این مسئله که ریشه در تاریخ صدر اسلام دارد، در سرتاسر سیره پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل عترت علیهم‌السلام دیده می‌شود؛ از آن رو که دشمنان اسلام همواره با استفاده از حربه‌های تفرقه‌آمیز در صدد شکاف بین مسلمانان و در نهایت براندازی نظام اسلامی بوده‌اند؛ همچنان که آنها همواره تلاش داشته‌اند از طریق شناسایی نقاط اختلاف مسلمانان و برجسته‌سازی و دامن زدن به آنها، زمینه فاصله گرفتن هرچه بیشتر مسلمین نسبت به یکدیگر را فراهم کنند؛ از این جهت تقویت عنصر وحدت یعنی تلاش در جهت حفظ اصولی که نبی مکرم اسلام و اهل بیت وحی در طی مأموریت خویش، بابت آن از تمام هستی خویش گذشتند. 

1ـ مراد ما از وحدت اسلامی، یکی شدن عقاید و مذاهب اسلامی نیست

امام خمینی (ره) و پس از ایشان، رهبر معظم انقلاب به عنوان دو رهبر حقوقی و معنوی ملت ایران، مبتنی بر همین سیره نبوی، مسیر وحدت را پیمودند. معظم‌له طی این مدت ضمن تشریح مفهوم وحدت، به بیان علت تفرقه بین مسلمین، راهبردها و راهکارهای حل آن پرداختند و تمام جوامع اسلامی را دعوت به وحدت کردند.

رهبری نظام منظور از وحدت را یکی شدن عقاید ندانستند تا پاسخی داده باشند به آن عده که با تعصب کور خود بر طبل تفرقه می‌کوبند. رهبری نظام در این بیان فرمودند «مراد ما از وحدت اسلامی، یکی شدن عقاید و مذاهب اسلامی نیست. میدان برخورد مذاهب و عقاید اسلامی و عقاید کلامی و عقاید فقهی - هر فرقه‌ای عقاید خودش را دارد و خواهد داشت - میدان علمی است؛ میدان بحث فقهی است؛ میدان بحث کلامی است و اختلاف عقاید فقهی و کلامی می‌تواند هیچ تأثیری در میدان واقعیت زندگی و در میدان سیاست نداشته باشد. مراد ما از وحدت دنیای اسلام، عدم تنازع است: «وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا» (انفال46) تنازع نباشد، اختلاف نباشد. قرآن می‌فرماید: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا» (آل‌عمران103) »

در جایی دیگر فرمودند «در هفته‌ی وحدت دعوت جمهوری اسلامی به این نیست که شیعیان یا سنیان از مذهب خود دست بکشند و به آن مذهب دیگر رو بیاورند؛ دعوت جمهوری اسلامی این است که مشترکات میان مذاهب اسلامی برجسته شود و دیوارهای ساخته‌ی دست دشمنان اسلام و عنادها و کینه‌ورزی‌ها برداشته شود.» (1387/1/1) همچنین رهبر انقلاب اسلامی معانی متعدد دیگری برای وحدت بیان کرده‌اند، از آن جمله می‌توان به این که وحدت یعنی: مقابله با دشمن و همدلی با همدیگر، تکیه بر مشترکات، همکاری فِرَق مسلمین با همدیگر و عدم معارضه و مضادّه آن‌ها با هم، احساس برادری، یکدلی عاطفی و سیاسی در مقابل دشمن.

2ـ وحدت یک تاکتیک نیست بلکه اصلی اسلامی است

رهبر معظم انقلاب وحدت را نه یک رفتار تاکتیکی در برابر دشمن بلکه اصلی اسلامی دانسته، فرمودند «نباید به وحدت به چشم تاکتیک نگاه کرد؛ وحدت یک اصل اسلامى است.» این بیان معظم‌له، علاوه بر تبیین حقیقت وحدت و خاستگاه دینی آن، پاسخ به آن دسته دیدگاه‌هایی است که وحدت را یک امر صرفاً تاکتیکی یا استراتژیکی قلمداد می‌کنند، لذا ایشان وحدت را از واجبات و ضروریات دین مبین اسلام معرفی می‌کنند: «تقریب را لازم و واجب و ضروری و در جهت اهداف نظام اسلامی می‌دانیم.» و در کلام دیگری تصریح کرده‌اند: «وحدت بین مسلمین، به صد دلیل واجب، و به صد دلیل ممکن است» (1376/12/13) و «تنها نسخه شفا بخش برای علاج دردهای جهان اسلام می‌باشد.» (1394/4/27)

