شهدای ایران:سرویس فرهنگی/ نمایش خانگی در ایران، به‌ویژه در سال‌های اخیر، به یکی از اصلی‌ترین بسترهای سرگرمی و فرهنگ‌سازی تبدیل شده است و توانسته است توجه گسترده‌ای را به خود جلب کند. این رسانه به چرخه سینمای داخلی کمک کرده و آثار ارزنده‌ای را نیز عرضه کرده است که توانسته‌اند برای مخاطب ارزش افزوده ایجاد کنند، با این حال، همزمان با افزایش تولید و انتشار محتوای ضدفرهنگی و ضد ارزش‌های خانوادگی، نگرانی‌های جدی نیز مطرح می‌شود.

اقبال مخاطب و جای خالی نظارت اصولی

گرایش گسترده مردم به نمایش خانگی نشان‌دهنده این است که این بستر پتانسیل بالایی برای ترویج محتواهای فرهنگی دارد. آثار ارزشمندی همچون برخی مستندهای تاریخی، داستان‌های اجتماعی و سریال‌هایی که به موضوعات هویتی و قهرمانی می‌پردازند، نمونه‌هایی از ظرفیت مثبت نمایش خانگی به‌شمار می‌روند. این آثار به‌رغم محدودیت‌ها، موفق شده‌اند با پرداخت‌های هنری و توجه به اصول اخلاقی، سطح کیفی نمایش خانگی را ارتقا دهند و ارزش‌های اجتماعی را تقویت کنند.

با این حال، ضعف‌های نظارتی ساترا و سایر نهادهای مربوطه باعث شده است بخش عمده‌ای از محتوای نمایش خانگی بدون پایبندی به اصول اخلاقی و فرهنگی و بدون توجه به مرزهای ارزش‌های خانوادگی، منتشر شود، این ضعف نظارتی به‌حدی است که امروز محتوایی چون سریال "جوکر" با شوخی‌های جنسی نامناسب و بسیار مضر برای نسل نوجوان و با پر کردن برنامه با زور رقص‌های مکرر و برنامه‌هایی چون "گردن‌زنی" با ترویج مصرف الکل و نادیده گرفتن جایگاه خانواده به‌راحتی در دسترس مخاطب ایرانی قرار می‌گیرند.

الگوهای مثبت و آسیب‌های اجتماعی در نمایش خانگی

نمایش خانگی می‌تواند به‌عنوان بستری برای ارتقای سبک زندگی ایرانی و تقویت هویت ملی عمل کند. آثاری که به موضوعاتی همچون قهرمانی، ایثار، فداکاری و استواری می‌پردازند و نشان‌دهنده چالش‌های واقعی مردم هستند، از جمله جنبه‌های مثبت نمایش خانگی محسوب می‌شوند، در مقابل، بخش قابل‌توجهی از آثار این رسانه به‌جای تقویت این ارزش‌ها، با نمایش بی‌قیدوبند رفتارهای ناهنجار و ناپسند، باعث ترویج سبک زندگی غربی و ناهمگون با فرهنگ بومی می‌شوند،
برای مثال، سریال‌هایی چون "غربت" و "گردن‌زنی" با صحنه‌های مکرر مصرف الکل و استفاده از الفاظ رکیک، به‌جای تمرکز بر داستان‌های تأثیرگذار و مفاهیم اخلاقی، بیشتر به نمایش رفتارهای نامناسب و خشونت‌بار می‌پردازند تا جایی که در اکثر سکانس‌ها برای سازنده الزام دارد که دخانیات جزئی از بازی بازیگران باشد. این‌گونه آثار، با تضعیف نقش اعضای خانواده و عادی‌سازی رفتارهای غیراخلاقی، به مخاطب جوان و خانواده‌ها الگویی منفی ارائه می‌دهند و موجب تزلزل بنیادهای اجتماعی می‌شوند.

