست زدیم، یا معصیتي كه به آن آلوده گشتیم، یا خطایي كه مرتكب شدیم، از روي عمد یا فراموشي، كه در آن به خود ظلم كرده، یا حرمت دیگري را بدان
دریده باشیم، پس بر محمد و آلش درود فرست، و ما را از همه آنها در پرده ستاري حضرتت بپوشان، و به عفوت از ما بگذر، و ما را در آن ماه شهره به پیش دیده شماتت كنندگان قرار مده، و زبان طعنهزنندگان را بر ما باز مكن، و ما را به كاري بدار كه سبب فرونهادن گناهان و پوشاندن آن چیزي شود كه در آن ماه بر ما نميپسندي، به مهربانیت كه پایان ندارد، و احسانت كه كاستي نميپذیرد.
خداوندا! بر محمد و آلش درود فرست و ضایعه دردآور از دست رفتن رمضانمان را جبران كن، و روز عیدمان و فطرمان را بر ما مبارك گردان، و آن را از بهترین روزهایي قرار ده كه بر ما گذشته، كه بیشترین عفو را موجب، و بیشترین معاصي را محو كننده باشد، و گناهان پنهان و آشكار ما را مورد مغفرت قرار ده.
بارالها! پایان یافتن این ماه را پایان یافتن خطاهایمان قرار ده، و به دنبال خارج شدنش، ما را از بدی هایمان خارج كن، و ما را از سعادتمندترین اهل این ماه به آن، و پرنصیبترین آنان در آن، و بهرهمندترین ایشان از خودت قرار ده.
بارالها! هر كس كه این ماه را آن طور كه بایسته است رعایت كرده، و احترامش را آنچنان كه باید حفظ نموده، و حدودش را به بهترین صورت بپاداشته، و از گناهانش به نحو صحیح پرهیز كرده، یا به وسیله كار خیر به تو تقرب جسته كه موجب خشنودیت از وي گشته، و رحمتت را متوجه او نموده، پس مانند آنچه به او بخشیدي از توانگري خود به ما ببخش، و چندین برابر آن را از فضل خود به ما عطا فرما، زیرا كه فضلت كاستي نگیرد، و خزائن تو نقصان نپذیرد بلكه افزون ميشود، و معادن احسانت از بین نميرود، و همانا عطاي تو گوارا عطایي است.
بارالها! بر محمد و آلش درود فرست و همانند پاداش آنان كه تا روز رستاخیز این ماه را روزه گرفتهاند، یا به بندگي تو در آن اقدام كردهاند براي ما ثبت كن.
بارالها! در این روز فطر كه آن را براي اهل ایمان عید و شادي، و براي اهل آیین خود روز اجتماع و گردهمایي قراردادي؛ از هر معصیتي كه دچارش شدیم، یا هر كار بدي كه به آن دست زدیم، یا اندیشه بدی كه در دل داشتیم؛ به درگاهت توبه ميكنیم؛ مانند توبه كسي كه خیال بازگشت به گناه را ندارد و پس از توبه به جانب هیچ خطایي برنميگردد، توبه پاك و خالصي كه از شك و تردید پیراسته باشد. پس آن را از ما بپذیر و از ما راضي شو و ما را بر آن استوار بدار.
سیدالساجدین(ع) ضمن برشمردن نعمت های الهی می فرماید: چه فراوان است عطایت برما! و چه مخصوص است نیكي تو به ما. ما را به دین برگزیدهات راه نمودي، و به آئین پسندیدهات رهنمون شدي، و سالك راهي فرمودي كه آن را هموار كردي، و ما را به راه تقرب به پیشگاهت، و وصول به كرامتت بینایي دادي.
خداوندا! تو از خالصترین آن وظایف، و برگزیدهترین آن فرائض، ماه رمضان را قرار دادي كه آن را از میان سایر ماه ها برگزیدي و از میان همه زمان ها و عصرها اختیار كردي، و بر تمام اوقات سال ترجیح دادي، به خاطر آنكه در آن قرآن و نور نازل نمودي، و ایمان را در این ماه چند برابر ساختي، و روزه گرفتن را در آن واجب فرمودي، و به شب زندهداري در آن ترغیب كردي، و شب قدر را در آن كه از هزار شب با ارزشتر است بزرگ داشتي.
پس ما را محض این ماه بر سایر امم برتري دادي، و در پرتو فضل آن ما را از میان همه ملت ها برگزیدي، پس به فرمانت روزش را روزه گرفتیم، و در شبش به كمك تو به عبادت برخاستیم، و به وسیله روزه و نمازش طالب رحمتي شدیم كه براي ما مهیا فرمودي، و آن را وسیله رسیدن به ثواب تو قرار دادیم، و تو بر آنچه بندگانت بدان رغبت دارند قادري، و آنچه را كه از احسانت خواسته شود بخشندهاي، و به آن كه جهت رسیدن به قرب تو بكوشد نزدیكي.
