سقوط بشار اسد و تسلط گروه‌های تروریستی بر سوریه، پیامدهای گسترده‌ای از جمله تشدید افراط‌گرایی، بازگشت ستیزه‌جویان خارجی و افزایش تهدیدهای امنیتی در منطقه را به‌دنبال دارد.
به گزارش شهدای ایران به نقل از مهر، تحولات سوریه و پیامدهای آن برای منطقه و جهان، یکی از پیچیده‌ترین بحران‌های معاصر است. سقوط اسد و تسلط گروه‌های افراطی بر مناطق وسیعی از این کشور، جهان را با موجی از تهدیدها جدید مواجه کرده‌است. این رویدادها نه‌تنها خاورمیانه را به مرکز افراط‌گرایی تبدیل کرده بلکه امنیت کشورهای غربی را که خود با حمایت‌های مالی-تسلیحاتی به گروه‌های تندرو، بانی این شرایط هستند نیز به خطر انداخته است. در این گزارش در نظر داریم این مسائل را به طور دقیق مورد موشکافی قرار دهیم؛
گسترش تروریسم در خاورمیانه زیر چتر حمایتی غرب
سیاست‌های غرب به ویژه آمریکا در بحران‌های خاورمیانه، نقشی اساسی در گسترش تروریسم در این منطقه داشته‌اند. حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ و خلأ قدرتی که در این کشور ایجاد شد، زمینه را برای رشد گروه‌هایی مانند داعش فراهم ساخت. داعش توانست در سال ۲۰۱۴ بخش‌های وسیعی از سوریه و عراق را تحت کنترل خود درآورد.
همچنین کشورهای غربی در این مدت در جریان تنش‌های داخلی سوریه برای تضعیف حکومت بشار اسد، به گروه‌های شورشی کمک مالی و تسلیحاتی ارائه کردند. از سال ۲۰۱۲، حدود ۵۰۰ میلیون دلار از سوی این کشورها به مخالفان سوری اختصاص یافته که بخشی از آن مستقیماً به دست گروه‌های افراطی رسیده‌است.
همکاری غرب با برخی کشورهای عربی منطقه که متهم به حمایت مالی از گروه‌های افراطی هستند، نیز به‌طور غیرمستقیم تروریسم را تقویت کرده است. تحقیقات نشان داده که حدود ۴۰ درصد از کمک‌های ارسال‌شده از این کشورها به شورشیان سوری، به دست گروه‌های افراطی افتاده‌است.
علاوه بر این، بی‌توجهی به مشکل‌های بنیادی منطقه مانند فقر و بیکاری، عامل دیگری در گسترش افراط‌گرایی بوده است. بر اساس گزارش بانک جهانی، در سال ۲۰۲۲ بیش از ۵۰ درصد از جوانان سوری در مناطق تحت کنترل گروه‌های تروریستی بیکار بوده‌اند که این موضوع زمینه جذب نیرو برای این گروه‌ها را فراهم کرده‌است.
تردیدی وجود ندارد که مداخله‌های نظامی غرب نیز در این روند تأثیرگذار بوده‌اند. به‌عنوان مثال، حمله‌های هوایی آمریکا به سوریه اغلب منجر به تضعیف دولت‌ها و تقویت گروه‌های افراطی شده‌است. پیشتر بررسی‌ها نشان می‌داد که پس از این حمله‌ها، حدود ۳۰ درصد از مناطق تخلیه‌شده به کنترل گروه‌های افراطی درآمدند.
«اسماعیل بقایی» سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در زمینه حمایت‌های غرب از تروریست‌ها گفت: «چه مقدار از بیش از چهار میلیارد پوندی که انگلیس مدعی است برای بحران سوریه هزینه کرده، واقعاً برای ایجاد و تداوم این بحران مصرف شده است؟ بازیگرانی مانند انگلیس که باعث گسترش داعش در سوریه و عراق بودند، دستشان به خون مردم سوریه آلوده است.»
وی افزود: «مردم سوریه امروز با سلاح‌های اهدایی انگلیس به اسرائیل قتل‌عام می‌شوند و زیرساخت‌هایشان نابود می‌گردد. این اقدامات، حتی برای کشوری با سابقه طولانی استعمار و نسل‌کشی، مایه بی‌آبرویی است.»
