در این میان برخی از مادران به فکر استفاده از ظرفیت و بامزگی کودکانشان برای کسب درآمد افتادند، "کودکان کار" در فضای مجازی تعبیر جدیدی است که به گوش می‌خورد، کودکانی که آراسته و شیرین‌زبان هستند و توسط مادران و پدران خود به اسارت در فضای مجازی درآمده‌اند.

کودکانی که با گذر زمان تعدادشان بیشتر می‌شود و مخاطبان نیز از آن‌ها استقبال می‌کنند، ویدیو کودکی که شیرین‌زبانی می‌کند به‌سرعت بازنشر داده می‌شود به‌طوری‌که خانواده کودک هیجان‌زده می‌شوند و تصاویر و ویدیوهای بیشتری از او تهیه و منتشر می‌کنند، گاهی کودکان در مورد مسائلی که مربوط به سن آن‌ها نیست اظهارنظر می‌کنند و این حکیمانه بودن به‌سرعت جلب‌توجه می‌کند.

عموماً بعدازاین استقبال برای کودک پیچ شخصی راه‌اندازی می‌کنند و لحظات شخصی کودکان توسط والدین به نمایش گذاشته می‌شود که گاهی منجر به کسب درآمد برای خانواده می‌شود، اگرچه برخی از والدین از انتشار لحظات خصوصی کودکانشان کسب درآمد ندارند، اما جذابیت دیده شدن و کسب فالوور و لایک گرفتن باعث می‌شود که آن‌ها هم به این راه بیایند.

استفاده ابزاری والدین از کودکان در فضای مجازی

محمدجواد نوروزی، پژوهشگر حوزه رسانه و فضای مجازی و پژوهشگر مرکز مطالعات ژرفا در گفت‌وگویی اظهار کرد: فضای مجازی امروز تغییرات و تفاوت‌هایی داشته است و درواقع صاحبان بسترهای فضای مجازی به این نتیجه رسیدند که برای نگهداشتن و فعال کردن مخاطب در فضای مجازی لازم است که ابعاد جلب توجه و ایجاد جاذبه را پررنگ کنند.

وی افزود: هر انسانی دوست دارد که مورد توجه دیگران باشد و شبکه‌های اجتماعی فضای مجازی به ویژه اینستاگرام باعث شده که جنبه روانی انسان فعال شود و دوست داشته باشد کارهایی انجام دهد که مردم به او توجه کنند.

پژوهشگر حوزه رسانه و فضای مجازی با اشاره به آسیب‌های فضای مجازی اضافه کرد: از جمله آسیب‌های فضای مجازی این است که مردم برای جلب توجه ممکن است دست به هر کاری بزنند و یکی از این کارها استفاده از کودکان است که تبعاتی هم در پی دارد.

نوروزی تصریح کرد: پدرومادرها از جذابیت‌های کودکان برای دریافت لایک و جذب مخاطب استفاده می‌کنند و درواقع پدرومادرهایی که هیچ هنری برای جلب توجه ندارند لذا از بامزگی و جذابیت‌های کودکان استفاده می‌کنند.

پژوهشگر حوزه رسانه و فضای مجازی بیان کرد: اگر نگاهی به عقاید دینی و فرهنگی خود داشته باشیم نیز پی می‌بریم که ما را از معرض دید قرار دادن حریم خصوصی خود منع می‌کند و امروز تغییر فرهنگ والدین در استفاده ابزاری از کودکانشان باید به عنوان یک آسیب اجتماعی مورد تحلیل جامعه شناسان قرار گیرد.

وی تاکید کرد: باب‌شدن این مسئله بین اولیا که چه خانواده‌ای می‌تواند با به اشتراک گذاشتن عکس فرزندش، لایک بیشتری کسب کند، برخی از خانواده‌ها را در مسیر چشم و هم‌چشمی قرار داده است.