ترویج سبک زندگی بی‌هویت و تأثیر آن بر خانواده

بسیاری از سریال‌های نمایش خانگی، به‌جای بازتاب واقعیت‌های زندگی مردم و ترویج الگوهای مثبت، به نمایش زندگی‌های لوکس و بی‌روح می‌پردازند که هیچ تناسبی با جامعه ایرانی ندارد. در این آثار، مفاهیم عمیقی همچون "مادر" و "پدر" کمرنگ می‌شوند و ارزش‌های خانوادگی به حاشیه رانده می‌شوند، چنین تصویری نه‌تنها تأثیر نامناسبی بر جوانان دارد، بلکه به‌مرور زمان می‌تواند ارزش‌ها و اصول تربیتی خانواده‌ها را نیز تحت‌الشعاع قرار دهد.

یکی دیگر از چالش‌ها، عادی‌سازی خشونت و بزه در این آثار است. بسیاری از سریال‌ها، بدون آن‌که پیامدهای واقعی رفتارهای ناهنجار را نشان دهند، به بازنمایی مکرر مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی پرداخته‌اند که خود می‌تواند مخاطب را نسبت به اثرات منفی این رفتارها بی‌تفاوت کند.

افزایش بی‌رویه قسمت‌ها و افت محتوای داستانی

یکی از مسائلی که به ساختار ضعیف و محتوای بی‌ارزش نمایش خانگی دامن زده است، کش‌دادن غیرضروری داستان‌هاست. بسیاری از سریال‌ها، با بیشترسازی قسمت‌ها و فصل‌بندی‌های بی‌هدف، تنها به‌دنبال افزایش سود از مخاطب هستند. این رویکرد، باعث می‌شود داستان‌ها به‌جای تمرکز بر روایت منسجم و پرمحتوا، به آب‌وتاب‌های بیهوده روی آورند و اعتماد مخاطب را از دست دهند، برای نمونه، سریال‌هایی که به‌دلیل محبوبیت اولیه، بدون هیچ توجیهی به چندین فصل کشیده می‌شوند، از جمله مواردی هستند که می‌توانند ارزش محتوایی نمایش خانگی را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهند.

راهکارهای پیشنهادی برای بهبود و ارتقای نمایش خانگی

برای حل مشکلات موجود در محتوای نمایش خانگی و تبدیل این بستر به یک رسانه فرهنگی و ارزش‌آفرین، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:

تقویت نظارت و تدوین قوانین اصولی: ضروری است که نظارت‌های دقیق‌تری بر تولید و انتشار محتواها اعمال شود و استانداردهای مشخصی برای جلوگیری از محتوای نامناسب تعریف شود.

ترویج آثار اخلاق‌محور و فرهنگی: حمایت از تولید محتواهای اخلاقی و فرهنگی که همسو با ارزش‌های خانوادگی و جامعه باشد، می‌تواند مخاطب را به‌سمت آثار ارزشمندتر سوق دهد.

توجه به پیامدهای رفتارهای نامناسب: به‌جای نمایش بی‌قیدوشرط رفتارهای مضر، نمایش خانگی می‌تواند به پیامدها و اثرات منفی رفتارهایی مانند مصرف مواد مخدر و خشونت نیز بپردازد.

ارتقای کیفیت داستانی و جلوگیری از طولانی‌سازی بی‌مورد: سریال‌ها و برنامه‌ها باید تمرکز بیشتری بر روایت داستان‌های تأثیرگذار و غنی داشته باشند و از طولانی‌سازی بی‌مورد جلوگیری شود تا ارزش محتوایی حفظ شود.

نمایش خانگی در ایران به‌عنوان یک فرصت فرهنگی، از پتانسیل قابل‌توجهی برخوردار است که می‌تواند همزمان بستری برای سرگرمی و آموزش مخاطبان باشد. با توجه به علاقه مردم به این بستر و قدرت آن در شکل‌دهی به ارزش‌ها و رفتارها، این رسانه باید به تولید و عرضه محتوای کیفی و همسو با ارزش‌های خانوادگی و اجتماعی بپردازد، تنها در این صورت است که می‌توان نمایش خانگی را به‌عنوان یک دستاورد فرهنگی مثبت دانست که هم به رشد صنعت سینما کمک می‌کند و هم ارزش‌های اجتماعی را تقویت می‌نماید.

*نگارنده: سجاد دانی؛ کارشناس امور تربیتی و منتقد سینما/خبرگزاری تسنیم