این تحرکات و سیاست‌های آمریکا و اروپا نشان از رویکردی دارد که نه‌تنها مشکل‌های منطقه را حل نکرده، بلکه به تعمیق بحران‌ها و گسترش تروریسم انجامیده‌است.
شمار بالای گروه‌های تروریستی در سوریه و تهدید امنیت منطقه و جهان
سوریه پیشتر نیز بخش‌هایی از آن جولانگاه تروریست‌ها بود، اینک یکی از کانون‌های اصلی فعالیت گروه‌های تروریستی و مسلح در منطقه خاورمیانه تبدیل شده‌است. حضور و حکمرانی این گروه‌ها نه‌تنها امنیت داخلی سوریه را تحت تأثیر قرار داده، بلکه تهدیدی جدی برای ثبات منطقه و حتی امنیت جهانی است. در ادامه تنها به چند مورد از این گروه‌های تندرو و تروریست در پهنه خاکی سوریه اشاره می‌شود؛
هیئت تحریرالشام: این گروه تروریستی، قوی‌ترین گروه فعال در شمال غرب سوریه از بقایای شاخه‌های القاعده تشکیل شده است. هیئت تحریر الشام که در گذشته به‌عنوان جبهه النصره نیز شناخته می‌شد و در سال ۲۰۱۸ توسط وزارت خارجه آمریکا به‌عنوان یک سازمان تروریستی معرفی شد، با سقوط رژیم اسد، اکنون تحت رهبری «ابو محمد الجولانی» کنترل خاک سوریه را در اختیار دارد.
داعش: اگرچه قدرت گروه داعش نسبت به سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ کاهش یافته است اما بقایای این گروه همچنان در مناطق بیابانی شرق سوریه، به‌ویژه دیرالزور و حمص، عملیات انجام می‌دهند و تهدیدی جدی محسوب می‌شوند. در روزهای اخیر بازتاب تصاویر مربوط به ورود نیروهای تحریر الشام به شهر لاذقیه با پرچم‌های داعش بار دیگر منطقه و جهان را نگران ساخت.
ارتش ملی سوریه: این گروه تحت حمایت ترکیه فعالیت دارد و مناطق گسترده‌ای در شمال سوریه، به موازات مرز ترکیه را کنترل می‌کند. ارتش ملی سوریه از سربازانی تشکیل شده‌است که از ارتش بشار اسد جدا شدند و در ابتدا به نام ارتش آزاد سوریه شناخته می‌شدند.
نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد): نیروهای دموکراتیک سوریه که با داعش مبارزه می‌کنند، کنترل مناطق وسیعی در شرق رود فرات از جمله رقه (پایتخت سابق داعش)، را در اختیار دارند. بااین‌حال، این گروه گاهی با ترکیه و سایر گروه‌ها درگیر می‌شود.
اتاق عملیات جنوبی: این گروه جدید شورشی در جنوب سوریه به‌تازگی در منطقه درعا ظهور کرده‌است. این منطقه، که خاستگاه قیام علیه رژیم اسد بود، اکنون به پایگاه جنگجویان اقلیت دروزی تبدیل شده‌است.
گروه‌های افراطی کوچک‌تر: گروه‌هایی نظیر حراس الدین (وابسته به القاعده) و بقایای جبهه النصره همچنان در مناطق مختلف سوریه فعال هستند. فعالیت‌های این گروه‌ها، با حمایت‌های مالی و تسلیحاتی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی، همچنان به بی‌ثباتی منطقه دامن می‌زند. هر یک از این گروه‌ها اهداف خاص خود را دنبال می‌کنند، اما نتیجه نهایی آن‌ها، تشدید ناامنی و گسترش افراط‌گرایی در منطقه است.
خلأ قدرت در سوریه: چشم‌انداز گسترش تروریسم در خاورمیانه و غرب
سقوط رژیم اسد و پناهندگی او به روسیه، تحولی تاریخی در بحران سوریه به‌شمار می‌رود. این تحول که با تسلط گروه‌های شورشی و تروریستی بر بخش‌های عمده‌ای از کشور همراه است، پیامدهای عمیق و گسترده‌ای برای خاورمیانه و جهان غرب دارد. در ادامه به پیامدهای این رویداد بر امنیت منطقه‌ای و جهانی پرداخته می‌شود؛
۱. احیای ایدئولوژی افراط‌گرایی و تقویت شبکه‌های تروریستی
تسلط گروه‌های تروریستی و به طور مشخص تحریر الشام بر تمام خاک سوریه، پیروزی بزرگی برای ایدئولوژی افراط‌گرایی محسوب می‌شود. احتمال می‌رود که این گروه‌ها با استفاده از شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های دیجیتال، ایدئولوژی خود را گسترش دهند و الهام‌بخش حمله‌های تروریستی جدید در کشورهای غربی شوند. پیروزی آن‌ها همچنین مشوقی برای دیگر گروه‌های افراطی در خاورمیانه، آفریقا و حتی اروپا و آمریکا خواهد بود که این امر زنگ خطری جدی برای امنیت جهانی است.
