«آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی»، مرجع تقلید بزرگ شیعیان و مؤسس مجمع جهانی اسلام در لندن، در ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۴۱۴ هجری قمری (۱۸ آذر ۱۳۷۲ هجری شمسی) در سن ۹۸ سالگی در شهر قم درگذشت. وی پس از تحصیلات حوزوی در قم و نجف، به مقام اجتهاد رسید و به تدریس و تربیت شاگردان برجسته‌ای چون آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی و آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی پرداخت. آیت‌الله گلپایگانی در تأسیس مؤسساتی چون بیمارستان آیت‌الله گلپایگانی، مدارس علمیه و دارالقرآن الکریم نقش بسزایی داشت و با تأسیس مجمع جهانی اسلام در لندن، به ترویج معارف اهل‌بیت(ع) در سطح بین‌المللی پرداخت.
به گزارش شهدای ایران به نقل ازایسنا، در ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۴۱۴ هجری قمری (۱۸ آذر ۱۳۷۲ هجری شمسی)، آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی، یکی از مراجع بزرگ و تأثیرگذار شیعه، در شهر قم دار فانی را وداع گفت. ایشان علاوه‌بر مرجعیت دینی، به عنوان مؤسس مجمع جهانی اسلام در لندن، نقش مؤثری در گسترش معارف اسلامی در سطح بین‌المللی داشتند. خدمات ایشان به جامعه اسلامی، خصوصاً در زمینه‌ی تعلیم و تربیت، تأسیس مؤسسات فرهنگی و اجتماعی و نقش‌آفرینی در تحولات سیاسی و اجتماعی، همواره در حافظه تاریخ باقی خواهد ماند.
آیت‌الله گلپایگانی با تعهد به اصول و ارزش‌های اسلامی، همواره در راه دفاع از حق و عدالت گام برداشتند. فعالیت‌های علمی و اجتماعی ایشان نه‌تنها به شیعیان بلکه به مسلمانان سایر مذاهب نیز الهام بخشیده است. تلاش‌های پیگیر ایشان برای ترویج تفکرات اهل‌بیت (ع) و توسعه فرهنگی در جامعه اسلامی، میراثی جاودانه از ایشان به یادگار گذاشته است.
تولد و دوران تحصیلات
آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی در ۱ فروردین ۱۲۷۸ هجری شمسی در روستای گوگد از توابع شهرستان گلپایگان در استان اصفهان به دنیا آمد. وی از کودکی تحت تربیت دینی قرار گرفت و تحصیلات خود را ابتدا در زادگاه خود و سپس در حوزه علمیه اراک آغاز کرد. آیت‌الله گلپایگانی در سن جوانی برای ادامه تحصیلات به قم مهاجرت کرد و در محضر اساتیدی چون آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی و آیت‌الله بروجردی کسب علم کرد. ایشان از همان ابتدا با استعداد و اجتهاد عمیق خود به سرعت در حوزه‌های مختلف علمی پیشرفت کرد.
در دوران تحصیلات، آیت‌الله گلپایگانی علاوه‌بر مباحث فقهی، به علوم عقلی و فلسفی نیز علاقه‌مند بود. ایشان با روش‌های آموزشی نوین و سنتی ترکیب کرده و شاگردان زیادی تربیت کرد. از جمله مهم‌ترین اساتیدی که تأثیر زیادی در شکل‌گیری شخصیت علمی ایشان داشتند، آیت‌الله بروجردی بود که به او در زمینه‌های مختلف فقه و اصول راهنمایی‌های ارزشمندی ارائه کرد. مصداق واقعی دیگر، تلاش‌های علمی و فرهنگی او در حوزه علمیه قم است که به تدریج مرکز آموزش عالی شیعه در ایران شد.
