شهدای ایران:  روزنامه آرمان نوشت می گویند دلواپس است؛ در بسیاری از جمع های دلواپسان و سخنرانی های آنان شرکت کرده است اما برخی همه چیز را از عینک جناحی نگاه می کنند. وی می گوید: <<دلواپسی من مستقل از رقابت های جناحی یک نگرانی استراتژیک ملی است>>. امروز برخی نمایندگان مجلس و بزرگان سیاسی اگر از ظریف درحال مذاکره انتقاد می کنند بیشتر وجهه سیاسی و جناحی اش را می بینند. اما تا وقتی مقابل ناصر نوبری ننشستیم؛ ندانستیم که او با فعالان سیاسی ما بسیار فرق دارد. به گونه ای دیگر می نگرند؛ به قول معروف دلواپسی اش جناحی آنچنان که تمامی فعالان سیاسی هستند، نیست. او می گوید: <<همه آحاد ملت و تمام گروه ها و جناح ها از این خواسته و مطالبه پنجگانه ملی که اکنون مورد پیگیری تیم مذاکراتی است، حمایت کنند تا تیم مذاکراتی با پشتوانه قوی مذاکرات را ادامه دهد و بتواند به طرف مقابل گوشزد کند>>. برای اینکه بیشتر حرف های او را بشنویم، مقابل دیپلمات و سفیر سابق کشورمان در روسیه نشستیم تا با وی از مذاکرات گذشته و آینده صحبت کنیم.

 در طول دوازده سال گذشته مهم ترین یا شاید بگوییم اصلی ترین مساله سیاست خارجی ایران گفت وگوهای هسته ای بود. اولا چرا این گفت وگوها طولانی شد و ثانیا آغازشدن و دامنه دارشدن این مشکل به چه دلیل بود؟ و غربی ها چه سودی از این مساله می برند؟

خشت اول گر نهد معمار کج تا ثریا می رود دیوار کج. خشت اول را همین تیم فعلی دوازده سال پیش با اتخاذ استراتژی تحت عنوان <<اعتمادسازی>> کج نهاد لذا این اشتباه استراتژیکی موجب طولانی شدن این بحران تا حالا شده است.

 معتقدید تیم اول اشتباه کرد، استدلال شما برای اثبات این ادعا چیست؟

 استراتژی ای که این تیم تحت عنوان <<اعتمادسازی>> اجرا کرد، خلاصه اش این بود که ابتدا در مرحله اول ایران، هر آنچه خواست اصلی غرب است را اجرا می کند و تمام امتیازات موردنظر غرب را می دهد تا غرب اعتماد پیدا کند و در مرحله بعد، غرب امتیاز موردنظر ایران یعنی برنامه صلح آمیز هسته ای ایران را به رسمیت بشناسد و از مزاحمت و سنگ اندازی هایش دست بردارد، این استراتژی ده سال پیش با شکست مواجه شد و ایران در مدت بیش از دو سال تمام خواسته های غرب را انجام داد اما وقتی نوبت غرب شد آنها دبه کردند و گفتند اعتماد پیدا نکرده اند و باید ایران کل برنامه هسته ای اش را تعطیل کند. امروزه استراتژی کارآمد به ویژه برای کشورهای مستقل در روابط بین الملل، اهرم سازی، برقراری تعادل و توازن براساس اهرم های متقابل است. بنابراین ریشه مشکلات و طولانی شدن بحران هسته ای از آنجا آغاز شد که به جای استراتژی <<گام های متقابل و متوازن و همزمان>> یعنی یک گام در برابر یک گام، استراتژی <<اعتمادسازی یکسویه>> اتخاذ شد.

 چرا در طول دوازده سال گذشته هیچ گاه غرب و ایران به یک توافقنامه پایدار دست نیافتند؟ آیا ایران در توافق سعدآباد تمام تاسیسات هسته ای خود را تعطیل و چیزی به دست نیاورد؟ یا اینکه بنا به گفته برخی از مذاکره کنندگان ایران در آن شرایط نیاز داشت تا فرصتی داشته باشد تا بر توانمندی هسته ای خود بیفزاید، به طور مثال تعداد سانتریفیوژهای خود را افزایش دهد.

