نظر نویسنده سیاحت شرق درباره مشروطه

یکی از بحث های داغ انقلاب مشروطه، روابط علمای نجف با جنبش مشروطیت است. برخی معتقدند که علمای نجف کاملا با جریان مشروطه به موافقت برخاستند و در نقش حامیانی بی چون و چرا، نیروهای مشروطه خواه را پشتیبانی می کردند. با این همه ذکر این خاطره از آقانجفی قوچانی که در آن گوشه ای از نظرات آخوند خراسانی -رحمة الله علیه- را نیز بازگو می کند خالی از لطف نیست.

روزی یکی از طلبه‌ها به آقانجفی گفت: «تو از حواریون آخوندی. آخوند، [طرفدار] مشروطه‌ی اعتدالی است نه انقلاب دموکرات و ظاهر بیان شما المیل الی الدموکرات؟» آقا نجفی به او گفت: « آقای آخوند اجل شانا از این است که در حقوق مدنیه تقدیم اشراف نماید، و حق رنجبر و کارگر را ضایع و اغتصاب نماید... نعم قیل من مرامات تلک الطائفه التفکیک بین القوة القضائیة و الروحانیة، فانکره دام ظله، لکونه بمعزل عن الحق و مرصی بعید، و نحن اهل المعنی، غیرمقیدین بالاسامی و الالفاظ المستحدثة بل قید طوق کریمة انما المومنون اخوة و المواسات و المساوات من لوازم الاخوة.»

متن خاطره را بی کم و کاست نقل کردیم اما آقانجفی در این بیان به دو نکته اشاره می‌کند:

نخست اینکه؛ او به پیروی از آخوند، با نظریات مشروطه‌خواهان رادیکال و غرب‌زده مخالفت می‌کند و تفکیک شرع و عرف در مسائل حکومتی را با عقاید خود ناسازگار می‌شمارد.

و دوم اینکه، میل به تقلید تمام و کمال از غربیان و اخذ مبانی سیاسی از آن‌ها را نیز رد می‌کند و معتقد است اگر هم از مشروطه حمایتی صورت می‌گیرد بر پایه مبانی اعتقادی و دینی است و نه تقلید و الگوبرداری از فرنگیان.

از بیان آقا نجفی به دست می‌آید که ایشان از طریق بیت آخوند خراسانی، اخبار مربوط به انقلاب مشروطه را به دست می‌آورده و از اختلاف‌های مبنایی کاملا باخبر بوده است. از این رو نظریه دموکرات‌ها مبنی بر تفکیک قوای قضایی و روحانی برای ایشان شناخته شده بود و از نظر آخوند مبنی بر مخالفت با این نیز آگاه بود. براین اساس با نگاه تقلیدی به غرب مخالفت می‌کرد و در جایی گفته است: « در صورتی که مقلد اروپائیان بشویم، دنیا بالاخره خراب و پر هرج و مرج [می‌شود] و با خرابی دنیا آخرت هم خراب و دیانت هم مضمحل گردد. خوب است این شیعه‌خانه، یعنی ایران، در زندگی دنیا پیروی از اروپایی نکند.»