شهدای ایران: پس از شکست آمریکا در تصویب قطعنامه پیشنهادی خود برای تمدید تحریم تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران در شورای امنیت سازمان ملل، این کشور اعلام کرده می‌خواهد «مکانیسم ماشه» - موسوم به اسنپ‌بک- را فعال کند. «مکانیسم ماشه» به بند 36 و 37 برجام بازمی‌گردد. بر اساس این دو بند، هر یک از طرف‌های برجام به دلیل عمل نکردن طرف دیگر به تعهدات خود، می‌توانند به کمیسیون مشترک شکایت کنند. این کمیسیون 15 روز مهلت دارد تا به شکایت رسیدگی کرده و اگر ماجرا فیصله نیافت به وزیران خارجه کشورهای عضو برجام ارجاع می‌شود. در آنجا نیز 15 روز برای حل و فصل قضیه فرصت هست و در صورت عدم حل موضوع، پنج روز دیگر نیز در کمیسیون مشترک رسیدگی می‌شود. اگر در این فرصت 35 روزه موضوع شکایت حل نشود، ماجرا تحت عنوان نقض و تخطی عمده توافق به شورای امنیت ارجاع خواهد شد. شورای امنیت نیز در یک فرصت 30 روزه باید به ماجرا رسیدگی کند. نکته قابل توجه آنکه آنچه در شورای امنیت رسیدگی و به رای گذاشته می‌شود، قطعنامه ادامه تعلیق تحریم‌هاست. یعنی هرکدام از اعضای دارای حق وتو می‌توانند به راحتی و بدون هیچ توضیح و دلیلی قطعنامه را وتو کرده و شش قطعنامه تحریمی پیشین را بازگرداند. به این فرآیند «مکانیسم ماشه» گفته می‌شود.
عده‌ای در داخل کشور رای نیاوردن قطعنامه پیشنهادی آمریکا را نشانه قوت برجام دانسته و سعی کردند با تحریف واقعیت‌ها، از این ماجرا برای تطهیر سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) به بهانه رای ممتنع آنها، استفاده کنند. پیش از پرداختن به چرایی رای ممتنع تروئیکای اروپا، ذکر این نکته ضروری است که تهدید آمریکا به فعال کردن «مکانیسم ماشه» در حالی است که این سه کشور ماه‌ها پیش عملاًً این مکانیسم را به نوعی فعال کرده‌اند.
اواخر اردیبهشت‌ماه امسال بود که تروئیکای اروپایی در واکنش به گام پنجم کاهش تعهدات ایران، بیانیه‌ای مشترک صادر و اعلام کردند؛ «با توجه به اقدامات انجام شده توسط ایران، ما انتخاب دیگری به جز توسل به کمیسیون مشترک در چارچوب سازوکار حل اختلاف نداریم.» آنان در بیانیه خود از ایران خواسته بودند باید به‌طور کامل به تعهدات خود پایبند باشد. البته اروپایی‌ها فعال کردن مکانیسم ماشه را همچون سایه شمشیر داموکلس بر سر ایران نگه داشته و گفتند فعلاً قصد پیشبرد آن تا مرحله شورای امنیت را ندارند! از این رو می‌توان و باید گفت، سه کشور اروپایی در بدعهدی و خباثت، تفاوت محسوس و خاصی با طرف آمریکایی ندارند و تنها شیوه عمل آنها متفاوت است.