 متاسفانه چون ابتدای کار با سیاست <<اعتمادسازی یکسویه>> از سوی ایران آغاز شد لذا این اشتباه استراتژیک منجر به زیاده خواهی و طمع ورزی فوق العاده طرف غربی شد و آنها دیگر حاضر به برقراری یک توافق متوازن و متعادل نشدند. همین جا بر یک نکته مهم استراتژیکی که اکنون خود را نمایان می کند، تأکید کنم و آن اینکه همیشه فقط سرسختی و تندروی بحران زا نیست. در مواردی، وادادگی و انعطاف های بیش از حد نیز موجب بحران زایی می شود. وقتی ما بیش از حد انعطاف نشان می دهیم این موجب طمع و زیاده خواهی طرف مقابل می گردد و آنگاه طرف مقابل خواست هایی فراتر از ظرفیت ملی ما طلب می کند و چون از خطوط قرمز ما فراتر می رود و نمی توانیم این خواست ها را برآورده کنیم، بن بست، مشکل و تنش پدید می آید و به یک مرض مزمن و بحران طولانی مدت تبدیل می شود. حتی در تاریخ، انعطاف های بیجا و اضافی در ابتدا، موجب جنگ های خانمان سوز نیز شده. اگر ابتدا اروپا به زیاده خواهی های هیتلر انعطاف نشان نمی داد، هیتلر به طمع فتح اروپا که دیگر خارج از ظرفیت اروپا بود، نمی افتاد و جنگ جهانی پدید نمی آمد. این نکته را یک دلال ساده بنگاه معاملاتی نیز می داند. وقتی کف قیمت ملکی ۲۰۰ است قیمت را ۲۵۰ اعلام می کند تا نهایتاً بتواند ۲۰۰ معامله کند. او خوب می داند اگر از اول به کف یعنی ۲۰۰ آمادگی نشان دهد، طرف مقابل به زیر کف طمع کرده و ۱۵۰ خواهد خواست و معامله بهم خورده و مشکل پیش خواهد آمد. اما اینکه دوستان پس از شکست آن مذاکرات می گویند ما در آن شرایط زمان خریدیم تا سانتریفیوژ بسازیم، یک شوخی است. در آن زمان مگر چند سانتریفیوژ ساخته شد؟ این تیم با این تصور که مردم با دیپلماسی خیلی آشنا نیستند، تیر را شلیک می کنند هر جا خورد، دور آن خط می کشند و می گویند به خال خورد! اگر این تیم از ابتدا وارد مذاکره شده بود که زمان بخرد تا سانتریفیوژ بسازند بنابراین باید تمام مسئولیت مشکلات به وجود آمده تاکنون را به گردن بگیرند چون مذاکره را با هدف حل بحران و رفع تنش انجام نداده اند. این همان دور نقطه اصابت، خال کشیدن است. اگر مذاکره پیروز شد، می گویند پیروز شدیم اگر شکست خورد هم می گویند زمان خریدیم!

 بنا به گفته برخی از مذاکره کنندگان ایران در آن شرایط نیاز داشت تا فرصتی داشته باشد تا بر توانمندی هسته ای خود بیفزاید؟

 اساساً ده سال پیش استراتژی غلط این تیم باعث شکست مذاکرات شد و نتیجه اش آن شد که مردم از رویکرد مذاکره و تنش زدایی با غرب سر خورده شدند و دولتی با شعارهای محکم تری روی کارآمد.

 پس از روی کارآمدن تیم آقای لاریجانی چرا ایران و غرب به یک توافق جامع دست پیدا نکردند. ظاهرا آن روزها ما نزدیک به توافق شده بودیم (برخی می گویند رقابت های سیاسی و چندصدایی در دولت های نهم و دهم موجب شد که توافقی صورت نگیرد.)

 کار دیگر سخت شده بود، آقای لاریجانی باید قطار درحال حرکتی را هدایت می کرد که اساساً ریل گذاری و مسیرش غلط طراحی شده بود، این روزها طوری تبلیغ شده که گویی رفتن پرونده ایران به شورای امنیت و آغاز صدور قطعنامه های شورای امنیت محصول دوره آقایان لاریجانی و احمدی نژاد است درحالی که این تحریف تاریخ است. وقتی در آخر دوره آقای خاتمی، استراتژی اعتمادسازی شکست خورد، طرف غربی به تعهداتش عمل نکرد. آقای خاتمی، غرب را به عدم وفای به عهد و بداخلاقی متهم کرد درحالی که امروزه انتظار بر رعایت اخلاق و اصولاً تکیه بر اخلاقیات در مناسبات بین المللی حاکی از ناآشنایی و ناشیگری صرف است. کشور تصمیم گرفت حال که استراتژی اعتمادسازی در دوره آقای خاتمی شکست خورده در همین دوره و توسط دولت خاتمی پلمب ها دوباره باز شود و تمامی تعلیق ها پایان یابد و مجدداً غنی سازی آغاز شود و این اقدام توسط دولت آقای خاتمی و در دوره همین تیم فعلی و دو هفته قبل از روی کارآمدن آقای احمدی نژاد صورت گرفت که در ابتدای دوره آقای احمدی نژاد و لاریجانی به تلافی اقدام دولت خاتمی در شکستن پلمب ها پرونده به شورای امنیت رفت و صدور قطعنامه ها آغاز شد. آقای لاریجانی در شرایط بسیار سختی کار را با جدیت پیش بردند اما رقابت های داخلی مبنی بر اینکه پایان پیروزمندانه پرونده هسته ای به نام چه کسی تمام شود، موجب برکناری وی شد و کار عقیم ماند.

