شهید آیت‌الله سیدمحمدحسینی بهشتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره به‌عنوان ایدئولوگ و لیدر در صحنه‌های سیاسی و اجتماعی به فعالیت می‌پرداخت که یکی از اقدامات این شهید مظلوم، پایه‌گذاری حزب جمهوری اسلامی با هدف تربیت و شناسایی نخبگان سیاسی و فرهنگی جامعه بود.
شهدای ایران: شهید بهشتی معتقد بود: «اگر در جامعه ای حزب و تشکیلات رسمی نباشد، مسلما در آن جامعه گروه هایی پیدا می شوند، اطراف هر شخصیت صاحب نفوذی، افراد گرد می آیند و به جای آن که احزاب و سازمان های متشکل باشند، باندهای خطرناک فاقد تشکل و مسئولیت و انضباط تشکیلاتی به وجود می آیند که خطرشان برای وحدت چندین درجه بیشتر است.»
هرچند در اصل 26 قانون اساسی جمهوری اسلامی به صراحت از تشکیل حزب و عضویت در آن یاد شده است، اما هستند کسانی که حزب را به رسمیت نمی شناسند، با آن مخالفت می ورزند و باید قبول کنیم شهید بهشتی شجاعت فراوانی داشت که در ابتدای پیروزی انقلاب «حزب جمهوری اسلامی» را تشکیل داد.
ماجرای تأسیس حزب جمهوری اسلامی
شهید بهشتی نیازهای دوره تشکیل حکومت اسلامی را می شناخت و تشکل و حزب را در مسیر پاسخگویی به نیازهای زمان برقراری حکومت اسلامی معنا می کرد.
از این رو، یک هفته از پیروزی انقلاب نگذشته بود که در 29 بهمن 1357، شماری از برجستهترین شخصیتهای علمی، مذهبی و سیاسی ایران که در پیروزی آن نقش مهمی داشتند و از یاران نزدیک امام (ره) محسوب میشدند، حزب جمهوری اسلامی را تأسیس کردند.
پس از اعلام تاسیس، پرسشنامه و برگه درخواست عضویت به همراه طرح اساسنامه و مرامنامه حزب در سطح وسیع پخش شد و حزب شروع به عضوگیری کرد. به گفته رهبران حزب، در روز اول ثبت نام، بیش از 80 هزار نفر برای عضویت، به مراکز حزب در سراسر کشور مراجعه کردند.
دکتر باهنر، صد روز پس از تأسیس حزب، مواضع آن را در مسائل سیاسی، اعتقادی، اقتصادی و فرهنگی تشریح کرد و تعداد اعضای حزب را تا آن روز، دو میلیون نفر ذکر کرد.
هدف این حزب، ایجاد یکپارچگی و همکاری هرچه بیشتر نیروهای وفادار به انقلاب اسلامی، سامان بخشیدن به حکومت اسلامی و پایه‌گذاری دولت جمهوری اسلامی طبق قانون اساسی بود.
در بین نخستین مؤسسان حزب جمهوری اسلامی، حضرات آیات شهید سیدمحمد حسینی بهشتی، سیدعلی خامنهای، اکبر هاشمی رفسنجانی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی و حجت الاسلام و المسلمین محمدجواد باهنر حضور داشتند.
آنان با همفکری و همکاری شماری دیگر از نیروهای انقلابی توانستند در دورهای حساس و سرنوشتساز از تاریخ انقلاب اسلامی در تدوین قانون اساسی و تشکیل ارکان نظام اسلامی، دفاع از مبانی فکری جمهوری اسلامی و تبیین اندیشهها و برنامههای مترقی اسلام برای رشد و کمال جامعه اسلامی و نظام مردسالاری دینی در برابر اندیشههای مارکسیستی، لیبرالی و ملیگرایی، نقشی مهم ایفا کنند.
از همین رو، احزاب و گروههای منحرف و وابسته به بیگانگان و پشتیبانان خارجی آنان با حزب جمهوری اسلامی و رهبران آن به مخالفت پرداخته و در دفعات متعدد، افراد مهم و موثر حزب را به شهادت رساندند.