در طول این دوران، آیت‌الله گلپایگانی به مباحث اخلاقی نیز توجه ویژه‌ای داشت و تأکید زیادی بر تقویت ارتباط با مردم و تعاملات اجتماعی داشت. مصداق تاریخی این توجه، مشارکت در حل مشکلات اجتماعی و مسائل سیاسی مردم بود که وی را به یکی از شخصیت‌های برجسته‌ی روحانی در آن دوران تبدیل کرد.
مرجعیت و فعالیت‌های اجتماعی
آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی پس از درگذشت آیت‌الله بروجردی، به‌عنوان مرجع تقلید شناخته شد و جایگاه بسیار مهمی در حوزه علمیه قم پیدا کرد. ایشان مرجعیتی را که با انسجام علمی و اخلاقی همراه بود، توسعه داد و توانست پایه‌های فقهی محکمی برای جامعه شیعی فراهم کند. آیت‌الله گلپایگانی در این دوران، مسائل مختلفی از جمله حجاب، دیه، معاملات و سایر مسائل مستحدثه را مورد بررسی قرار داد و فتاوای دقیق و مستدل ارائه کرد.
آیت‌الله گلپایگانی در کنار مسائل فقهی، به امور اجتماعی و فرهنگی نیز توجه ویژه‌ای داشت. وی با تأسیس مراکز آموزشی، مدارس دینی و مؤسسات پژوهشی، نقش بسزایی در رشد علمی و دینی طلاب و روحانیون داشت. مصداق بارز این تلاش‌ها، تأسیس کتابخانه‌های عمومی و مراکز پژوهشی در شهر قم است که بسیاری از شاگردان در آنجا به تحقیق و آموزش می‌پرداختند.
از دیگر ویژگی‌های مرجعیت آیت‌الله گلپایگانی، تعامل منطقی و همراه با مشورت با سایر علمای بزرگ بود. او با علمای برجسته‌ای چون امام خمینی(ره)، آیت‌الله محقق‌داماد و آیت‌الله طباطبایی در مسائل مختلف به مشورت پرداخت و این همفکری‌ها موجب وحدت هرچه بیشتر حوزه‌های علمیه شد.
آثار و تألیفات
آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی در طول دوران زندگی خود آثار ارزشمندی از خود به جا گذاشت. یکی از مهم‌ترین آثار ایشان، کتاب «تحریر الوسیله» است که در زمینه فقه به نگارش درآمده و به عنوان مرجع مهم فقهی در اختیار بسیاری از طلاب و مجتهدان قرار دارد. این کتاب با دقت و عمق علمی بالا نوشته شده و مسائل مستحدثه را با استدلال‌های قوی بررسی می‌کند. مصداق واقعی دیگر، رساله‌های علمی متعدد ایشان در زمینه‌هایی همچون اصول فقه، معاملات و عبادات است که تأثیر زیادی بر جامعه علمی شیعه گذاشته است.
آثار تفسیر قرآن نیز یکی دیگر از برجستگی‌های علمی آیت‌الله گلپایگانی است. وی با تفسیر آیات مختلف قرآن و ارائه دیدگاه‌های دقیق و محققانه، جایگاه بلندی در عرصه تفسیر قرآن کریم پیدا کرد. مصداق تاریخی این تأثیر، استفاده مراجع دیگر همچون آیت‌الله خوئی از این تفاسیر برای آموزش و پژوهش است.
همچنین، آیت‌الله گلپایگانی مقالات و سخنرانی‌هایی درباره مسائل اجتماعی و سیاسی داشته که در آنها به مشکلات جامعه شیعه پرداخته و راهکارهای مناسب ارائه کرد. این مقالات به‌ویژه در مسائل حقوقی و حجاب، نقش بسزایی در جهت‌دهی به جامعه دینی داشتند.
نقش در شکل‌گیری حوزه علمیه قم
آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی در سال‌های فعالیت خود، تأثیر بسزایی در گسترش حوزه علمیه قم داشت. ایشان علاوه‌بر تدریس و تربیت شاگردان متعدد، نقش مؤثری در بنیان‌گذاری و توسعه مدارس و مکتب‌های مختلف دینی ایفاء کرد. مصداق بارز این نقش، تأسیس مدرسه حجتیه و مشارکت فعال در گسترش دروس تخصصی و غیرتخصصی در حوزه‌های مختلف علمی است.
