«پول نداری؟ کار نداری؟ برو بالای ساختمون و خودتو بکش!» شاید برای‌تان عجیب باشد اگر بگوییم که این محتوای یک خطی از یک کتاب با رده‌ندی سنی کودک است که در کتاب‌فروشی‌ها هم به فروش می‌رسد.
به گزارش شهدای ایران به نقل از تبیان، تصور کنید کودکی ۹ ساله در حال ورق زدن کتابی است که برای سن او مناسب تشخیص داده شده است. اما به جای دنیایی از رنگ و امید، با تصاویری از تاریکی، انزوا و در نهایت خودکشی روبه‌رو می‌شود. کتاب "سیکادا" که توسط نشر چشمه برای گروه سنی ۹+ سال منتشر شده، نمونه‌ای بحث‌برانگیز از انتخاب و انتشار کتاب‌های ترجمه‌ای برای کودکان است.
داستان سیکادا چیست؟
"سیکادا"، اثر شان تان، قصه یک زنجره است که در دنیایی بی‌رحم و بی‌مهر زندگی می‌کند. این حشره به مدت هفده سال در اتاقکی تنگ و تاریک در یک شرکت کار می‌کند، بدون اینکه کسی برای تلاش‌هایش ارزشی قائل شود. همکارانش به او توهین می‌کنند، از او سوءاستفاده می‌کنند و او را نادیده می‌گیرند. سرانجام، پس از سال‌ها تحقیر و تنهایی، بازنشسته می‌شود اما همچنان بی‌سرپناه است. در نهایت، او را می‌بینیم که در لبه ساختمان ایستاده و تصمیم به سقوط می‌گیرد. اما در پایان، بدنش از هم باز می‌شود و موجودی جدید از درون او بیرون آمده و پرواز می‌کند؛ تصویری که شاید برخی از آن به‌عنوان رهایی یاد کنند. اما أصلا چنین برداشتی ندارد و انتهای آن بیشتر به خودکشی می‌خورد.
پایانی با پیام رهایی یا خودکشی؟
برخی از منتقدان ادبی ممکن است "سیکادا" را استعاره‌ای از استثمار و رهایی بدانند، اما آیا یک کودک ۹ ساله هم می‌تواند چنین برداشتی داشته باشد؟ این کتاب مضمونی به‌شدت بزرگسالانه، تلخ و خطرناک دارد. تصویری که در این کتاب از زندگی نمایش داده می‌شود، سیاه و خالی از هرگونه امید است و به‌جای نمایش راه‌های مواجهه با سختی‌ها، تنها یک راه‌حل ارائه می‌دهد؛ خودکشی!
کودکانی که هنوز توانایی درک استعاری مفاهیم را ندارند، ممکن است پایان داستان را نه به‌عنوان یک نماد، بلکه به‌عنوان یک راه‌حل عملی برای مشکلات خود ببینند. اینجاست که کتاب نه‌تنها از رسالت ادبیات کودک فاصله می‌گیرد، بلکه به الگویی خطرناک برای ذهن کودک تبدیل می‌شود.
چرا محتوای این کتاب برای کودکان چالش‌برانگیز است؟
روانشناسان کودک بارها تأکید کرده‌اند که کودکان زیر ۱۲ سال هنوز درک انتزاعی روشنی از مفهوم مرگ و خودکشی ندارند. در این سن، آنها به‌جای برداشت نمادین، مرگ را به‌عنوان یک رویداد واقعی و اجرایی می‌بینند. تحقیقات روانشناختی نشان داده است که نمایش خودکشی در رسانه‌ها می‌تواند تأثیر الگوبرداری بر کودکان و نوجوانان داشته باشد، پدیده‌ای که از آن به‌عنوان "اثر ورتر" یاد می‌شود. در نتیجه، مواجهه کودک با چنین محتوایی می‌تواند به برداشت‌های نگران‌کننده‌ای منجر شود.
مسئولیت ناشران و نهادهای نظارتی
نشر چشمه این کتاب را به‌عنوان اثری برای گروه ۹+ سال منتشر کرده است، اما آیا صرف مصور بودن یک کتاب، آن را برای کودک مناسب می‌کند؟ در نسخه‌های بین‌المللی، سن توصیه‌شده برای این کتاب متفاوت بوده و برخی از ناشران آن را در دسته نوجوانان یعنی ۱۲+ سال طبقه‌بندی کرده‌اند. این تفاوت نشان می‌دهد که تعیین رده سنی مناسب، امری حساس و نیازمند دقت بیشتر است.
ناشران و نهادهای نظارتی در حوزه ادبیات کودک، مسئولیت دارند هنگام انتشار آثار ترجمه‌ای، نه‌تنها به زیبایی بصری و ارزش‌های هنری، بلکه به تأثیرات روانی و چارچوب‌های فرهنگی آنها نیز توجه کنند. انتخاب کتاب‌هایی که چالش‌های زندگی را به شیوه‌ای مناسب برای گروه‌های سنی مختلف تبیین می‌کنند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
بازار بی سر و سامان نشر کودک
ادبیات کودک باید بستری برای پرورش امید، تاب‌آوری و یادگیری مهارت مواجهه با چالش‌های زندگی باشد. پرداختن به موضوعات سخت و واقعی ضروری است، اما نحوه ارائه این موضوعات در کتاب‌های کودک باید با شناخت از سن و ذهن مخاطب همراه باشد. کتاب "سیکادا"، با وجود مصور بودن و سبک هنری خاص خود، محتوایی دارد که می‌تواند برای کودکان کم‌سن‌وسال به شدت خطرناک باشد.
نشر کودک، به‌ویژه در سال‌های اخیر، با بحران محتوایی جدی مواجه شده است. از یک‌سو، کمبود آثار بومی باکیفیت، ناشران را به سمت ترجمه‌های گسترده سوق داده و از سوی دیگر، عدم وجود یک چارچوب مشخص برای بررسی محتوا، باعث شده است که کتاب‌های نامناسب به‌راحتی به بازار راه پیدا کنند.
