چگونه مداحی‌ها ایران را متحدتر کرد؟
در بحبوحه جنگی ۱۲ روزه میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی صحنه نبرد تنها به آسمان و زمین محدود نماند. در پشت جبهه، جریانی آرام اما تأثیرگذار در حال نقش‌آفرینی بود: جریان فرهنگی مداحی و هیئت‌های مذهبی که با تکیه بر عناصر آیینی، معنوی و حماسی، به بازوی مکملی برای مقاومت ملی بدل شدند.
به گزاراش شهدای ایران: در بحبوحه جنگی ۱۲ روزه میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی—که با تجاوز مستقیم دشمن و پاسخ سخت و گسترده ایران همراه شد—صحنه نبرد تنها به آسمان و زمین محدود نماند. در پشت جبهه، جریانی آرام اما تأثیرگذار در حال نقش‌آفرینی بود: جریان فرهنگی مداحی و هیئت‌های مذهبی که با تکیه بر عناصر آیینی، معنوی و حماسی، به بازوی مکملی برای مقاومت ملی بدل شدند. درحالی‌که رسانه‌ها عمدتاً بر تحولات نظامی و دیپلماتیک تمرکز داشتند، نقش مداحان در تقویت روحیه عمومی و بازتولید گفتمان مقاومت، وجهی کمتر دیده‌شده اما تعیین‌کننده از این تقابل را رقم زد.این جنگ، که تقریباً هم‌زمان با ایام محرم بود، فضای کم‌سابقه‌ای پدید آورد تا هیئت‌های مذهبی و سنت مداحی، فراتر از سوگواری مرسوم، به ابزاری مؤثر در بازتولید گفتمان ملی و مقاومت فرهنگی بدل شوند. تحلیل این رویکرد، پرده از ظرفیت‌های کمتر دیده‌شده قدرت نرم جمهوری اسلامی برمی‌دارد.رهبر معظم انقلاب اسلامی در تبیین اهمیت این حوزه، هنر مداحی و موجودیتی به نام «هیئت» را از مهم‌ترین بخش‌های قدرت نرم جامعه اسلامی برشمرده و تصریح کرده‌اند که «قدرت نرم از قدرت سخت نافذتر و مؤثّرتر است... این [کار] است که اثر می‌گذارد؛ قدرت سخت اثرِ آنی دارد، بعد از بین می‌رود.» (۱۴۰۲/۱۰/۱۳)
در جریان جنگ اخیر، مداحان برجسته‌ای همچون محمود کریمی، سید رضا نریمانی، حسن عطایی، امیر کرمانشاهی، مهدی سولی، سعید کرمعلی، سید مهدی میرداماد و حتی باسم کربلایی مداح سرشناس عراقی، نقش مؤثری در تقویت روحیه مردم ایفا کردند. مداحی حماسی «ای میهن خدایی» که توسط محمود کریمی در شب عاشورا در حسینیه امام خمینی(ره) اجرا شد و با تحسین رهبر انقلاب نیز همراه گردید، یکی از نمونه‌های موفق این نوع قدرت نرم بود.
آثار این هنر توانست ضمن ایجاد شور و عاطفه، آگاهی‌بخش و امیدآفرین باشد و در نهایت به «حرکت‌آفرینی» در جامعه منجر شود؛ آن‌چنان‌که رهبر انقلاب تاکید کردند که«اگر این حرکت مدّاحی شما آگاهی‌بخش باشد، بعد امیدآفرین باشد، و هم حرکت‌دهنده باشد، آن وقت یک کار اساسی و بزرگ را انجام داده‌اید...» (۱۴۰۳/۱۰/۰۲)سه کارکرد کلیدی مداحی در بحران اخیراز منظر تحلیلی، مداحی‌های انجام‌شده در این دوره سه کارکرد کلیدی را ایفا کردند:تثبیت همبستگی ملی: با برجسته‌کردن مضامین مشترک و پرهیز از طرح شکاف‌های قومیتی، جناحی یا زبانی.ایجاد اعتماد به نفس جمعی: با بازنمایی مقاومت ملی و نمایش عزت ایران در قالب شعر آئینی.جهت‌دهی به خشم عمومی: به گونه‌ای که خشم و اندوه ناشی از تلفات و تجاوز، در مسیر درست و پاسخ هوشمندانه و منسجم به دشمن هدایت شد.این دقیقاً همان «فرهنگ‌سازی» است که رهبر انقلاب در سال‌های گذشته از مداحان مطالبه کرده‌اند: «باید کاری بکنید که یک فکر درست، یک کار لازم به صورت واضح در ذهن مردم، در دل مردم منعکس بشود و پایدار بماند؛ این کار، بزرگ‌ترین عبادت است.» (۱۳۹۸/۱۱/۲)
در این میان، آنچه اهمیت مضاعف یافت، تحولی در سبک مداحی بود. دیگر صرفاً بازخوانی سنتی مصیبت‌ها نبود، بلکه به تعبیر رهبر انقلاب یک هنر ترکیبی بود: «امروز، [مداحی] یک هنر ترکیبی است.» که در آن، شعر، موسیقی آئینی، فهم تاریخی و شناخت شرایط روز، یکجا به کار گرفته می‌شود. (۱۴۰۳/۱۰/۰۲)مداحی؛ رسانه پنهان مقاومت فرهنگیاین اشعار و نوحه‌ها، با بهره‌گیری از مضامین قرآنی، روایی و انقلابی، تنها نقش احساسی نداشتند؛ بلکه به رسانه‌ای پنهان اما مؤثر در انتقال پیام‌های ملی و دینی تبدیل شدند. رهبر انقلاب در سال 97 در این باره تأکید کرده بودند: «اهداف انقلاب را با دید روشن، با فکر باز، با اندیشه‌ی عمیق، در شعر بگنجانید... این در حرکت عظیم ملّت ایران بلکه در حرکت اسلامی و امّت اسلامی تأثیر بسیار عمیقی خواهد داشت.» (۱۳۹۷/۱۲/۰۷)قدرت نرم در هم‌افزایی با قدرت سختبرآیند این تجربه نشان داد که مداحی متعهد، فراتر از مرثیه‌خوانی، به یک ابزار مؤثر در مقاومت روانی و فرهنگی در برابر جنگ ترکیبی دشمن تبدیل شده است. تأثیر آن نه‌تنها در جامعه‌ی داخلی، بلکه در سطح منطقه‌ای نیز مشهود بود.در نهایت، تجربه جنگ ۱۲ روزه، به‌عنوان نمونه‌ای برجسته از هم‌افزایی میان قدرت سخت و قدرت نرم در جمهوری اسلامی ایران قابل ارزیابی است. جایی که موشک‌های نقطه‌زن در میدان نبرد، و کلمات دقیق و شورآفرین مداحان در میدان فرهنگ، مکمل یکدیگر شدند تا تصویری از یک ملت ایستاده، آگاه و امیدوار به آینده را به جهان مخابره کنند.