 به هر حال برخی حرف دیگری می زنند؛ خاتمی معتقد است حرکتی به نفع احمدی نژاد انجام داده است. پس از تغییراتی در تیم هسته ای؛ آقای جلیلی مسئولیت تیم مذاکره کننده هسته ای را عهده دار شدند. دلیل اینکه در دوران ایشان پرونده هسته ای به شورای امنیت ارجاع داده شد و پس از آن قطعنامه های جدی از سوی شورای امنیت تصویب شد چه بود؟

 همان طور که گفتم در هفته آخر دولت آقای خاتمی پلمب ها شکسته شد و تعلیق ها برداشته شد. این امر باعث شد که در ابتدای دولت آقای احمدی نژاد پرونده به شورای امنیت برود و صدور قطعنامه ها آغاز شود. لذا قبل از اینکه آقای جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی شوند، سه قطعنامه ۱۶۹۶ و ۱۷۲۷ و ۱۷۴۷ علیه ایران صادر شده بود.

 شما نحوه مذاکرات تیم آقای جلیلی را در تصویب تحریم ها موثر می دانید یا مسائل دیگری را بر این روند موثر می دانید؟ چرا تقابل میان ایران و غرب در دوران مسئولیت وی به حداکثر خود رسید؟ دلیل رفتار خصمانه غرب چه بود؟

 صدور قطعنامه های تحریمی قبل از روی کارآمدن آقای جلیلی و به دلیل شکست استراتژی <<اعتمادسازی>> تیم آقای روحانی و آقای ظریف آغاز شده بود. آقای ظریف ده سال پیش زمانی که این سیاست شکست خورد در یک گفت وگو که فیلم آن پخش شده از آقای البرادعی می خواهد که برای اینکه اعتبار جناح آنها از بین نرود، غرب کمک کند تا مذاکرات شکست نخورد. (همین درخواستی که دوباره دو هفته پیش آقای ظریف پس از بن بست وین۴ از غرب کرد). آقای روحانی در خاطراتش نوشته است که علت شکست مذاکرات در آن دوره کارشکنی آمریکا بود.

 آیا در این باب مطمئن هستید؟ آقایان ظریف و روحانی درخصوص مذاکرات نظر دیگری دارند.

 در واقع آمریکایی ها توسط اروپایی ها تیم ایران را گول زدند. اروپایی ها اول به عنوان خیرخواه و میانجی برای رفع اختلاف بین ایران و آژانس وارد صحنه شدند و بعد خودشان طرف مدعی شدند و تبدیل شدند به گروه (۳) در برابر ایران. حالا هم آمریکا، روسیه و چین اضافه شده و گروه (۱+۵) مقابل ما شده اند و طوری شده که عملا در برابر ما اینها مدعی اصلی و درجه یک شده اند و آژانس درجه ۲ و در حاشیه قرار گرفته است. واقعا شما قضاوت کنید که این تیم چقدر دچار تساهل و ساده انگاری هستند که فکر می کردند اروپایی ها به ما کمک می کنند تا ما آمریکا را دور بزنیم! و آمریکا هم بعد از فروپاشی اردوگاه شرق که یکه تاز جهان تک قطبی و مدیریت جهانی شده، به صورت یک ناظر بیچاره، تماشا می کند! در واقع اشکال اساسی در دوره آقای جلیلی این بود که این ریل گذاری غلطی که از ابتدا بنا شده بود را به جای اینکه اصل ریل گذاری و مسیر را اصلاح کند، روی همان ریل سوار شد و ابتدا همان استراتژی اعتمادسازی را این بار تحت عنوان <<مدالیته>> و تمام شش خواسته آژانس را اجرا کرد تا از آنها رفع ابهام شود و اعتماد حاصل و مسأله حل شود که باز آخر کار با بهانه تراشی آمریکا، آژانس از تعهد خود طفره رفت و برعکس یک قطعنامه جدید علیه ایران صادر کردند. ایران پس از سرخورده شدن از این شکست، این بار مبنای مذاکرات را بر تلاش برای برتری <<منطق>> گذاشتند که تصور کردند که اگر برتری <<منطق>> ما ثابت شود ما پیروز می شویم و مسأله حل می شود که این روش عملاً به طولانی شدن مذاکرات منجر شد.

