شهدای ایرانسبزواری با اشاره به این که احکام اسلام تدریجی نازل شده است و همه یک دفعه و در ابتدای بعثت پیامبر (ص) به مردم نرسیده است در خصوص پیشینه تشریع خمس یادآور شد: فقها و مفسران نظرشان این است که تشریع خمس در سال دوم هجرت زمان جنگ بدر انجام شده به دلیل این که غنیمت های فراوانی که به دست مسلمانان رسید یکسری اختلاف نظرها و مناقشات نسبت به تقسیم این غنائم در میان جنگجویان مسلمان را به وجود آمد لذا آیه انفال نازل شد که همه اموال برای رسول خداست.
کارشناس حوزه کلام و امامت با اشاره به سوره انفال آیه ۴۱ که همان آیه ناظر به موضوع خمس است، بیان کرد: وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ بدانید که هر غنیمتی که به دست شما رسید یک پنجم آن برای خداست، دوم برای پیامبر و سوم برای خویشاوندان پیامبر و چهارم برای یتیمان و پنجم برای بینوایان و مساکین و ششم برای کسانی که در راه ماندند.
وی با تأکید بر اهمیت" إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللهِ" در آیه ۴۱ سوره انفال اظهار کرد: به این معنا شرط ایمان به خدا و آنچه که به پیامبر نازل شده را می فرماید این است که شما به این آیه عمل کنید.
سبزواری با اشاره به این که در آیه ۴۱ سوره انفال تأکید های ادبی متعددی ذکر شده است، بیان کرد عبارتهایی مانند: "وَ اعْلَمُوا"، "أَنَّما"، "مِنْ شَیْ‌ءٍ"، "فَأَنَّ لِلَّهِ"، "إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُم" همه دلالت بر تاکید است لذا همه این موارد اهمیت بالای خمس را می رساند.
وی اضافه کرد: با توجه به شأن نزول آیه خمس و با نگاه به تاریخ می بینیم پیامبر در سال دوم بعثت دستور به دریافت خمس گرفتند لذا اولین دریافت خمس هم در زمان خود پیامبر اتفاق افتاده و طبری عالم سنی هم در تفسیر خود ذکر کرده نخستین باری که از جانب پبامبر خمس جمع آوری شده مربوط به غزوه بنی قینقاع است.
سبزواری ابراز کرد: از اهل بیت (ع) در موضوع خمس روایات متعددی ذکر شده که احکام فقهی خمس هم در روایات ائمه اطهار بیان شده است.
استاد سطوح عالی حوزه افزود: نکته ی دیگری که ناظر به پیشینه خمس است و اهمیت خمس را معلوم می کند آثار متعدد و رساله های است که از ناحیه برخی از اصحاب و شاگردان اهل بیت(ع) و همچنین فقهای دوران غیبت صغری در مورد خمس نوشته شده از اصحاب مانند حسین بن سعید اهوازی، علی بن مهزیار اهوازی، محمد بن حسن صفار قمی در مورد خمس رساله ها و تک نگاره هایی داشتند و همین مسئله است که توجه فقهای شیعه را نسبت به این موضوع مبرهن می کند.
سبزواری اظهار کرد: در کتاب وسائل الشیعه مرحوم شیخ حر عاملی و مستدرک الرسائل مرحوم محدث نوری بیش از یکصد حدیث درباره وجوب خمس و موارد مصرف آن ذکر شده که فقها وقتی می خواهند احکام خمس را تبیین کنند بر اساس همین دسته روایات است البته روایات دیگری هم موجود است.
وی یکی از نکات آیه ۴۱ سوره انفال را تعبیر " َغنِمْتُمْ" عنوان کرد و گفت: یکی از اختلافات فقهی اهل شیعه و اهل سنت همین مسئله است که اهل سنت خمس را فقط در غنائم جنگی قبول دارند اما فقهای امامی مفصلا بحث کردند که مراد از غنیمت در این آیه فقط غنیمت جنگی نیست بلکه معنای لغوی غنم هر سود و منفعتی که به دست انسان برسد چه منفعت کسب باشد چه غنیمت جنگی و جالب است اهل سنت که می گویند مراد در این آیه غنیمت جنگی است اما وقتی به گنج و معدن می رسند خودشان قائل به بحث خمس می شوند لذا یک تهافتی در مبانی فقهی و مسائلی که بیان کردند وجود دارد.
استاد سطوح عالی حوزه گفت: راغب اصفهانی در کتاب مفردات القرآن که کتاب لغوی است می گوید غنیمت از ریشه "غنم" _ به ضمه غین _گرفته شده لذا می گوید در هر چیزی که انسان از دشمن و غیر دشمن به دست می آورد به کار رفته است همچنین مرحوم طبرسی هم "غنم" _ به ضمه غین _ را هر سود و منفعتی می داند و نه فقط غنیمت جنگی و شواهدی هم در این مورد برایش ذکر کرده است.
وی با اشاره به این که با مراجعه به روایات می بینیم که موارد مختلفی را به عنوان آثار خمس ذکر کردند، بیان کرد: اولا پرداخت خمس مایه نسل پاک می شود نسلی که در مسیر هدایت قرار می گیرند.
کارشناس حوزه کلام و امامت در ادامه تقویت دین، پاکی مال، فقر زدایی از فرزندان اهل بیت (ع)، حفظ آبرو در برابر تهدید های مخالفان، یاری ائمه اطهار(ع)، کفاره گناهان و ذخیره قیامت، ضمانت بهشت، مشمول دعای امام و حجت خدا شدن، افزایش رزق و روزی(از خمس تعبیر به مفتاح الرزق(کلید رزق) شده است) را از آثار پرداخت خمس در زندگی معرفی کرد.
وی نسبت به مصارف خمس متذکر شد: در آیه ۴۱ سوره انفال شش گروه "خداوند و رسول خدا، اهل بیت، مساکین و یتیمان و در راه ماندگان" صاحبان خمس قلمداد شدند.
سبزواری با تاکید بر این که خمس به دو قسمت سهم امام و سهم سادات تقسیم می شود و این مسئله هم بر اساس همین آیه ۴۱ سوره انفال انجام شده، خاطرنشان کرد:
مراد از سهم امام یعنی خداوند، پیامبر و اهل بیت(ع) لذا زمانی که امام حضور داشته باشد به دست امام و در غیر این صورت به دست نواب در غیبت کبری که همان مراجع تقلید هستند تحویل داده می شود که بر اساس آن چیزی که مورد رضایت حجت خدا و امام معصوم است هزینه می کنند.
وی توضیح داد: نیم دیگری از مصارف خمس مختص سهم سادات است چرا که یکی از مباحث مطرح در این آیه شریفه تعبیر یتیم و مسکین و در راه مانداگان هستند این که آیا مطلق این افرادند یا نه یتیمان و مساکین و در راه ماندگانی که از نزدیکان رسول خدا هستند و در این خصوص علمای امامیه قائل هستند که مراد یتیمان و مساکین و در راه ماندگانی است که از بنی هاشم هستند لذا این بخش را به سهم سادات تعبیر می کنند.
استاد سطوح عالی حوزه موارد وجوب خمس را بر اساس روایات سود حاصل از کسب و کار و منافع شخصی، معادن و گنج، مالی که مخلوط به حرام شود به صورتی که جداسازی آن ممکن نباشد، جواهری که از طریق غواصی از دریا بدست می آید و غنیمت های جنگی که به امر امام با کفار بد دست آمده، زمینی که کافر ذمی از یک مسلمان بخرد معرفی کرد.