نوروزی با اشاره به آسیب‌های روانی کودکان کار فضای مجازی اذعان کرد: کودک یک موجود هوشمند است و می‌فهمد که پدرومادر از او به عنوان یک ابزار و شی استفاده می‌کنند که این مسئله در روان او تاثیرگذار بوده و در زمان بزرگسالی دچار آسیب‌های روانی می‌شود.

پژوهشگر حوزه رسانه و فضای مجازی عنوان کرد: حضور کودکان در فضای مجازی باعث می‌شود که آن‌ها تنوع طلب بار بیایند به طوری که روزانه انواع لباس یا آرایش‌ها را داشته باشد؛ مورد دیگر اینکه این افراد ممکن است در انتخاب‌های خود سختگیری بی‌جا داشته باشند.

وی تاکید کرد: کودکی که به این نحو بار آمده قطعا دیگر از حس قناعت برخوردار نیست و درواقع ما با کودکی مواجه هستیم که از فضای واقعی زندگی خود خارج شده و در یک فضای فانتزی و نمایشی وارد شده که ممکن است جزوی از شخصیت خود بپندارد و در همین فضای غیرواقعی پرورش یابد.

کودکان کار مجازی ناخواسته بازیگران سناریو بزرگسالان می‌شوند

نوروزی با اشاره به لزوم آگاه سازی والدین افزود: کودکان کار مجازی پیش از اینکه به تشخیص و درک کامل از این فضا داشته باشند نیز با فضای مجازی درگیر و غرق می‌شوند که برای آن‌ها به شدت آسیب‌زا است.

پژوهشگر حوزه رسانه و فضای مجازی با بیان اینکه در فضای مجازی با خلا قانونی مواجه هستیم، ابراز کرد: برای مقابله با چنین پدیده‌هایی باید در حوزه حکمرانی در فضای مجازی نیز موارد قانونی دیده شود و حوزه نظارتی و اجرایی قانون هم در دستگاه‌های ذی‌ربط ایجاد شود.

وی با تاکید کرد: والدین باید این آسیب‌ها را بشناسند و برای دریافت یک لایک بیشتر، زندگی یک انسان را از بین نبرند و ما باید پلتفرم‌های بومی داشته باشیم که مردم در آن فضا فعالیت کنند تا بتوانیم برای پیشگیری از چنین آسیب‌هایی اقدام و کنترل کنیم.

به گزارش صبح قزوین؛ پنج سال بیشتر ندارد اما به خوبی می‌داند که چطور جلوی دوربین ژست بگیرد که جذاب‌تر به نظر برسد، چطور آهنگ‌های روز را لب خوانی کند و حرکات هماهنگ با ریتم آهنگ را به نمایش بگذارد تا مخاطبین او را یک سرو گردن بالاتر از هم سن و سالانش تصور کنند.

پدر و مادرش می‌گویند که ابتدا یک صفحه شخص برای دخترشان از بدو تولد ایجاد کردند تا تصاویر و فیلم‌های او را در بین اعضای خانواده و دوستانشان به اشتراک بگذارند که وقتی با استقبال و دیده شدن جذابیت‌های فرزندانشان از سوی مخاطبان مواجه شدند، تصمیم گرفتند صفحه را عمومی کرده و هر روز بر تعداد مخاطبانشان افزوده شود.

آن‌ها معتقدند جذب مخاطب فرزندشان در فضای مجازی به خاطر استعدادهایی است که دارد و بستری فراهم شده تا از این طریق دیده شود، البته با گذر زمان به این نتیجه رسیده‌اند که می‌توانند از این طریق درآمدزایی داشته باشند و اکنون به یک بلاگر پرمخاطب تبدیل شده که برای تبلیغات هزینه‌های کلان دریافت می‌کند.

این تنها یک نمونه از بلاگرهای اینستاگرامی است که شاید به امری عادی در فضای مجازی و حتی فضای واقعی زندگی ما اتفاق می‌افتد.

