بر همین اساس،محاصره و سپس تصرف شهر بصره به عنوان هدف عملیات اصلی سپاه پاسداران در سال ‌١٣٦٥ مورد توجه قرار گرفت که برای تحقق آن به کارگیری حدود ‌٥٠٠ گردان و آن هم از سه محور ضرورت یافت اما به دلیل مشکلاتی همچون ضعف امکانات نظامی، تنها یک محور به عنوان تنها راه باقیمانده جنگ در جبهه جنوب انتخاب شد.

به عبارت دیگر،پس از حذف دو محور احاطه‌ای (هور و فاو) منطقه شلمچه و ابوالخصیب به منظور انجام عملیاتی بزرگ و سرنوشت‌ساز برگزیده شد.

اهداف عملیات:

تصرف شهر بصره و تهدید جاده صفران – بصره

منطقه عملیات:

منطقه عملیاتی ابوالخصیب و شلمچه دارای ارزش‌ها و ویژگی‌های مهم سیاسی و نظامی است و می‌توان آن را مهمترین منطقه عملیاتی در جبهه جنوب دانست. مرکز این منطقه، نخلستان‌های اطراف اروندرود – حد فاصل جزیره بلجانیه تا بصره است– که عرض آن ‌چهار تا پنج‌ کیلومتر و طول آن حدود ‌١٥ کیلومتر است.

زمین منطقه عملیاتی از دو جهت دارای خصوصیات مهمی است:

‌١- وجود نهرها و کانال‌های کشاورزی که عمق مناسبی دارد و از آنها می‌توان برای پدافند استفاده کرد.

2- جناحین منطقه عملیاتی که از شمال به آبگرفتگی شلمچه و کانال ماهی‌گیری و از جنوب به «خور زبیر» و زمین‌های باتلاقی اطراف آن منتهی می‌شود و دشمن در آن قدرت پاتک ندارد.

استعداد دشمن:

شمال منطقه عملیاتی در حوزه استحفاظی سپاه سوم و جنوب آن در حوزه استحفاظی سپاه هفتم عراق قرار داشت. «لشکر ‌١١ پیاده از سپاه سوم» و «لشکر ‌١٥ پیاده از سپاه هفتم» در منطقه حضور داشتند.

در ذیل اسامی کلیه یگان‌هایی که قبل و حین عملیات در منطقه حضور یافتند، آورده شده است:

الف – یگان‌های پیاده:

تیپ‌های ‌١٩، ‌٢٢، ‌١٠٤، ‌١١١، ‌٨٠٢ ، ‌٨٠٥، ‌١٠٧، ‌١٠٢، ‌٧٠٢، ‌٤٢٠، ‌٤٢١، ‌٤٢٩، ‌٤٥، ‌١١٢، ‌٤٧، ‌٢٣، ‌٢٣٨، ‌٤٣٦، ‌٨٠٢، ‌٥٠١، ‌٤٠٢، ‌١١٧ و ‌٢٨

ب– یگان‌های زرهی:

تیپ‌های ‌١٦، ‌٣٠ و یک گردان مستقل

ج – یگان‌های مکانیزه:

تیپ‌های ‌٢٥ و ‌٨

د– گارد ریاست جمهوری:

تیپ‌های ‌٢ و ‌٤ از «لشکر‌١ کماندویی» و تیپ‌های ‌٧ و ‌٨ از «لشکر ‌٢ پیاده».

ه – نیروی مخصوص:

تیپ‌های ‌٦٦ و ‌٦٨

و – کماندو:

«تیپ‌٤ کماندویی» ستادکل و «گردان کماندویی لشکر26»

ز– جیش الشعبی

«قاطع ‌٥٨ المثنی»

قوای خودی:

هدایت فرماندهی عملیات بر عهده «قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیاء (ص)» سپاه پاسداران بود و چهار قرارگاه عملیاتی نیز اجرای آن را بر عهده داشتند.

«قرارگاه نجف» هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:

لشکر ‌١٩ فجر، لشکر ‌٥ نصر،لشکر ‌١٧ علی‌ابن‌ابی‌طالب (ع)،لشکر ‌١٥٥ ویژه شهدا،تیپ ‌٢١ امام رضا (ع)،تیپ ‌٥٧ حضرت اباالفضل (ع)،تیپ ‌١٢ حضرت قائم (ع)،+ ‌٤ گردان توپخانه.

«قرارگاه قدس» هدایت نیروهای زیر به عهده داشت:

لشکر ‌٢٥ کربلا،لشکر ‌٤١ ثارالله (ع)،لشکر ‌١٠ سیدالشهدا(ع)،+ ‌چهار گردان توپخانه قرارگاه کربلا.

لشکر ‌٢٧ محمد رسول‌الله(ص)،لشکر ‌١٤ امام حسین)ع)،لشکر‌8 نجف اشرف و لشکر ‌٣١ عاشورا، تیپ ‌٤٤ قمربنی هاشم (ع)،لشکر ‌٣٢ انصار الحسین)ع)،+ ‌ چهار گردان توپخانه.