 به هر حال منظورم دوران آقای جلیلی و تیم ایشان است. تیم مذاکره کننده ایران در آن دوران چه مشکلات یا نقاط ضعفی داشت؟

 در این دوره مشکل این بود که به جای توجه به جریان اصلی حاکم در روابط بین الملل که <<توازن قوا>> و <<معادلات قدرت>> است، صرفاً به مذاکره بر اساس <<منطق>> پرداخته شد و تمام مدت تلاش بر این بود که برتری <<منطق>> ایران ثابت شود. در سال های آخر هم، دولت، تیم مذاکره کننده را تنها گذاشت و علناً رئیس جمهور کنار کشید و پشت تیم مذاکره کننده خالی شد و این شکاف فرصتی طلائی به آمریکائی ها داد که تحریم های یکجانبه و غیرقانونی و به قول خودشان کمرشکن را اعمال کنند و به جای اینکه ما شکاف در معادلات قدرت ایجاد کنیم، آنها در پرتو شعارهای دولت قدرت های بزرگ را علیه ما متحد کردند و بین ما شکاف ایجاد کردند. دیپلماسی هسته ای صرفاً به انجام مذاکره در اتاق مذاکره محدود نمی شود. در یک عملیات دیپلماسی حرفه ای چند وجهی و پیچیده، خود مذاکرات تا ۲۰ درصد نقش را ایفا می کند. بیش از ۸۰ درصد کار در هدایت و مدیریت کار با انواع روش ها و انواع متنوع قدرت ها و انگیزه ها در سطح جهانی توام با نوع سیاست های داخلی اقتصادی و تبلیغاتی و….عمل می کند. همه باهم باید مانند یک ارکستر هماهنگ عمل کنند تا نتیجه حاصل شود. مذاکرات در واقع شوت آخر فوروارد در یک بازی فوتبال با یازده یار است که فقط وقتی پیروزی حاصل می شود که گلر، بکها و  هافبک ها همه وظایف خود را در طول بازی ۹۰ دقیقه ای خوب ایفا کنند و سرمربی با دقت با نوع ارنج و هدایت کل تیم بتواند سیستم دفاعی طرف مقابل را به هم بریزد و راه نفوذ برای یک شوت سرنوشت ساز را فراهم کند. البته زیرکی و قدرت تکنیکی آن فوروارد هم در اینکه از فرصت فراهم شده، بهترین نتیجه را حاصل کند، اهمیت پیدا می کند و نباید کسانی را در خط فوروارد قرار دهید که به راحتی فرصت های طلائی فراهم شده را برباد داده و از دست می دهند. وقتی رئیس جمهور کنار می کشد و می گوید من با مسأله هسته ای کاری ندارم، مانند این است که سرمربی بگوید من دیگر کاری با بازی فورواردها ندارم و تیم را در بازی سازی و فرصت سازی برای فورواردها هدایت و رهبری نمی کنم. همان موقع که آقای احمدی نژاد چنین موضعی اتخاذ کردند، باید فوراً آقای جلیلی استعفا یا آقای احمدی نژاد از ریاست جمهوری کنار می رفتند. در هر حال منافع ملی اصل است و نه منافع شخصی و باندی. کشوری که درحال مناقشه ای بزرگ با تمام قلدرهای جهان است که نمی تواند با تشتت به نتیجه برسد، وحدت و یکپارچگی و انسجام ضرورت قطعی است.

 با مدیریت آقای ظریف ما شاهد توافق ژنو بودیم. به هر حال در مذاکرات تحرکی پدید آمد. چرا شما از منتقدان این توافق محسوب می شوید؟

 بنده با رویکرد مذاکراتی که با روی کارآمدن دولت جدید حاصل شد، موافق بودم و حتی قبل از امضای موافقتنامه ژنو در دو دانشگاه در دفاع از رویکرد مذاکره دولت جدید سخنرانی کردم. تیم آقای ظریف در ابتدا و قبل از توافق ژنو تصریح کرد که اشتباه استراتژیکی دوره قبل را مرتکب نخواهد شد. آقای عراقچی رسماً مصاحبه کردند و گفتند که ما اشتباه ۱۲ سال پیش را مرتکب نخواهیم شد و این بار توافقنامه یک پکیج خواهد بود که ابتدا و انتهای کار دقیقاً معلوم خواهد بود. من خیلی خوشحال شدم که خوشبختانه این تیم با وجود تجربه تلخ گذشته دیگر مرتکب آن اشتباه استراتژیکی اعتمادسازی یکطرفه نخواهد شد. اما متأسفانه پس از انجام توافق و مطالعه موافقتنامه ژنو متوجه شدم که غربی ها دوباره همان کلاه ۱۲ سال پیش را منتها با بازی با کلمات کلی و واژه سازی ها سرمان گذاشته اند. در موافقتنامه ژنو، ایران در یک گام کوتاه مدت شش ماهه و با انجام ۲۸ اقدام مشخص و اساسی عملاً نگرانی های اصلی آمریکا و غرب را مرتفع می کند اما آمریکا و غرب، رفع نگرانی های اصلی ایران که لغو تحریم های اصلی نفتی و بانکی و به رسمیت شناختن حق غنی سازی ایران است را موکول به یک گام درازمدت نامعلوم می کند و آنها را هم در این بازه درازمدت نامعلوم مشروط به تحقق شرایطی براساسی کلمات کلی مانند <<رفع کامل نگرانی ها>> ، <<حصول رضایت شورای امنیت>>، <<توافق طرفین>> و….. می کند که هر یک از اینها واژه های انتزاعی هستند و می توانند تا صد سال حاصل نگردند. بنابراین با یک مطالعه دقیق حقوقی روی متن موافقتنامه مشخص می شود که همان اشتباه ۱۲ سال پیش را این تیم دوباره مرتکب شده اند و اقدامات اصلی ما تا مرحله خطوط قرمزمان ابتدا و در کوتاه مدت ۶ ماهه انجام می شود اما اقدامات اصلی آنها درازمدت و موکول به تحقق شرایط مبهم، نامعین و نامشخص شده است. این یعنی قولی که تیم داده بود، یک پکیج بسته با ابتدا و انتهای مشخص نیست بلکه مانند همان ۱۲ سال پیش ابتدایش کاملاً معلوم و مشخص با اقدامات ما آغاز می شود اما انتهایش درخصوص اقدامات آنها نامعین و مبهم و باز مانده است. فقط با حرفه ای گری و بازی با کلماتی کلی، ظاهری بسته به آن داده اند. بنابراین علت منتقدبودن من یک تجزیه تحلیل کارشناسانه حقوقی و علمی است و هیچ ربطی به بازی های جناحی ندارد.