آیت الله بهشتی نیز درباره مهم ترین کارکردهای حزب جمهوری اسلامی در یک سال اولیه پیدایش آن می گوید: شکستن این طلسم که مسلمان ها قادر به داشتن تشکیلات حزبی اجتماعی و سیاسی اسلامی برخاسته از توده مردم، آن هم با شرکت فعال روحانیت نیستند با سازماندهی حزب و به وجود آمدن ائتلاف بزرگ بین نیروهای خط امام اتفاق افتاد.
همچنین نقش مهم حزب در تصویب اصول قانون اساسی بویژه اصول اقتصادی، قضایی و بخصوص اصل 110 (ولایت فقیه) مشارکت اساسی در برگزاری رفراندوم جمهوری اسلامی و قانون اساسی و انتخابات مجلس شورای اسلامی، تاسیس و راه اندازی واحدهای مختلفی چون انتشارات، کارگری، دانشجویی، بانوان، اصناف، مهندسان و پزشکان برای ساماندهی و انسجام تشکیلاتی به اقشار و صنوف مختلف برای تداوم دستاوردهای انقلاب را باید ازجمله کارکردهای مهم حزب دانست. همچنان که نقش ائتلافی حزب جمهوری اسلامی و جامعه روحانیت مبارز در بدو پیروزی انقلاب بسیار حساس و تعیین کننده بود.
همچنین موضعگیری های صریح و روشن و نیز افشاگری درباره برخی مواضع لیبرال ها و تفکرهای التقاطی را باید ازجمله اقدامات موثر حزب جمهوری اسلامی برشمرد.
با وجود این، حزب در یازدهم خرداد 1366 به درخواست اعضای شورای مرکزی آن و موافقت امام خمینی(ره)، فعالیتهای خود را رسما تعطیل کرد.
دلیل تعطیلی حزب جمهوری چه بود؟
اما اصلی ترین دلیل تعطیلی این حزب را ضعف در سازماندهی و آموزش منظم ایدئولوژیک و سیاسی به دلیل گستردگی بی رویه دفاتر و افزایش نیروها و نیز نبود فرصت کافی و حجم زیاد کارها و مسئولیت های رهبران حزب می دانند. همچنین به دلیل کثرت اشتغالات رهبران حزب که رهبران انقلاب نیز بودند، خلأها و نیازهای اساسی حزب و کادرهای حزبی تأمین نمی شد و شهادت رهبران حزب ـ که جمعی از اعضای شورای مرکزی در جریان حادثه هفتم تیر و سایر توطئه های گروهک تروریستی منافقین به شهادت رسیدند ـ موجب افت شدید حزب شد.
در ادامه، اختلاف نظرهایی به وجود آمد که در نهایت آیت الله سیدعلی خامنه ای و هاشمی رفسنجانی، دو تن از موسسان حزب طی نامه ای به امام(ره) ضمن بر شمردن خدمات این تشکل اعلام کردند «ادامه کار آن در شرایط کنونی بهانه ای برای ایجاد اختلاف و دودستگی و موجب خدشه در وحدت و انسجام ملت» است و خواهان موافقت امام خمینی(ره) برای تعطیلی حزب شدند که با موافقت امام(ره)، پرونده فراگیرترین حزب سیاسی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بسته شد.
ظهور احزاب شب انتخاباتی
در این سال ها به عقیده بسیاری از صاحبنظران سیاسی، احزاب در ایران کارکرد تشکیلاتی خود را از دست داده و به صورت منسجم فعالیت نمی کنند و تنها به احزاب شب انتخاباتی تبدیل شده اند که شاهد ظهور و بروز آنها همزمان با آغاز تبلیغات انتخاباتی هستیم که پس از انتخابات از صحنه سیاسی کشور یا به طور کامل خارج می شوند یا تنها در ایامی خاص مانند 22 بهمن، روز قدس و.... به صدور بیانیه های موضوعی بسنده می کنند.
