گویا «آقا مرتضی» مدت‌ها آماده پخش بوده، اما تازه امسال تصمیم به پخش آن گرفته شده است، علت این توقف طولانی چیست؟

در اصل ما روند تولید طولانی را پشت سر گذاشتیم برای همین این تصور ایجاد شده است. کار تولید مجموعه مستند «آقا مرتضی» از سال ۹۲ استارت خورد، پیش از آن هم از سال ۸۹، نگارش یک کتاب که عملاً پژوهش مستند هم شد، کلید خورده بود.

کتاب «زندگی زیباست» منظورتان است؟

بله، سال ۸۹ بود که در جبهه فکری انقلاب اسلامی قرار شد پروژه کوتاهی درباره بخشی از ارتباطات شهید آوینی انجام دهیم. در آن زمان هر چه گشتم کتاب جامعی درباره شهید پیدا نکردم و چیزی وجود نداشت. همین باعث انگیزه‌ای برای تحقیق و نگارش کتاب شد.

اسم کتاب را از فیلم مشهور «زندگی زیباست» ساخته بنینی عاریه گرفته‌اید؟

تشابه زیبایی است، اما نه، این اسم را از جمله‌ای از شهید آوینی انتخاب کردم که می‌گوید: «زندگی زیباست، اما شهادت از آن زیباتر است».

کتاب در سال ۹۲ منتشر شد و استقبال خوبی هم از متن و روایت آن شد، بعد چه شد که سراغ فیلم مستند رفتید؟

به همان دلیلی که درباره کتاب هم گفتم، چون در زمینه مستند هم خلأ وجود داشت و هیچ کار جامعی درباره شهید آوینی انجام نشده بود. هر وقت کاری درباره آوینی انجام شده مثل یک تک مضراب فقط بخشی از مقاطع مهم زندگی او را به تصویر کشیده بود. بعضی‌ها دست روی کار‌های او مثل «روایت فتح» می‌گذاشتند یا برخی دیگر به مراوداتش با روشنفکر‌ها علاقه داشتند ولی هیچ کار جامعی نبود.

برای تولید یک مجموعه مستند حدود هشت سال زمان زیادی است!

بخشی از طولانی شدن این کار به دلیل این بود که من تا پیش از این سابقه ساخت مستند نداشتم، طرح را نوشتم و اول قرار شد با بچه‌های «سفیر فیلم» کار کنم. مدتی هم کار شد، ولی به خاطر بزرگ بودن طرح و بی‌تجربه بودن من، اعتماد نمی‌کردند و در نهایت در سال ۹۴ همکاری با «سفیر فیلم» قطع شد و من هم سراغ «خانه مستند انقلاب اسلامی» رفتم. در آنجا قرار شد طرح دوباره نوشته شود، متن مستند بازنویسی و نریشن آماده شود. مشکل دیگری هم که داشتیم این بود که به من اجازه دسترسی به آرشیو «روایت فتح» را نمی‌دادند، این کار را خیلی سخت می‌کرد و فقط همان مدتی که آقای محمدحسنی به بنیاد روایت آمد، توانستم به آرشیو دسترسی پیدا کنم. بخشی هم به خاطر گسترده شدن کار بود.

کار در نهایت در چند قسمت جمع شد؟

مستند «آقا مرتضی» در هفت قسمت ساخته شده و هر قسمت بین ۵۰ تا ۶۰ دقیقه زمان دارد.

در اطلاع‌رسانی‌ها برای پخش «آقا مرتضی» روی تصویر بدون سانسور شهید آوینی تأکید می‌شود، علت آن چیست؟

موضوع «بدون سانسور» را یکی از بچه‌ها پیشنهاد داد، من هم مخالفتی نکردم، ولی منظور بیشتر این بود که تا پیش از این روایت‌ها از شهید آوینی کامل نبود و بخش‌هایی از زندگی او انگار حذف می‌شد، علت آن هم نبود اطلاعات است. در مجموعه «آقا مرتضی» تلاش کرده‌ایم زندگی شهید آوینی تا جایی که می‌شود حتی تا پیش از انقلاب را بررسی کنیم، جایی هم که در این مجموعه ناگفته باقی مانده باشد برای این است که عملاً اطلاعاتی درباره آن نیست، مثلاً آقای «سهیل نصیری» دوست شهید آوینی که اطلاعات زیادی دارد، اصلاً صحبت نمی‌کند.