3ـ تفرقه، بیماری مهلک

ایشان ضمن هشدار از هرگونه اختلاف، مسئله تفرقه را بیماری مهلک امت اسلام دانستند که باید هرچه سریع‌تر درمان شود: «ما دچار یک بیماری مهلکی هستیم که باید همت کنیم و این بیماری را از خودمان دفع کنیم. اختلافات بین دنیای اسلام و ناهماهنگی‌ها و دامن زدن به دشمنی‌ها، بیماری بسیار خطرناکی است. و من به شما عرض کنم که اگر در طول زمان‌های گذشته این بیماری به طور طبیعی در جسم دنیای اسلام و امت اسلامی وجود داشت، امروز دست‌های سیاسی به شدت به دنبال تشدید این بیماری هستند.» و در جایی دیگر فرمودند «لشگرکشی‌های خصمانه، تبلیغاتی و سیاسی و نظامی و اقتصادی ما را مطلقاً در موضع انفعال قرار نداده و قرار نخواهد داد؛ اما از این بیماری درون دنیای اسلام، ما به خودمان می‌لرزیم و می‌ترسیم. این را علاج کنید.» (1385/5/30)

4ـ خط قرمزِ امت اسلام

رهبر معظم انقلاب همواره توهین به عقاید مذهبی و آداب قومی را یکی از عوامل اصلی در ایجاد تفرقه در جوامع اسلامی دانسته‌اند، لذا معظم‌له آن را به عنوان خط قرمز نظام اسلامی معرفی کرده، تأکید می‌کنند: «خط قرمز از نظر نظام اسلامى و از نظر ما، عبارت است از اهانت به مقدسات یکدیگر. آن کسانى که نادانسته، از روى غفلت، گاهى از روى تعصب‌هاى کور و بی‌جا، چه سنّى و چه شیعه، به مقدسات یکدیگر توهین می‌کنند، نمی‌فهمند چه می‌کنند. بهترین وسیله براى دشمن همین‌ها هستند؛ بهترین ابزار در دست دشمن همین‌ها هستند؛ این خط قرمز است.» (1388/29/2)

5ـ توطئه دشمن؛ هراس دشمن از اتحاد مسلمانان

رهبری انقلاب در تبیین ریشه‌ها و علت تفرقه،‌ به مسئله مکر دشمنان به ویژه آمریکا و انگلیس اشاره کردند. ایشان فرمودند «امروز، هم در بین اهل سنّت، هم در بین شیعه، دست‌هایی در کار است برای اینکه اینها را از هم جدا کند؛ همه‌ی این دستها هم اگر جستجو کردید، می‌رسد به مراکز جاسوسی و اطّلاعاتی دشمنان اسلام؛ نه دشمنان ایران، نه دشمنان شیعه فقط؛ دشمنان اسلام» (1393/10/19)

ایشان در بیانی دیگر فرمودند: «امروز بیشتر از گذشته دشمنان این دیوار را، این حائل را و این ابزارها و آلات خصومت و کینه‌ورزی را تقویت می‌کنند و سعی می‌کنند برادران مسلمان را از هم جدا کنند.»

رهبر معظم انقلاب ترس دشمن از اتحادشان با یکدیگر و مبارزه‌طلبی آنها نسبت به استکبار را یکی از عوامل عداوت و تفرقه‌افکنی دشمنان دانسته،‌ اشاره داشتند «آمریکا و صهیونیست‌ها و مستکبران عالم، نه به شیعه علاقه‌مندند و نه به اهل سنت؛ با هر دو دشمنند؛ آنجایی که مسلمان ـ با نام خدا و با ایمان اسلامی ـ در مقابل زورگویی آنها می‌ایستد، دشمنی می‌کنند.» (1387/1/1)

6ـ عوامل درونی؛ نقش حکام ممالک اسلامی در ثبات تفرقه

البته رهبری نظام نقش عوامل داخلی در امت اسلام را خطری مهم در ثبات مسئله تفرقه برشمردند. برخی از حُکام و دولت‌های اسلامی وابسته، خواسته یا ناخواسته در ایجاد و تزریق سهم مهلک تفرقه ایفای نقش می‌نمایند که اینها را هم باید از جمله آسیب‌های بیرونی وحدت شمرد. رهبر انقلاب در تبیین این مسئله می‌فرمایند: «بخشی از سرزمین‌های اسلامی، به حضور و تصرف ایادی شرک و کفر و استکبار آلوده شده و با سوء تدبیر و خباثت بعضی از حکام ممالک اسلامی، اختلافات تازه و برادرکشی‌های بی‌سابقه در میان مسلمین پدید آمده است. این چیزی است که قلب هر مسلمان غیور و معتقد به عزت اسلام و وحدت مسلمین را جریحه دار می‌سازد.» (1370/1/17)