 چرا معتقدید توافق ژنو، دستاوردهای هسته ای را از میان برمی دارد؟ آیا ایران جز ادامه مذاکرات برنامه ای دارد؟

 برنامه هسته ای ما دارای سه رکن اصلی است؛ یکی پروسه غنی سازی، دومی رآکتور آب سنگین اراک و سومی برنامه های تحقیق و توسعه. موافقتنامه ژنو در گام اول شش ماهه هرگونه توسعه و رشد هر سه رکن را ایست داد و متوقف کرد و قرار شد هر سه رکن در همان نقطه ای که هستند بمانند. رآکتور آب سنگین اراک که خط تولیدش حدود ۲۵ درصد مانده بود که تکمیل و راه اندازی شود، دیگر نباید تکمیل شود و درهمان مرحله به طور ناقص بماند و راه اندازی نشود. پروسه تحقیق و توسعه هم باید فقط محدود به تحقیقات جاری شود و انجام تحقیقات علمی تکنیکی جدید را اجازه نداریم. درمورد غنی سازی حتی بیشتر از توقف را متعهد شدیم. اول باید عقب نشینی کنیم و نصف تمام موارد ۲۰ درصد غنی شده را رقیق کنیم و برگردانیم به ۵ درصد و نصف دیگرش را هم اکسید کرده به میله سوخت تبدیل کنیم. پس از این عقبگرد در تعداد ۱۹۰۰۰ سانتریفیوژ موجود و ۵ درصد غنی سازی متوقف شده و درجا بزنیم. بنابراین خلاصه موافقتنامه ژنو این است که در کوتاه مدت به برنامه هسته ای ما ایست داده اند و در درازمدت هم با شرایط و قید و بندهایی که با کلمات حرفه ای حقوقی که در موافقتنامه ذکر کردم و برای گام درازمدت گذاشته اند، برنامه هسته ای مان را عملاً بلامصرف و نهایتاً خشک خواهند کرد. استراتژی شان طبق موافقتنامه ژنو نهایتا این است که صرفاً یک دکوری از برنامه هسته ای مان باقی بماند. مسأله امروز ادامه مذاکرات نیست بلکه مسأله اصلی چگونگی ادامه مذاکرات است.

 برخی می گویند با توجه به تحریم ها و فشار روزافزون غرب بر ایران از یکسو و ناتوانی غرب برادامه این فشارها به دلایل مشکلات اقتصادی آمریکا و اروپا از سوی دیگر این توافق چندان دور از انتظار نبود.

 ناتوانی آمریکا و غرب بر ادامه این فشارها یک برداشت و عقیده نیست بلکه حقیقتی است که خود واضعین تحریم ها بر آن تصریح کرده اند. آقایان جان کری و اوباما، بارها به این مسأله تاکید کرده اند که حفظ تحریم های غیرقانونی یکجانبه بر ایشان دیگر مقدور نبود و کم کم جریان شکستن تحریم های غیرقانونی آغاز می شد و کنترل دورزدن تحریم ها سخت شده بود. در واقع یکی از زیان های مهمی که موافقتنامه ژنو برای ما حاصل کرده، همین است که تحریم های یکجانبه و غیرقانونی آمریکا با امضای ما و گروه (۱+۵) شکل قانونی پیدا کرده و برای همین جان کری از این موضوع به عنوان پیروزی مهم یاد کرده است.