مستند «آقا مرتضی» گفتگو‌های زیادی هم دارد، با چند نفر مصاحبه داشته‌اید؟

ما حدود ۴۰ مصاحبه اختصاصی داشتیم، مثلاً برای اولین بار توانستیم با دو تن از دوستان دوران دانشگاه شهید آوینی مصاحبه کنیم. برخی از چهره‌ها هم مثل شهریار زرشناس و یوسفعلی میرشکاک در مصاحبه‌هایشان حرف‌هایی جدید زده‌اند. برای اولین بار با دکتر رضا داوری درباره رابطه‌اش با شهید آوینی صحبت شده، محمدرضا شهیدی‌فر هم برای اولین بار درباره آوینی مصاحبه کرده است. یک مصاحبه آرشیوی از مریم امینی همسر شهید نیز پیدا کرده‌ایم.

واکنش خانواده شهید آوینی در این باره چه بود، از ساخت «آقا مرتضی» رضایت دارند؟

در زمان نگارش کتاب سعی کردم اطلاعاتم را از خانواده شهید آوینی بگیرم. آقای حسین معززی‌نیا (داماد شهید آوینی) لطف کردند و چند جلسه مفصل باهم داشتیم و اطلاعات دادند، اما زمانی که قرار شد کتاب از پژوهشی به داستانی تغییر پیدا کند، ابراز مخالفت کردند. درباره خانم امینی هم هر چقدر تلاش کردم راضی نشدند. دخترشان کوثر نیز همین طور، پیغام دادم جواب ندادند، حتی پسرشان سجاد آوینی نیز حاضر نشدند جواب من را بدهند.

چرا خانواده مخالف کار بودند؟

خانواده شهید آوینی و همسرشان می‌گویند فقط خودشان باید درباره شهید آوینی صحبت کنند یا کاری انجام دهند و به بقیه ربطی ندارد که وارد این موضوع شوند.

درباره شهید آوینی و زندگی او، حتی حواشی زندگی قبل از انقلابش حرف‌های زیادی گفته شده، این تصویر جامعی که قرار است در «آقا مرتضی» دیده شود، آیا شامل آن حواشی هم می‌شود؟

بله، ما درباره زندگی دانشجویی او در پیش از انقلاب مباحث جدیدی را مطرح می‌کنیم. درباره رابطه‌اش با «غزاله علیزاده» تقریباً همیشه کلیات گفته شده است، این بار به جزئیاتی از این رابطه پرداخته‌ایم. افکار شهید آوینی که برخی‌ها به غلط او را پیش از انقلاب ولنگار می‌دانستند، بررسی شده و نشان می‌دهیم که او در آن زمان بیشتر افکار «نهیلیستی» (پوچ‌گرایانه) داشته است. بخش مهمی که در این مستند به آن پرداخته می‌شود، رابطه او با صداوسیما و حوزه هنری است که محمد هاشمی و حجت‌الله زم چقدر با او مخالف بودند و اذیتش می‌کردند، اما بعد از شهادت او چقدر نفاق‌آمیز رفتار کردند.

در تیزر مستند تصویر روح‌الله زم هم نشان داده می‌شود، او چه ربطی به شهید آوینی داشت؟

ما درباره رفتار حجت‌الله زم با شهید آوینی پرداخته‌ایم که به عنوان مدیر بالاسری چقدر مرتضی آوینی را اذیت کرد، اما بعد از شهادت آوینی سخنرانی شیدا گونه‌ای در رثای او انجام داد. در این سخنرانی که در مستند «آقا مرتضی» نیز آمده است، حجت‌الله زم می‌گوید ما باید فرزندانمان را طوری تربیت کنیم که مرتضی آوینی شوند! با نظر بچه‌های تدوین در آنجا تصویر روح‌الله زم را آوردیم. بیشتر تلاش مستند «آقا مرتضی» نشان دادن همین تحریف‌هایی است که بعد از شهید آوینی انجام دادند. امثال محمد هاشمی، لاریجانی و مسیح مهاجری که در روزنامه جمهوری اسلامی مقاله‌ای بسیار تند علیه شهید آوینی نوشت. امروزه آن‌ها در حال تحریف هستند و تلاش دارند فقط مهدی نصیری روزنامه کیهان را به عنوان مخالف شهید آوینی جلوه دهند.