از سوی دیگر، مساله ای که طی چند سال گذشته در ادبیات سیاسی و همچنین فضای رسانه ای به گوش می رسد، مساله احزاب دولت ساخته است؛ احزابی که با تجمع چند نفر و پس از پیروزی دولت ها شکل می گیرند که بعضا عمر آنها نیز با پایان یافتن یک دولت و روی کار آمدن دولت جدید پایان می پذیرد. این در حالی است که براساس تعاریف تئوری، احزاب سیاسی غالبا باید به صورت مستقل یا ائتلافی، دولتی را به وجود آورند که در قبال عملکرد آن پاسخگو باشند.
در بیست و چهارم خرداد 92 هم شاهد پدیده جدیدی در عرصه سیاسی ایران بودیم و حسن روحانی با شعار اعتدال که به تعبیری همان اصلاحات اصولگرایانه یا اصولگرایی اصلاح طلبانه بود پا در عرصه رقابت با نامزدهایی گذاشت که هرکدام از آنها نماینده طیفی از دو جریان اصلی کشور یعنی اصلاح طلبی و اصولگرایی بودند.
از آنجا که احزاب سیاسی کشور در گذشته با تندروی و کندروی نتوانسته بودند انتظارات مردم را برآورده کنند، شعار اعتدال و تاکید بر استفاده از عناصر جناح ها و گروه های مختلف در عرصه مدیریت کشور باعث اعتماد مردم به روحانی و پیروزی او در انتخابات شد.
در حال حاضر که خانه احزاب در تعطیلی به سر می برد و جلسات آن تشکیل نمی شود، وزارت کشور، مسئولیت ساماندهی احزاب را به عهده گرفته و نشست هایی با احزاب و گروه های سیاسی برگزار کرده است.
با این حال سوالی که مطرح می شود این است که امروز که 27 سال از تعطیلی حزبی فراگیر همچون حزب جمهوری اسلامی می گذرد، با توجه به ضعف نظام حزبی در ایران آیا می توان این حزب را که میراث شهید بهشتی بود، بازتولید یا در قالب حزبی دیگر با همان ویژگی های حزب جمهوری اسلامی به وجود آورد و اگر روزی دلیل تاسیس حزب جمهوری اسلامی، کادرسازی برای نظام بعد از پیروزی انقلاب مطرح می شد، امروز نیز بتوانیم در عرصه مدیریت کشور با تربیت مدیران انقلابی و معتقد به نظام جمهوری اسلامی، چشم به فرداهای روشن ایران اسلامی داشته باشیم.
منابع:
ـ مرکز اسناد انقلاب اسلامی
ـ جاودانه تاریخ، آشنایی با افکار و اندیشه های شهید مظلوم آیت الله بهشتی، ش ۳ انتشارات روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۳۸۰
منبع: جام جم
هرچند در اصل 26 قانون اساسی جمهوری اسلامی به صراحت از تشکیل حزب و عضویت در آن یاد شده است، اما هستند کسانی که حزب را به رسمیت نمی شناسند، با آن مخالفت می ورزند و باید قبول کنیم شهید بهشتی شجاعت فراوانی داشت که در ابتدای پیروزی انقلاب «حزب جمهوری اسلامی» را تشکیل داد.
ماجرای تأسیس حزب جمهوری اسلامی
شهید بهشتی نیازهای دوره تشکیل حکومت اسلامی را می شناخت و تشکل و حزب را در مسیر پاسخگویی به نیازهای زمان برقراری حکومت اسلامی معنا می کرد.
از این رو، یک هفته از پیروزی انقلاب نگذشته بود که در 29 بهمن 1357، شماری از برجستهترین شخصیتهای علمی، مذهبی و سیاسی ایران که در پیروزی آن نقش مهمی داشتند و از یاران نزدیک امام (ره) محسوب میشدند، حزب جمهوری اسلامی را تأسیس کردند.
پس از اعلام تاسیس، پرسشنامه و برگه درخواست عضویت به همراه طرح اساسنامه و مرامنامه حزب در سطح وسیع پخش شد و حزب شروع به عضوگیری کرد. به گفته رهبران حزب، در روز اول ثبت نام، بیش از 80 هزار نفر برای عضویت، به مراکز حزب در سراسر کشور مراجعه کردند.