آسیب‌های روانی فضای مجازی بر کودکان جبران ناپذیر است

آرزو سلخوری، نماینده انجمن سواد رسانه‌ای در استان قزوین در گفت‌وگو با صبح قزوین؛ اظهار کرد: باید بدانیم که هر انسانی در اشتراک‌گذاری مسائل شخصی‌اش حق انتخاب دارد و والدین اجازه ندارند به انتشار تصاویر خصوصی کودکشان بپردازند و به‌جای آن‌ها تصمیم‌گیری کنند؛ این امر به‌نوعی بهره‌کشی اقتصادی از کودکان است که خلاف قانون محسوب می‌شود اما اغلب نسبت به آن توجهی نمی‌کنند.

وی افزود: انتشار لحظه‌به‌لحظه زندگی خصوصی کودکان باعث می‌شود که اطرافیان و مخاطبان قضاوت از پیش تعیین‌شده نسبت به کودک داشته باشند همچنین این امر باعث ایجاد آسیب روانی کودک در دوران نوجوانان می‌شود، چراکه کودک با جماعتی روبرو است که از لحظه‌لحظه زندگی‌اش اطلاع دارند و حتی مسائلی در مورد او می‌دانند که بسیار شخصی است.

سلخوری بیان کرد: این پدیده نه‌ تنها در کشور ما بلکه در سایر کشورها نیز وجود دارد، به ‌طوری ‌که پسر 18 ساله فرانسوی از پدر و مادرش برای انتشار تصاویر خصوصی دوران کودکی و نوجوانی‌اش و بحرانی که برای او ایجاد کرده‌اند شکایت کرده بود و اظهار داشته که دچار آسیب روانی ناشی از این کارشده است و آرامش خاطر ندارد.

این فعال رسانه‌ای استان تصریح کرد: کودکان اینستاگرامی قربانی والدینی شدند که اغلب توجه موردنیاز را در دوران نوجوانی کسب نکردند و به دنبال این جلب‌توجه  هستند، فرزندانشان اغلب کودکی نمی‌کنند و به یک بازیگر یا مدل تبلیغاتی تبدیل‌شده‌اند که با لباس‌ها و ژست‌های مختلف عکس می‌گیرند و حرف‌هایی بزرگ‌تر از سن خودشان میزنند.

وی اذعان کرد: کودکانی که این میزان توجه را دریافت می‌کنند اگر در بزرگ‌سالی و نوجوانی دیگر دیده نشوند دچار مشکلات شخصیتی و روحی می‌شوند که قابل جبران نیست، این والدین که اغلب مادر هستند به دلیل رسیدن به خواسته‌های خود، هویت کودک را قربانی کرده و برای رسیدن به آنچه در سردارند، تلاش می‌کنند.

خشونت خاموش علیه کودکان در فضای مجازی

سلخوری عنوان کرد: ما معمولا خشونت موجود در فضای مجازی علیه کودکان را متوجه نمی‌شویم گاهی با لایک پست‌های مربوط به کودکان از آن‌ها حمایت می‌کنیم، باید بدانیم که توجه ما یک کالای ارزشمند و مؤثر است همان‌طور که نباید به کودکان خیابانی پول بدهیم در فضای مجازی نیز نباید کودکان را فالوو و لایک کنیم.

وی ادامه داد: با گسترش شبکه‌های اجتماعی، به میزان قابل توجهی تفاوت امر خصوصی و عمومی برداشته شده است و کودکان این نوع  از خانواده‌ها دیگر هیچ لحظه خصوصی ندارند و این خود منشأ تبعات آسیب زایی میگردد که آگاه سازی اولیا در این زمینه میتواند کمک کننده و راهنما باشد.

نماینده انجمن سواد رسانه‌ای در استان قزوین عنوان کرد: توجه به حریم خصوصی کودکان و تدوین قوانین در جهت برخورد با افرادی که دست به سوءاستفاده از کودکان در فضای کسب‌وکار اینترنتی می‌زنند ضروری است اما در ایران به دلیل سردرگمی در چگونگی برخورد با فضای مجازی، خط‌ مشی مشخصی در این جهت وجود ندارد.