همانا این ماه در نزد ما ستوده زیست، و با ما همنشیني پسندیده بود، و برترین منفعت جهانیان را براي ما به ارمغان آورد، پس به هنگام پایان گرفتن وقت، و سرآمدن مدت، و كامل شدن روزهایش از ما جدا شد،
امام چهارم (ع) در دعای خود این ماه را مایه امیدی می نامد كه دوری آن رنج آور است و آن را همدمی می داند كه زمانی كه سپری می شود و به پایان می رسد وحشت آور و دردناك است.
امام سجاد (ع) پس از وداع با این ماه، به راز و نیاز با معبود پرداخته و می فرماید: بارالها! ما اهل این ماهیم كه ما را به آن شرافت بخشیدي، و توفیق ادراكش را به ما عنایت فرمودي؛ آنگاه كه تیرهبختان وقتش را نشناختند و از بخت بدشان از فضلش محروم شدند.
امام سجاد (ع) در قسمتی دیگر از این دعا می فرماید: خداوندا! تو را سپاس همراه با اقرار به بدی هایمان، و اعتراف به سهلانگاری مان، در حالي كه در قلب هایمان ندامت قطعي، و بر زبانمان عذر صادقانه داریم. پس ما را با توجه به اعتراف به تقصیري كه در این ماه داشتیم مزدي عنایت كن كه تدارك كننده فضیلتهاي دلخواهمان و جایگزین ذخیرههایي باشد كه مورد علاقه ماست.
حضرت علی بن الحسین (ع) در ادامه چنین نجوا می كند: خدایا! عذر ما را در كوتاهي از اداي حقت قبول كن، و آینده عمرمان را به ماه رمضان آینده كه در پیش داریم برسان، و چون ما را به آن رساندي ما را بر انجام عبادتي كه سزاوار توست یاري ده، و به انجام طاعتي كه شایسته آن ماه است موفق دار، و عمل صالحي را كه موجب تدارك حق تو در آن دو ماه از ماههاي زمان خواهد بود به دست ما جاري فرما.
خداوندا هر گناه كوچكي یا بزرگي كه در این ماه به آن دست زدیم، یا معصیتي كه به آن آلوده گشتیم، یا خطایي كه مرتكب شدیم، از روي عمد یا فراموشي، كه در آن به خود ظلم كرده، یا حرمت دیگري را بدان
دریده باشیم، پس بر محمد و آلش درود فرست، و ما را از همه آنها در پرده ستاري حضرتت بپوشان، و به عفوت از ما بگذر، و ما را در آن ماه شهره به پیش دیده شماتت كنندگان قرار مده، و زبان طعنهزنندگان را بر ما باز مكن، و ما را به كاري بدار كه سبب فرونهادن گناهان و پوشاندن آن چیزي شود كه در آن ماه بر ما نميپسندي، به مهربانیت كه پایان ندارد، و احسانت كه كاستي نميپذیرد.
خداوندا! بر محمد و آلش درود فرست و ضایعه دردآور از دست رفتن رمضانمان را جبران كن، و روز عیدمان و فطرمان را بر ما مبارك گردان، و آن را از بهترین روزهایي قرار ده كه بر ما گذشته، كه بیشترین عفو را موجب، و بیشترین معاصي را محو كننده باشد، و گناهان پنهان و آشكار ما را مورد مغفرت قرار ده.
بارالها! پایان یافتن این ماه را پایان یافتن خطاهایمان قرار ده، و به دنبال خارج شدنش، ما را از بدی هایمان خارج كن، و ما را از سعادتمندترین اهل این ماه به آن، و پرنصیبترین آنان در آن، و بهرهمندترین ایشان از خودت قرار ده.
بارالها! هر كس كه این ماه را آن طور كه بایسته است رعایت كرده، و احترامش را آنچنان كه باید حفظ نموده، و حدودش را به بهترین صورت بپاداشته، و از گناهانش به نحو صحیح پرهیز كرده، یا به وسیله كار خیر به تو تقرب جسته كه موجب خشنودیت از وي گشته، و رحمتت را متوجه او نموده، پس مانند آنچه به او بخشیدي از توانگري خود به ما ببخش، و چندین برابر آن را از فضل خود به ما عطا فرما، زیرا كه فضلت كاستي نگیرد، و خزائن تو نقصان نپذیرد بلكه افزون ميشود، و معادن احسانت از بین نميرود، و همانا عطاي تو گوارا عطایي است.
بارالها! بر محمد و آلش درود فرست و همانند پاداش آنان كه تا روز رستاخیز این ماه را روزه گرفتهاند، یا به بندگي تو در آن اقدام كردهاند براي ما ثبت كن.
بارالها! در این روز فطر كه آن را براي اهل ایمان عید و شادي، و براي اهل آیین خود روز اجتماع و گردهمایي قراردادي؛ از هر معصیتي كه دچارش شدیم، یا هر كار بدي كه به آن دست زدیم، یا اندیشه بدی كه در دل داشتیم؛ به درگاهت توبه ميكنیم؛ مانند توبه كسي كه خیال بازگشت به گناه را ندارد و پس از توبه به جانب هیچ خطایي برنميگردد، توبه پاك و خالصي كه از شك و تردید پیراسته باشد. پس آن را از ما بپذیر و از ما راضي شو و ما را بر آن استوار بدار.