دکتر باهنر، صد روز پس از تأسیس حزب، مواضع آن را در مسائل سیاسی، اعتقادی، اقتصادی و فرهنگی تشریح کرد و تعداد اعضای حزب را تا آن روز، دو میلیون نفر ذکر کرد.
هدف این حزب، ایجاد یکپارچگی و همکاری هرچه بیشتر نیروهای وفادار به انقلاب اسلامی، سامان بخشیدن به حکومت اسلامی و پایه‌گذاری دولت جمهوری اسلامی طبق قانون اساسی بود.
در بین نخستین مؤسسان حزب جمهوری اسلامی، حضرات آیات شهید سیدمحمد حسینی بهشتی، سیدعلی خامنهای، اکبر هاشمی رفسنجانی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی و حجت الاسلام و المسلمین محمدجواد باهنر حضور داشتند.
آنان با همفکری و همکاری شماری دیگر از نیروهای انقلابی توانستند در دورهای حساس و سرنوشتساز از تاریخ انقلاب اسلامی در تدوین قانون اساسی و تشکیل ارکان نظام اسلامی، دفاع از مبانی فکری جمهوری اسلامی و تبیین اندیشهها و برنامههای مترقی اسلام برای رشد و کمال جامعه اسلامی و نظام مردسالاری دینی در برابر اندیشههای مارکسیستی، لیبرالی و ملیگرایی، نقشی مهم ایفا کنند.
از همین رو، احزاب و گروههای منحرف و وابسته به بیگانگان و پشتیبانان خارجی آنان با حزب جمهوری اسلامی و رهبران آن به مخالفت پرداخته و در دفعات متعدد، افراد مهم و موثر حزب را به شهادت رساندند.
آیت الله بهشتی نیز درباره مهم ترین کارکردهای حزب جمهوری اسلامی در یک سال اولیه پیدایش آن می گوید: شکستن این طلسم که مسلمان ها قادر به داشتن تشکیلات حزبی اجتماعی و سیاسی اسلامی برخاسته از توده مردم، آن هم با شرکت فعال روحانیت نیستند با سازماندهی حزب و به وجود آمدن ائتلاف بزرگ بین نیروهای خط امام اتفاق افتاد.
همچنین نقش مهم حزب در تصویب اصول قانون اساسی بویژه اصول اقتصادی، قضایی و بخصوص اصل 110 (ولایت فقیه) مشارکت اساسی در برگزاری رفراندوم جمهوری اسلامی و قانون اساسی و انتخابات مجلس شورای اسلامی، تاسیس و راه اندازی واحدهای مختلفی چون انتشارات، کارگری، دانشجویی، بانوان، اصناف، مهندسان و پزشکان برای ساماندهی و انسجام تشکیلاتی به اقشار و صنوف مختلف برای تداوم دستاوردهای انقلاب را باید ازجمله کارکردهای مهم حزب دانست. همچنان که نقش ائتلافی حزب جمهوری اسلامی و جامعه روحانیت مبارز در بدو پیروزی انقلاب بسیار حساس و تعیین کننده بود.
همچنین موضعگیری های صریح و روشن و نیز افشاگری درباره برخی مواضع لیبرال ها و تفکرهای التقاطی را باید ازجمله اقدامات موثر حزب جمهوری اسلامی برشمرد.
با وجود این، حزب در یازدهم خرداد 1366 به درخواست اعضای شورای مرکزی آن و موافقت امام خمینی(ره)، فعالیتهای خود را رسما تعطیل کرد.
دلیل تعطیلی حزب جمهوری چه بود؟
اما اصلی ترین دلیل تعطیلی این حزب را ضعف در سازماندهی و آموزش منظم ایدئولوژیک و سیاسی به دلیل گستردگی بی رویه دفاتر و افزایش نیروها و نیز نبود فرصت کافی و حجم زیاد کارها و مسئولیت های رهبران حزب می دانند. همچنین به دلیل کثرت اشتغالات رهبران حزب که رهبران انقلاب نیز بودند، خلأها و نیازهای اساسی حزب و کادرهای حزبی تأمین نمی شد و شهادت رهبران حزب ـ که جمعی از اعضای شورای مرکزی در جریان حادثه هفتم تیر و سایر توطئه های گروهک تروریستی منافقین به شهادت رسیدند ـ موجب افت شدید حزب شد.