این فعال رسانه‌ای قزوین تاکید کرد: حفظ حریم خصوصی کودک و آگاه‌سازی والدین در این خصوص ضرورت دارد. کودکان موجوداتی دارای احساس هستند که تنها تجربه‌شان از بزرگ‌ترها کمتر است، حال‌آنکه عموماً والدین تصور می‌کنند، مالک مطلق فرزندانشان هستند.

وی ادامه داد: اولیای کودکانی که از زمان تولد فرزند، همه لحظات زندگی وی را ثبت و ضبط می‌کنند و در معرض دید همگان قرار می‌دهند، به این نحو هویت فرزندشان را می‌سازند و در عمل اجازه نمی‌دهند که کودکشان در نوجوانی هویت مطلوب طبع خودش را رقم بزند.

نماینده انجمن سواد رسانه‌ای در استان قزوین تاکید کرد: این والدین بدون این که حتی خودشان بدانند به فرزندشان به عنوان یک کالا نگاه میکنند و نمیدانند که با کارشان در عمل کودکشان را آزار میدهند و حقوق روانی وی را نادیده می‌گیرند.

مجلس برای قانونمند کردن فضای مجازی تلاش می‌کند

در قانون جرایم رایانه‌ای نیز به صورت کلی اشاره شده است که اگر فردی بدون رضایت فرد دیگر، نسبت به انتشار تصاویر او اقدام کند و موجب هتک حیثیت و ضرر آن فرد را فراهم آورد، این کار جرم تلقی می‌شود.

برخورداری از یک فضای امن در فضای مجازی یکی از ملزومات امروز جامعه ماست که با وجود تاکیدات مقام معظم رهبری در مدیریت این فضا همچنان مورد غفلت واقع شده است.

فاطمه محمدبیگی، نمازنده مردم قزوین در مجلس در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی صبح قزوین؛ اظهار کرد: شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی راهی برای رسیدن به اهداف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ملت ها هستند و تمامی کشورها برای آن قوانین و مقرراتی اعمال می‌کنند اما در ایران در حوزه قانونمند کردن و کنترل فضای مجازی هنوز اقدام ویژه ای انجام نشده و به قول مقام معظم رهبری مردم بی قرار در این فضا رها شده‌اند.

 وی با بیان اینکه مجلس به دنبال تنظیم مقررات و ساماندهی فضای مجازی است، افزود: تا زمانی که چارچوب مناسبی متناسب با فرهنگ، عرف و سبک زندگی ایرانی در رابطه با فضای مجازی ایجاد نکنیم نمی‌توانیم پیامدهای اخلاقی، اجتماعی و سیاسی ناشی از آن را مدیریت کنیم.

این مقام مسئول با تاکید بر اینکه ما به دنبال امن کردن فضای اینترنتی هستیم، افزود: با این اقدام می‌خواهیم دانش نوبنیان را در فضای کسب و کار مجازی رونق دهیم مجلس به دنبال بهبود وضعیت اقتصادی مردم است و ساماندهی فضای مجازی کمک زیادی به بهبود اقتصاد خواهد کرد.

وی با یادآوری اینکه کنترل و فرمان فضای مجازی در اختیار کشورهای خارجی است، تصریح کرد: به سهولت می‌توانند پدیدهای اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و فرهنگی درون کشور را مدیریت کنند.

یکی از مصادیق حریم خصوصی، تصاویر افراد است و تصویر کودک مصداق بارز حریم خصوصی او است، به تعبیر دیگر، اگر والدینی نسبت به انتشار تصاویر کودکشان در فضای مجازی اقدام کنند، حریم خصوصی او را نقض کرده‌اند.

در حال حاضر قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب سال 1311 که دارای 3 ماده است، وجود دارد که به صورت کلی در آن اشاره شده است که اگر سلامت و بهداشت روانی کودک مورد آسیب قرار گیرد و هر نوع اذیت و آزاری موجب صدمه اخلاقی و روانی کودک شود، قابل پیگیری قانونی است.