حوزه علمیه قم در دوران مرجعیت آیت‌الله گلپایگانی به مرکزیت و رشد علمی زیادی دست یافت. این حوزه در زمینه‌های فقه، اصول، کلام، فلسفه و اخلاق به یکی از بزرگ‌ترین مراکز علمی جهان شیعه تبدیل شد. مصداق تاریخی دیگر، وجود شاگردانی مانند آیت‌الله مصباح یزدی و آیت‌الله جوادی آملی است که در حوزه علمی و فلسفی از شاگردان ایشان بوده‌اند و در معرفی معارف اسلامی نقش برجسته‌ای داشته‌اند.
آیت‌الله گلپایگانی به دلیل اشراف کامل بر مسائل روز و تطبیق اصول فقهی با زمانه، آثار مهمی از خود به یادگار گذاشت که به‌عنوان ستون‌های اصلی علوم اسلامی شناخته می‌شوند. این تأثیرات همچنان در حوزه علمیه قم و سایر مراکز دینی محسوس است.
تلاش‌های بین‌المللی
آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی علاوه‌بر فعالیت‌های علمی و داخلی، تلاش‌های بین‌المللی گسترده‌ای نیز داشت. ایشان در سال‌های مختلف با علمای جهان اسلام ارتباط برقرار کرد و در راستای وحدت دنیای اسلام گام‌های بلندی برداشت. مصداق واقعی این تلاش‌ها، تأسیس مجمع جهانی اسلام در لندن است که به عنوان مرکزی برای تبادل علم و فرهنگ اسلامی فعالیت داشت.
ملاقات‌های ایشان با علمای مختلف جهان اسلام به‌ویژه در کشورهای عربی، نقش مهمی در اتحاد مسلمانان در برابر مسائل مشترک داشت. مصداق تاریخی دیگر این تلاش‌ها، نقش‌آفرینی آیت‌الله گلپایگانی در کنفرانس‌های علمی و دینی بین‌المللی بود که با حضور رهبران و اندیشمندان مختلف برگزار می‌شد.
یکی از اقدامات برجسته‌ی ایشان، ترویج شیوه‌های اعتدالی و اجتهادی در مسائل فقهی بود که موجب وحدت بیشتر میان مسلمانان شد. این رویکرد توانست اختلافات فرقه‌ای را کاهش دهد و در عین حال جایگاه علمای شیعه را در میان اهل سنت تثبیت کند.
تعامل با حکومت و سیاست
آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی همواره بر استقلال حوزه علمیه و عدم دخالت در امور سیاسی تأکید داشت، اما این به‌معنای عدم توجه به مسائل اجتماعی و سیاسی نبود. ایشان با توجه به شرایط روز، همواره دیدگاه‌های علمی و دینی خود را با حساسیت‌هایی که در هر دوره داشت، مطرح می‌کرد. مصداق بارز این رویکرد، ارتباط ایشان با حکومت‌های وقت بود که همیشه در چارچوب حفظ اصول دینی و عدم ورود به مسائل حکومتی صورت می‌گرفت.
آیت‌الله گلپایگانی در بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی نظرات خود را از طریق بیانیه‌ها و خطبه‌های نماز جمعه اعلام می‌کرد. این نظرات عمدتاً با تکیه بر اصول فقهی و اخلاقی بودند و برای حفظ مصالح عمومی جامعه صورت می‌گرفت. مصداق تاریخی دیگر، واکنش‌های ایشان به مسائل حساس مانند انقلاب اسلامی و حمایت از اقدامات مردمی بود، بدون این‌که به‌صورت مستقیم وارد سیاست‌های اجرایی شوند.