در ادامه، اختلاف نظرهایی به وجود آمد که در نهایت آیت الله سیدعلی خامنه ای و هاشمی رفسنجانی، دو تن از موسسان حزب طی نامه ای به امام(ره) ضمن بر شمردن خدمات این تشکل اعلام کردند «ادامه کار آن در شرایط کنونی بهانه ای برای ایجاد اختلاف و دودستگی و موجب خدشه در وحدت و انسجام ملت» است و خواهان موافقت امام خمینی(ره) برای تعطیلی حزب شدند که با موافقت امام(ره)، پرونده فراگیرترین حزب سیاسی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بسته شد.
ظهور احزاب شب انتخاباتی
در این سال ها به عقیده بسیاری از صاحبنظران سیاسی، احزاب در ایران کارکرد تشکیلاتی خود را از دست داده و به صورت منسجم فعالیت نمی کنند و تنها به احزاب شب انتخاباتی تبدیل شده اند که شاهد ظهور و بروز آنها همزمان با آغاز تبلیغات انتخاباتی هستیم که پس از انتخابات از صحنه سیاسی کشور یا به طور کامل خارج می شوند یا تنها در ایامی خاص مانند 22 بهمن، روز قدس و.... به صدور بیانیه های موضوعی بسنده می کنند.
از سوی دیگر، مساله ای که طی چند سال گذشته در ادبیات سیاسی و همچنین فضای رسانه ای به گوش می رسد، مساله احزاب دولت ساخته است؛ احزابی که با تجمع چند نفر و پس از پیروزی دولت ها شکل می گیرند که بعضا عمر آنها نیز با پایان یافتن یک دولت و روی کار آمدن دولت جدید پایان می پذیرد. این در حالی است که براساس تعاریف تئوری، احزاب سیاسی غالبا باید به صورت مستقل یا ائتلافی، دولتی را به وجود آورند که در قبال عملکرد آن پاسخگو باشند.
در بیست و چهارم خرداد 92 هم شاهد پدیده جدیدی در عرصه سیاسی ایران بودیم و حسن روحانی با شعار اعتدال که به تعبیری همان اصلاحات اصولگرایانه یا اصولگرایی اصلاح طلبانه بود پا در عرصه رقابت با نامزدهایی گذاشت که هرکدام از آنها نماینده طیفی از دو جریان اصلی کشور یعنی اصلاح طلبی و اصولگرایی بودند.
از آنجا که احزاب سیاسی کشور در گذشته با تندروی و کندروی نتوانسته بودند انتظارات مردم را برآورده کنند، شعار اعتدال و تاکید بر استفاده از عناصر جناح ها و گروه های مختلف در عرصه مدیریت کشور باعث اعتماد مردم به روحانی و پیروزی او در انتخابات شد.
در حال حاضر که خانه احزاب در تعطیلی به سر می برد و جلسات آن تشکیل نمی شود، وزارت کشور، مسئولیت ساماندهی احزاب را به عهده گرفته و نشست هایی با احزاب و گروه های سیاسی برگزار کرده است.
با این حال سوالی که مطرح می شود این است که امروز که 27 سال از تعطیلی حزبی فراگیر همچون حزب جمهوری اسلامی می گذرد، با توجه به ضعف نظام حزبی در ایران آیا می توان این حزب را که میراث شهید بهشتی بود، بازتولید یا در قالب حزبی دیگر با همان ویژگی های حزب جمهوری اسلامی به وجود آورد و اگر روزی دلیل تاسیس حزب جمهوری اسلامی، کادرسازی برای نظام بعد از پیروزی انقلاب مطرح می شد، امروز نیز بتوانیم در عرصه مدیریت کشور با تربیت مدیران انقلابی و معتقد به نظام جمهوری اسلامی، چشم به فرداهای روشن ایران اسلامی داشته باشیم.
منابع:
ـ مرکز اسناد انقلاب اسلامی
ـ جاودانه تاریخ، آشنایی با افکار و اندیشه های شهید مظلوم آیت الله بهشتی، ش ۳ انتشارات روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۳۸۰
منبع: جام جم