قرارگاه نوح هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:

لشکر ‌٧ ولی‌عصر(عج)،تیپ‌٣٣ المهدی (عج)،تیپ‌١٨ الغدیر،ناوتیپ امیرالمومنین (ع)،+ ‌٤ گردان و یک آتشبار توپخانه.

هم چنین دو تیپ توپخانه تحت امر قرارگاه مرکزی بودند:

- تیپ ‌٦٣ خاتم الانبیاء (ص) با چهار گردان و دو آتشبار

-تیپ ‌١٥ خرداد با ‌٤ گردان و دو آتشبار

ضمناً از مجموع ‌٣٥٢ گردان مورد نیاز، حدود ‌٢٥٠ گردان آماده شد که یگان‌های عمل کننده هر یک بین هفت ٧ تا ‌٢٤ گردان را سازماندهی کرده و در خود جای دادند.

طرح عملیات:

چهار منطقه شلمچه، ابوالخصیب، مقابل ام‌الرصاص و جزیره مینو – به این دلیل که به لحاظ مانور، آتش، عقبه و پشتیبانی به هم وابسته‌اند – برای انجام این عملیات بزرگ انتخاب شد. بر همین اساس، هر یک از چهار منطقه فوق به عنوان خط حد یک قرارگاه عملیاتی تعیین شد:

- قرارگاه نجف: از شمال پنج ضلعی شلمچه تا جزایر بوارین و ام‌الطویله پیشروی در محور شلمچه.

- قرارگاه قدس: انجام حرکت اصلی عملیات با عبور از تنگه ام‌الرصاص – بوارین و پیشروی در محور پتروشیمی و ابوالخصیب.

- قرارگاه کربلا: مقابله با پاتک دشمن از مقابل جزیره‌ام الرصاص، تامین کل منطقه و پیشروی تا جاده دوم و سوم.

- قرارگاه نوح: تامین جناح چپ و پیشروی در مقابل جزیره مینو.

همچنین، یگان‌های تحت امر این قرارگاه‌ها می‌بایست طی شش مرحله به اهداف نهایی خود – از شمال به تنومه و از جنوب به پشت کانال بصره – برسند.

شرح عملیات:

عملیات می‌بایست در ساعت ‌٢٢:30 مورخ ‌1365/10/3 آغاز می‌شد. به همین خاطر غواص‌های خودی ساعاتی قبل به درون آب رفته و به سمت خط دشمن حرکت کردند. در این میان، نیروهای دشمن که کاملا آماده و هوشیار بودند، ضمن پرتاب منور، با تیربار و خمپاره به طرف نیروهای خودی شلیک می‌کردند. در مجموع، عملیات خارج از کنترل و هدایت فرماندهی قرار گرفته بود و قبل از هر دستوری یگان‌ها با توجه به نوع وضعیت و هوشیاری و عکس‌العمل دشمن به محض رسیدن به ساحل، درگیری را آغاز می‌کردند. در این حال، رمز عملیات (یا محمد) حدود ساعت ‌٢٢:45 اعلام شد و نیروهای عمل کننده فقط توانستند در جزایر سهیل، قطعه، ام‌الرصاص، ام‌البابی و بلجانیه نفوذ کنند و در بعضی مناطق نیز به صورت موضعی رخنه کنند.

در مقابل، نیروهای دشمن با پرتاب پی در پی منور و اجرای چند مورد بمباران کنار نهر عرایض (عقبه برخی از یگان‌ها) و همچنین اجرای آتش مؤثر روی رودخانه اروند، عملا سازمان غواص‌ها و نیز نیروهای موج دوم و سوم را به هم زد. به طوری که نیروهای یگان‌های مجاور بعضا پراکنده شده و اغلب نمی‌توانستند روی هدف عمل کنند.

یکی از مناطق حساس عملیات،جزیره‌ ام‌الرصاص و نوک «بوارین» بود که به رغم تلاش بسیاری که برای تصرف آن انجام شد، به خاطر هوشیاری دشمن امکان ادامه درگیری از میان رفت.

دشمن با شلیک پرحجم تیربار روی آب،از عبور نیروها از تنگه ام‌الرصاص– بوارین جلوگیری کرد. مضافا این که به خاطر حساسیتی که دشمن نسبت به ام‌الرصاص داشت، در پدافند آن از ٩ رده مانع طبیعی و مصنوعی بهره می‌برد،به طوری که هرگاه از هر خط عقب رانده می‌شد، در خط بعدی که نسبت به خط قبلی اشراف و تسلط داشت، مقاومت می‌کرد.

در این حال،با توجه به هوشیاری دشمن، امکان ادامه عملیات میسر نبود، لذا به منظور حفظ قوا و طراحی عملیات آتی، از ادامه نبرد اجتناب شد.

در این عملیات، ‌٩٨٥ تن از نیروهای خودی شهید و ‌٨٠٧١ تن مجروح شدند.

میزان تلفات و ضایعات وارده بر دشمن به شرح ذیل است:

حدود ‌٨٠٠٠ کشته و زخمی.

حدود ‌٦٠ اسیر.

انهدام حدود ‌٧٠ دستگاه زرهی، مکانیزه و خودرو.

انهدام تعداد زیادی سلاح سبک و نیمه سنگین.