یکی دیگر از ویژگی‌های تعاملی ایشان، مشورت با علمای دیگر در مسائل حکومتی بود که موجب همگرایی بیشتر میان مراجع و روحانیت می‌شد. این موضوع موجب تثبیت جایگاه ایشان در میان عموم مردم و مسئولان کشور شده بود.
مبارزات علیه استعمار و استبداد
آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی در طول دوران فعالیت خود، مبارزه با استعمار و استبداد را سرلوحه‌ی کارهای خود قرار داده بود. وی همواره بر لزوم حفظ استقلال و هویت اسلامی جامعه تأکید داشت و در برابر نفوذ بیگانگان موضع‌گیری قاطع داشت. مصداق تاریخی این مبارزات، فعالیت‌های ایشان در دفاع از مراجع دیگر همچون آیت‌الله کاشانی در برابر فشارهای سیاسی و فرهنگی بود.
آیت‌الله گلپایگانی در کنار ترویج آموزه‌های دینی، با نفوذ افکار غربی و الحادی به‌شدت مبارزه کرد. ایشان با برگزاری مجالس و سخنرانی‌های مختلف، به مردم هشدار می‌داد که نباید اجازه دهند ارزش‌های اسلامی تحت تأثیر فرهنگ‌های بیگانه قرار گیرد. مصداق دیگر، حضور فعال ایشان در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت بود که با حمایت از آیت‌الله کاشانی و دیگر علمای مبارز، در حفظ حقوق ملت ایران نقش‌آفرینی کرد.
این تلاش‌ها موجب شد که آیت‌الله گلپایگانی به یکی از چهره‌های شاخص مبارزات اسلامی علیه سلطه استبداد و استعمار تبدیل شود. رویکرد او همواره بر محور حمایت از حق و عدالت بود که در تمامی مراحل زندگی علمی و اجتماعی او مشهود بود.
موسس مجمع جهانی اسلام در لندن
آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی در دهه‌های آخر عمر خود، با توجه به گسترش ارتباطات بین‌المللی و اهمیت وحدت مسلمانان، اقدام به تأسیس مجمع جهانی اسلام در لندن کرد. این مجمع با هدف تقویت روابط علمی و فرهنگی میان شیعیان و سایر مسلمانان در سراسر جهان، فعالیت کرد. مصداق تاریخی این اقدام، پذیرش علمای برجسته‌ای از سراسر جهان اسلام بود که در جلسات و کنفرانس‌های این مجمع حضور داشتند و در راستای توسعه‌ی آموزه‌های اسلامی همکاری می‌کردند.
تأسیس مجمع جهانی اسلام، علاوه‌بر تقویت ارتباطات علمی، نقش مهمی در معرفی اسلام واقعی به جهانیان داشت. این مجمع با انتشار کتاب‌ها و مقالات مختلف، به نقد تفکرات افراطی و تکفیری پرداخته و به ترویج اندیشه‌های اعتدالی پرداخت. مصداق دیگر تلاش‌های مجمع، برگزاری سمینارها و کارگاه‌های آموزشی برای جوانان مسلمان در جهت تقویت هویت اسلامی و مقابله با تهدیدات فرهنگی بود.
این مجمع همچنین نقش بسزایی در معرفی چهره‌های برجسته‌ی علمای شیعه به جهانیان داشت. مصداق تاریخی این فعالیت‌ها، برگزاری نشست‌های بین‌المللی با حضور شخصیت‌های برجسته مانند امام موسی صدر و آیت‌الله خمینی(ره) بود که زمینه‌ی وحدت هرچه بیشتر مسلمانان را فراهم می‌کرد.
مجموعه‌ی این اقدامات، نشان‌دهنده‌ی دیدگاه جامع و جهانی آیت‌الله گلپایگانی نسبت به مسائل روز جهان اسلام و تلاش‌های ماندگار ایشان در تقویت ارزش‌های اسلامی در سطح بین‌المللی بود.