7ـ کارکردهای وحدت؛ خروج از سیطره سیاسی و اقتصادی دشمن

رهبر معظم انقلاب در مواردی به اهداف و کارکردهای وحدت اشاره کردند که برخی از آنها عبارتند از: شالوده‌ریزی و تکوین بنیان‌های تمدن نوین اسلامی، خروج از سیطره‌ی سیاسی و اقتصادی دشمن، نجات امت اسلامی از سلطه‌ی استکبار، قرار گرفتن وحدت در خدمت و در جهت حاکمیت اسلام، جلوگیری از مرعوب شدن دولت و ملت‌های مسلمان در برابر استکبار، تشکیل امت واحده)، جهانی شدن ارزش‌های اسلامی، نقش‌آفرینی مسلمانان در عرصه‌های جهانی، پیش‌بردِ حرکت عمیق امت اسلامی به سمت پیروزی، دارای کارایی در برابر جبهه‌ی مقابل اسلام و امت اسلامی و سایر موارد؛ به عنوان نمونه ایشان در سخنانی فرمودند «اگر امت اسلامی وحدت خود را به دست بیاورد، اگر قدرت اسلامی به معنای حقیقی کلمه خود را نشان بدهد، اگر استقلال اسلامی، استقلال حقیقی، در این مناطق به معنای واقعی کلمه تحقق پیدا کند، تسلط و سیطره‌ی اقتصادی و سیاسی و فرهنگی دشمن قطع خواهد شد. اینها به این راضی نیستند و با همه‌ی وجود تلاش میکنند این اتفاق نیفتد. راهی که آنها پیدا کردند،ایجاد اختلاف است و این بیماری متأسفانه در جسم دنیای اسلام نفوذ کرده. من از شما درخواست میکنم به این مسأله به طور جدّ بیندیشید.» (1385/5/30) معظم‌له یک کارکرد مهم وحدت را در بهبود وضع فلسطین اشغالی معرفی کرده، فرمودند «اگر مسلمان‌ها متّحد باشند، وضع فلسطین آن‌چنان که امروز مشاهده می‌کنیم نخواهد بود؛ امروز وضع فلسطین، وضع سختی است؛ غزّه یک‌جور، ساحل غربی آن یک‌جور. ملّت فلسطین، امروز زیر فشار شدید روزانه است. (1395/7/29)

8ـ ثمرات وحدت؛ اقتدار، کرامت و عدم مداخله دشمن

بخش دیگری از بیانات حضرت آیت الله خامنه‌ای درباره مسئله وحدت، به ثمرات وحدت اختصاص دارد. در نگاه رهبری نظام، اقتدار، کرامت و آرامش امت اسلام بستگی به وحدت دارد. ایشان اشاره دارند «ما می‌گوییم وحدت، برای این‌که شما منتفع شوید؛ همه دولت‌ها منتفع شوند؛ دنیای اسلام منتفع شود. وحدت، این است ... آن پیام وحدت اسلامی است که برای همه، مایه عزّت، مایه کرامت و مایه آرامش است. این، آن آرزوی ماست.» (1376/6/24) و در بیانی دیگر عدم جرأت دشمن در هجمه به کشورهای مظلوم اسلامی را از ثمرات وحدت برشمرده، فرمودند:  «اگر سران کشورها، در همه کشورهای اسلامی به ملتها برای ابراز احساساتشان نسبت به مسائل بین‌المللی اسلامی میدان و راه بدهند و آنها را هدایت کنند، و آنها همان وضعی را پیدا کنند که ملت ایران دارد، ببینید چه حادثه‌ای در دنیا اتّفاق میافتد! فکر می‌کنید اگر چنین وحدت و همدلی و همدستی‌های بین ملت‌های مسلمان باشد، دیگر دشمن جرأت می‌کند یک ملت مسلمان را مثل همین ملت بیچاره و مظلوم بوسنی هرزگوین، آن‌گونه در حلقه محاصره قرار دهد!؟» (1371/6/24)

9ـ  راهکار وحدت؛ مراقبت از توطئه دشمن و عدم سوءظن

رهبر مظعم انقلاب راهکار وحدت را در هوشیاری در برابر توطئه‌های تفرقه‌انگیز دشمن و ایجاد نهضتی درونی در برابر این توطئه‌ها دانستند. در فرمایشاتی اشاره می‌کنند «همین وحدت با ارزشی که به برکت آن، شماتوانسته‌اید این همه پیروزی را به دست بیاورید، دشمن‌هایی در کمین دارد. باید هوشیار باشید و نگذارید اختلافات به وجود آید. در آنجایی که بهانه اختلاف هست و دشمن می‌تواند آنجا مستمسکی برای اختلاف درست کند، بیشتر مواظب باشید. در مسأله مذهب و اختلافات مذهبی که قرن‌های متمادی دشمنان از آن سوءاستفاده کردند، بیشتر باید مواظب باشند. هم شیعه باید مواظب باشد، هم سنّی.» و در فرمایشاتی دیگر اشاره داشتند: « اگر ما با هم باشیم، کشورهای اسلامی، ملّتهای مسلمان - سنّی و شیعه و فِرَق مختلف تسنّن و تشیّع - با یکدیگر دلهایشان صاف باشد، نسبت به یکدیگر سوءظن نداشته باشند، سوءنیّت نداشته باشند، به یکدیگر اهانت نکنند، ببینید در دنیا چه اتّفاقی خواهد افتاد؛ چه عزّتی برای اسلام درست خواهد شد! وحدت؛ وحدت.» (1393/10/19)