 حال مذاکرات وین در جریان است. چرا وین۴ به نتیجه دلخواه طرفین نرسید؟

 متأسفانه پیش بینی بنده از اینکه موافقتنامه ژنو دارای اشکالات اساسی است و ما را دچار دردسر خواهد کرد در بن بستی که در مذاکرات وین۴ پیش آمد، ثابت شد دو مشکل اصلی که از شش ماه پیش بر آنها تأکید کرده ام در مذاکرات وین۴ نمایان شد. همان طور که گفتم، مشکل اصلی اول، استراتژی یکسویه اعتمادسازی حاکم بر موافقتنامه است و مشکل اصلی دوم، اشکالات حقوقی و فنی متن موافقتنامه ژنو است. ما در گام کوتاه مدت شش ماهه نگرانی اصلی آنها یعنی توسعه برنامه هسته ای و رسیدن به آستانه هسته ای را در همه ابعاد متوقف کردیم و مواد ۲۰ درصد را هم تبدیل و رقیق کردیم و به خطوط قرمزمان که غنی سازی صنعتی ۵ درصد است، رسیدیم و به قول جان کری، امنیت اسرائیل برقرار شد اما آنها فقط حدود ۷ میلیارد دلار از درآمدهایمان را آزاد کردند. امروز برای تدوین برنامه درازمدت مشکل اصلی این است که برای آزادکردن بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار باقیمانده دارایی هایمان و لغو تمام تحریم های اصلی بانکی و نفتی آمریکا و اروپا و قطعنامه ها شورای امنیت چه چیزی باید بدهیم؟ ما که درهمین گام نخست شش ماهه به خطوط قرمزمان رسیدیم. آقای رئیس جمهور در روزهای اخیر برهمین مسأله تصریح کردند و گفتند: <<ما هیچ چیزی نداریم که روی میز بگذاریم و تقدیم دیگران کنیم جز شفافیت، هیچ چیزی روی میز برای معامله نداریم، ما زیر بار آپارتاید هسته ای نمی رویم>>. این جملات رئیس جمهور اشکال استراتژی اعتمادسازی یکسویه را آشکار می کند. ما هر آنچه داشتیم را در گام اول روی میز گذاشتیم و تقدیم کردیم اما حالا متأسفانه برای گرفتن خواسته های اصلی مان دستمان خالی شده و دیگر چیزی برای معامله نداریم که البته باید یادآور شد که حتی شفافیت را هم در گام اول دادیم و برای آنها اجازه بازرسی ها را فراهم کرده ایم. برای همین وین۴ به بن بست رسید زیرا حالا دستمان خالی شده و آنها برای تأمین خواسته های اصلی ما در هر سه رکن غنی سازی، آب سنگین اراک و برنامه تحقیقات و توسعه زیاده خواه شده و عبور از خطوط قرمزمان را طلب می کنند و حتی این را هم کافی نمی دانند و می خواهند به برنامه های دفاعی، موشکی و….. دیگر برنامه های غیرهسته ای ایران ورود کنند و حتی لغو تحریم ها را هم درازمدت و قطره چکان کنند.

 به رغم نظر شما ممکن است در دو ماه آینده به توافق برسیم. این امید وجود داردکه ایران و ۱+۵ تا دو ماه دیگر(پایان مهلت ۶ ماهه ژنو) برای تدوین توافقنامه جامع به توافق دست یابند؟

 از این به بعد زمان به نفع طرف های مقابل است زیرا خواسته های اصلی آنها را در شش ماه انجام داده ایم و دیگر آنها نگرانی اصلی و اساسی ندارند اما نگرانی های اصلی ما شامل تحریم های اصلی نفتی و بانکی و درجازدن برنامه هسته ای مان پابرجا مانده است. برای همین آنها نگرانی اینکه برنامه گام اول شش ماه دیگر و یا حتی چندین ماه و دوره های دیگر تمدید شود را ندارند، البته این نگرانی برای آنها وجود دارد که ایران از این وضع خسته شود و توافقنامه با مقصرشدن غرب شکست بخورد. همانطور که اوباما گفت، دستاورد موافقتنامه ژنو برای آمریکایی ها بیشتر از حمله نظامی به ایران بوده لذا آنها مایل به از دست دادن آن نیستند. از طرف دیگر طولانی شدن زمان مذاکرات احتمال شکاف در تحریم ها را بیشتر می کند و بحران فعلی بین غرب و روسیه برسر اوکراین نیز بی ثباتی اوضاع بین المللی را دامن زده لذا اگر آمریکایی ها عاقلانه برخورد کنند، بهتر است از زیاده خواهی ها دست بردارند و درهمین دو ماه باقیمانده توافق کنند.