تأثیرات سیاسی و اجتماعی
آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی نیز تأثیرات عمیقی از خود به جای گذاشت. وی همواره بر وحدت حوزه و دانشگاه تأکید داشت و معتقد بود که بدون همراهی این دو نهاد نمی‌توان به توسعه و پیشرفت جامعه دست یافت. مصداق تاریخی این نظر، حمایت مستمر ایشان از همکاری‌های علمی بین حوزه و دانشگاه بود که به تدریج آثار علمی و فرهنگی آن در جامعه مشهود شد.
ایشان همچنین نقش برجسته‌ای در آموزش اصول انقلاب اسلامی به نسل جدید ایفاء کرد و در بسیاری از بیانیه‌ها و سخنرانی‌های خود، جوانان را به حفظ اصول اسلامی و تلاش برای اصلاح جامعه دعوت می‌کرد. مصداق دیگر این نقش، حمایت ایشان از گفتمان امام خمینی(ره) و نهضت اسلامی بود که به پیروزی انقلاب اسلامی ایران انجامید.
آیت‌الله گلپایگانی با تاکید بر نقش روحانیت در سیاست، تأثیرگذاری بی‌بدیلی در مسائل مهم اجتماعی و سیاسی داشت و همواره بر اساس اصول اسلامی و منافع عمومی تصمیم‌گیری می‌کرد.
وفات و ادامه راه
آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی در تاریخ ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۴۱۴ هجری قمری (۱۸ آذر ۱۳۷۲ شمسی) در قم دار فانی را وداع گفت و به دیار باقی شتافت. فقدان ایشان، ضایعه‌ای عظیم برای حوزه علمیه و جامعه اسلامی به حساب می‌آمد. اما آثار علمی و اخلاقی برجای مانده از ایشان، همواره یادآور تلاش‌های بی‌وقفه‌ی ایشان در جهت رشد و تعالی جامعه اسلامی است. مصادیق واقعی این آثار، تأسیس مکتب فکری و تربیت شاگردانی همچون آیت‌الله العظمی خامنه‌ای و دیگر مراجع تقلید است که در مسیر علم و دین، راه ایشان را ادامه می‌دهند.
مرجعیت آیت‌الله گلپایگانی علاوه‌بر نقش علمی، در حفظ وحدت و انسجام حوزه‌های علمیه و تقویت ارتباط بین مراجع شیعه با یکدیگر، موثر بود. مصداق دیگر، ایجاد روابط نزدیک‌تر میان حوزه‌های علمیه قم و نجف اشرف و تأثیرات آن در گسترش معارف اسلامی بود.
همچنان که ایشان در دوران حیات خود به عنوان ستاره‌ای در آسمان علم و اخلاق می‌درخشید، میراث علمی و معنوی او نیز همواره در تاریخ اسلام باقی خواهد ماند و به عنوان الگویی برای نسل‌های آینده خواهد بود.
با توجه به مطالب فوق، «آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی» با بیش‌از نیم قرن تلاش در زمینه‌های دینی، علمی و اجتماعی، تأثیر عمیقی بر جامعه اسلامی داشتند. مرجعیت ایشان و نقش‌آفرینی در تأسیس مجمع جهانی اسلام، به گسترش معارف شیعه در سطح بین‌المللی کمک شایانی کرد. همچنین، خدمات علمی و تربیتی ایشان در پرورش شاگردان برجسته، از جمله آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی و آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی، آثار ماندگاری در حوزه علمیه به جا گذاشت.
در نهایت، میراث فکری و عملی آیت‌الله گلپایگانی، علاوه‌بر جامعه‌ی شیعه، برای مسلمانان دیگر مذاهب نیز الهام‌بخش بوده و خواهد بود. تلاش‌های ایشان در راه حفظ اصول اسلامی و توسعه‌ی فرهنگ دینی، همچنان در ادامه‌ی مسیر علمی و اجتماعی جامعه‌ی اسلامی، راهنما خواهد بود.