۲. بازگشت ستیزه‌جویان خارجی: تهدید امنیتی برای غرب
هزاران جنگ‌طلب و ستیزه‌جوی خارجی که طی سال‌های اخیر به سوریه عزیمت کرده‌بودند، اکنون ممکن است به کشورهای خود بازگردند. این افراد با تجربه نظامی و ایدئولوژی افراطی، تهدیدی جدی برای امنیت ملی کشورهای اروپایی و آمریکایی هستند.
بر اساس برآوردها، حدود ۹۰۰ شهروند انگلیسی به گروه داعش پیوسته‌اند که از این تعداد، نیمی بازگشته و برخی نیز در زندان‌های محبوس بودند و اینک با سقوط اسد آزاد شده‌اند و آزادی این زندانیان چالش بزرگی برای غرب خواهد بود.
۳. موج جدید مهاجرت‌ها و بحران در اروپا
خلأ قدرت در سوریه، تشدید درگیری‌ها میان گروه‌های تروریستی و شبه‌نظامی، و بی‌ثباتی منطقه‌ای می‌تواند موج تازه‌ای از مهاجرت به اروپا را به‌دنبال داشته باشد. این بحران، فشار بیشتری بر کشورهای اروپایی وارد خواهد کرد که پیشتر نیز با چالش‌های مهاجرتی روبه‌رو بوده‌اند. به‌طور مثال، «دیوید لمی» وزیر امور خارجه انگلیس چند روز پیش هشدار داد که سقوط بشار اسد یک بحران مهاجرتی گسترده در اروپا ایجاد می‌کند.
۴. افزایش حملات تروریستی در کشورهای غربی
خلأ امنیتی در سوریه، زمینه را برای طراحی حملات تروریستی پیچیده‌تر در غرب فراهم می‌کند. گروه‌های افراطی که اکنون منابع و امکانات بیشتری دارند، می‌توانند حملات هماهنگ‌تری در کشورهای اروپایی و آمریکایی اجرا کنند. برای نمونه، حملات تروریستی داعش در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ در فرانسه بیش از ۷۰۰ کشته و زخمی برجای گذاشت و جامعه غرب را در شوک فرو برد. طی سال‌های اخیر، سطح تهدید تروریسم در انگلیس نیز همچنان بالا بوده و بارها به سطح «بحرانی» رسیده است.
باوجود این تحولات جاری در سوریه و منطقه که عمده آن، برآیند مداخله‌گری و آتش‌افروزی کشورهای غربی است، احتمال تکرار وقوع چنین رخدادهای تروریستی و غمباری در قلب اروپا دور از انتظار نیست.
۵. اثرات اجتماعی و سیاسی تسلط تروریست‌ها در سوریه بر غرب
افزایش تهدیدهای تروریستی و مهاجرت‌های گسترده، احتمالاً منجر به تقویت جریان‌های پوپولیستی و ضد مهاجرت در اروپا و آمریکا خواهد شد. این امر علاوه بر تضعیف انسجام داخلی این کشورها، همکاری‌های بین‌المللی برای مقابله با تروریسم را دشوارتر می‌کند.
در مجموع، سقوط رژیم بشار اسد در سوریه و تسلط گروه‌های افراطی بر این کشور، نقطه عطفی در بحران خاورمیانه است که پیامدهای آن به‌وضوح از مرزهای منطقه فراتر می‌رود. این رویداد، تهدیدهای امنیتی متعددی را به‌ویژه برای کشورهای غربی به همراه دارد. از احیای ایدئولوژی افراط‌گرایی و بازگشت جنگجویان خارجی گرفته تا افزایش حمله‌های تروریستی و موج جدید مهاجرت‌ها، همگی نشان‌دهنده ضرورت اقدام‌های فوری و هماهنگ از سوی جامعه جهانی است.