 به هر حال درهر صورتی منتقد توافق ژنو و تیم هسته ای هستید. به نظر شما توافقی که حقوق حقه ایران را به رسمیت بشناسد باید دارای چه ویژگی ها و مختصاتی باشد؟

 اول : باید <<غنی سازی صنعتی ایران>> در حد ۵ درصد پذیرفته شود. برای تأمین سوخت یک نیروگاه کوچک حداقل ۶۰ هزار سانتریفیوژ لازم است ما اکنون ۱۹ هزار عدد داریم. طرف مقابل در گام اول ما را در این ۱۹ هزار عدد ایست داده و حالا در گام درازمدت می خواهد آنها را به تعداد کمتر از چهارهزار کاهش دهد. متأسفانه در موافقتنامه ژنو در بند مربوط به غنی سازی آمده که ما باید تعریف غنی سازی، حجم و درصد و عناصر مربوطه و میزان ذخائر مربوطه و محل غنی سازی و نیازهای عملی ایران به غنی سازی را با طرف مقابل به توافق برسیم و حالا آنها به این بند استناد می کنند و از غنی سازی ما یک دکور و یک شیر بی دم و یال و کوپال و اشکم می خواهند بسازند. ما نباید زیر بار این قید و بندها برویم و باید مقدار نیاز ما به غنی سازی صلح آمیز به تشخیص ایران باشد و آن هم در حد تأمین صنعت برق فراهم گردد. دوم، راکتور آب سنگین اراک که اعجاز دانشمندان ماست باید ماهیت اصلی اش به عنوان آب سنگین حفظ شود و نگرانی آنها از طریق بازرسی و نظارت رفع گردد نه از طریق جراحی و تغییر ماهیت اصلی آن. آنها سعی دارند با استفاده از کلمه <<رفع کامل نگرانی ها>> در موافقتنامه ژنو، ماهیت آب سنگین راکتور را تغییر دهند. سوم، باید در زمینه توسعه تحقیقات علمی و فنی هسته ای کاملاً دست ایران باز باشد و آنها حق نداشته باشند تحقیقات علمی و فنی هسته ای ما را محدود کنند. آنها با آوردن کلمه <<شامل تحقیقات جاری>> در موافقتنامه می خواهند تحقیقات ما را فقط به آنچه تا امروز وجود داشته، محدود کنند. چهارم، باید مذاکرات و توافقات فقط محدود به برنامه هسته ای گردد و نباید اجازه داده شود که به بحث های غیرهسته ای مانند بحث های دفاعی و موشکی ورود کنند. آنها از کلمه <<پرداختن به قطعنامه ها برای رضایت شورای امنیت>> در موافقتنامه ژنو استفاده می کنند و قطعنامه ای از شورای امنیت که به مسأله موشکی پرداخته را روی میز مذاکره می گذارند و از آن طریق بحث های دفاعی و موشکی ما را می خواهند وارد مذاکره کنند. پنجم، تحریم ها فوراً باید لغو شوند، تحریم های یکجانبه و غیرقانونی آمریکا و اروپا شامل تحریم های اصلی نفتی و بانکی به محض امضای موافقتنامه گام نهایی باید لغو شوند و تحریم های شورای امنیت هم حداکثر ظرف شش ماه باید لغو گردند.

 حال که مذاکرات در جریان است، تیم هسته ای فعلی را دارای چه نقاط مثبت و منفی ارزیابی می کنید و راه حل از میان برداشتن نقاط منفی تیم چیست؟

 این مذاکرات و ماحصل آن تا ده ها سال آینده سرنوشت کشور و فرزندان ما را تعیین می کند. بنابراین باید تیم مذاکراتی ایران شامل قوی ترین نخبگان و خبرگان سیاسی و حقوقی کشور باشد. شما سوابق سه نفری که تیم آقای ظریف هستند و موافقتنامه ژنو محصول کار آنهاست را بررسی کنید و ببینید آیا آنها حائز این شرایط هستند؟

 منظور شما چیست؟

 آیا یک حقوقدان برجسته ای بین آنها بود که اجازه ندهد چنین کلمات مشکل سازی در متن بیاید؟ آقای ظریف با تیمی کار می کند که آنقدر با آنها دوست است که همدیگر را با اسم کوچک صدا می کنند. این معیار آقای ظریف است، آیا این کافی است؟ من به آقای رئیس جمهور پیشنهاد کردم برای رفع ضعف تیم هسته ای ۵ نفر که همگی از طرفداران دولت هستند به تیم هسته ای اضافه شود و آنها عبارتند از: آقای سرمدی، قائم مقام فعلی وزیر امورخارجه (اصلاح طلب)، دکتر محمد صدر مشاور فعلی وزیر امورخارجه (اصلاح طلب)، خانم دکتر الهام امین زاده، معاون حقوقی فعلی رئیس جمهور، آقای حسین شیخ الاسلام (دیپلمات برجسته اصولگرا و حامی سیاست خارجی دولت فعلی) و آقای لواسانی، دیپلمات خبره و پیشکسوت ۸۰ساله ایران. چنین ترکیبی نه تنها موضع دولت را در برابر بیگانگان تقویت می کند بلکه حتی موضع دولت را در صحنه داخلی و دفاع از سیاست خارجی در قبال افکار عمومی و گرایش های گوناگون نیز تقویت می کند.

 آیا شما دلواپس مذاکرات به طور کامل محسوب می شوید؟ یا معتقدید در مذاکرات نقاط خوشبینانه ای هم وجود دارد که می توان بدان امیدوار بود؟

 اکنون موارد پنجگانه ای که ذکر کردم، به عنوان مطالبه ملی و خطوط قرمز نظام شناخته شده اند لذا تیم مذاکراتی موظف شده بر استیفای آنها پافشاری و مطالبه کند و این مواجهه و چالش از وین۴ آغاز شده است و اکنون دلواپسی من مستقل از رقابت های جناحی یک نگرانی استراتژیک ملی است. بنابراین در چنین شرایط و موقعیت حساسی لازم است همه آحاد ملت و تمام گروه ها و جناح ها از این خواسته و مطالبه پنجگانه ملی که اکنون مورد پیگیری تیم مذاکراتی است، حمایت کنند تا تیم مذاکراتی با پشتوانه قوی مذاکرات را ادامه دهد و بتواند به طرف مقابل گوشزد کند که درخواست آنها در پای میز مذاکره خواست یکپارچه همه ملت ایران است. در این میان نقش گروه های اصلاح طلب و حامیان دولت برجسته تر است. آنها باید از این خواسته های پنجگانه تیم مذاکراتی علناً و با صدور بیانیه های رسمی و در سخنرانی ها حمایت کنند تا طرف های مقابل متوجه شوند که همه جناح ها پشت تیم مذاکراتی قرار دارند و مطالبات پنجگانه تیم مذاکراتی دولت یک مطالبه ملی است.

 زمانی سفیر ایران در روسیه بودید و به نظر می آید نسبت به سیاست های این کشور آگاهی دارید. نقش روسیه در مذاکرات هسته ای چگونه بوده است؟ آیا روسیه نگران نزدیک شدن ایران به غرب نیست؟

 نقش روسیه در مذاکرات هسته ای فرصت طلبانه است. متأسفانه سیاست یکسویه نگاه به شرق دولت قبلی به روسیه این امکان را داد که در قبال ایران سیاستی یکطرفه و توام با سوءاستفاده از موقعیت ها و امکانات ایران اعمال کند. روس ها در عین اینکه خود را دوست و حامی ما جا زده اند و به رایگان سوار امکانات منطقه ای ما مانند امکانات ما در سوریه می شوند و جایگاه جهانی خود را در برابر آمریکا ارتقا می دهند اما هیچ گاه هزینه و مابه ازای متناسب با این استفاده ها را نداده اند و صرفاً از برگ ایران در معادلات منطقه ای و جهانی یکطرفه استفاده کرده و برای خود جایگاه سازی کرده اند. مثلاً در ماجرای ۳۰۰S ها دیدیم که به راحتی معامله با ما را به غربی ها و رژیم صهیونیستی فروختند و زیر قراردادشان زدند. در ماجرای هسته ای هم عملاً همکار استراتژیک آمریکا و غرب هستند و در آن سوی میز در کنار آنها و در برابر ما می نشینند. آنها علناً در بحران اوکراین به آمریکایی ها گفتند اگر می خواهید دستتان را در مناقشه هسته ای با ایران همچنان باز بگذاریم، شما هم باید دست ما را در اوکراین باز بگذارید و برخورد جدی با ما نکنید. آمریکایی ها هم این هشدار را جدی گرفتند و به رغم سروصداهایشان اما عملاً بلعیدن کریمه توسط روس ها را اغماض کردند و اکنون حتی آماده شده اند به روس ها در کیف نیز امتیاز دهند. سیاست یکسویه نگاه به شرق و یا سیاست یکسویه نگاه به غرب برای ایران سمّ است. استراتژی متناسب با موقعیت ایران همواره نگاه به منافع ملی است که بدون هیچ گونه سمپاتی خاص به غرب و یا به شرق آماده همکاری با کشورها صرفاً براساس اقتضائات منافع ملی ایران است. سیاست خارجی غلط دولت قبلی به جای اینکه شکاف شرق و غرب را در برابر ما افزایش دهد برعکس موجب همگرائی شرق و غرب در برابر برنامه هسته ای ایران شد به طوری که این شرایط را برای روسیه و چین فراهم کرد که هم در این موقعیت از امکانات ما تحت عنوان همکاری با ما حداکثر سود را ببرند و هم از غربی ها امتیاز بگیرند. به نظرم روسیه و چین به لحاظ استراتژیکی علاقه ای ندارند این موقعیت که سود از دو طرف دارد را از دست بدهند اما به لحاظ تاکتیکی مجبورند طور دیگری و به صورت خیرخواه ظاهر شوند.

 مذاکرات دوجانبه ایران با اعضای ۱+۵ به رسیدن به توافق نهایی کمک می کند؟

 البته این کشورها و به ویژه روسیه و چین برخی کمک های جنبی می کنند اما همان طور که گفتم به دلیل سیاست ناشیانه ایران عملاً وضع در گروه (۱+۵) اینطور شکل گرفته که آمریکا امتیاز متناسب موردنظر هر یک از آنها را تأمین می کند تا بتواند به صورت یکه تاز اصلی میدان در برابر ایران عمل نماید.
منبع: میدان 72