در قضیه قطعنامه اخیر هم سه کشور مذکور تا روزهای پایانی مشغول رایزنی با روسیه و چین برای همراه کردن آنان با خود بودند و پس از آنکه فهمیدند پکن و مسکو همراه نمی‌شوند، ترجیح دادند با رای ممتنع خود حفظ ظاهر کرده و فضا را برای بازی‌های بعدی باز نگه دارند. آمریکا و اروپایی‌ها در هدف - تمدید تحریم تسلیحاتی ایران- اشتراک نظر دارند. شیوه و تاکتیک آنها اما متفاوت است. تفاوتی که نمی‌توان نام آن را اختلاف گذاشت چرا که اولاً نتیجه هر دو تاکتیک یکسان است و ثانیاً هیچ بعید نیست پشت‌پرده میان آنها هماهنگی و توافقاتی برای تقسیم نقش وجود داشته باشد. آمریکایی‌ها به‌دنبال دائمی‌کردن تحریم تسلیحاتی ایران هستند و اروپایی‌ها از تمدید موقت سخن می‌گویند، مثلاً تا سال 2023. فرق برنامه دو سوی آتلانتیک در آن است که یکی تحریم تسلیحاتی را خطی ممتد می‌بیند و دیگری به‌شکل خطی متشکل از بازه‌های سه ساله که البته تا ابد تمدید خواهد شد!
دیروز خبرگزاری رویترز در گزارشی مدعی شد: «به‌رغم تحریم‌های آمریکا و تهدید این کشور به استفاده از مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌های سابق شورای امنیت علیه ایران، تهران قصد دارد توافق هسته‌ای را تا زمان انتخابات ماه نوامبر آمریکا زنده نگه دارد.»
رویترز به نقل از چند مقام ناشناس ایرانی نوشت: «سرنوشت توافق هسته‌ای شکننده بین ایران و قدرت‌های جهانی به نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده در ماه نوامبر وابسته است، نه به برنامه پیشنهادی دولت ترامپ برای فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران در شورای امنیت.»
اگرچه رویترز یدطولایی در خبرسازی و دروغگویی در مسائل ایران دارد و نباید این احتمال را از نظر دور داشت اما اگر چنین خبری صحت داشته باشد - که با توجه به سیاست‌ها و مواضع دولت بعید هم به‌نظر نمی‌رسد - خطی خطرناک و خسارت آفرین است. این درست همان چیزی است که فدریکا موگرینی، مسئول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا در زمان خروج آمریکا از برجام گفت. موگرینی پس از خروج آمریکا از برجام به‌طور علنی گفت، آقای روحانی به ما اطمینان داد در صورت خروج آمریکا نیز ما به تعهدات هسته‌ای خود پایبند خواهیم بود. این یعنی به دشمن خود پیام بدهید اگر بدعهدی و خیانت کنی، هیچ عواقبی برایت نخواهد داشت و لازم نیست نگران واکنش و برخورد متقابل ما باشی! خوب است قهرمانان دیپلماسی به این سؤال ساده فکر کنند که وقتی چنین تضمینی را به حریف خود می‌دهند، اساساًً چرا او باید به تعهدات خود پایبند باشد؟!
نکته دیگر آنکه مگر قرار است در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا چه اتفاقی رخ دهد؟ کی قرار است برخی دست از ساده‌لوحی یا فریبکاری برداشته و بفهمند که حتی اگر بایدن دموکرات هم پیروز شود، تفاوتی در این پرونده رخ نخواهد داد. بایدن هم مانند ترامپ به‌دنبال تهدید برنامه موشکی ایران و نفوذ منطقه‌ای کشورمان است. ترامپ می‌گوید عنب و بایدن انگور! مایکل سینگ - تحلیلگر ارشد آمریکایی که بر موضوع پرونده‌ای هسته‌ای ایران متمرکز است - در مقاله‌ای می‌نویسد؛ «اگر هیلاری کلینتون هم رئیس‌جمهور شده بود، او نیز امروز در وضعیتی بود که تلاش می‌کرد راهی برای پابرجا ماندن این محدودیت‌ها در زمینه فروش تسلیحات به ایران بیابد... موضع دولت ترامپ در زمینه تحریم تسلیحات موضوعی است که شرکایش در اروپا و خاورمیانه با آن همدل هستند. اگرچه آنها با صراحت به این موضوع اشاره نمی‌کنند.»
گام نهادن دولت آمریکا در مسیر فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» موضوعی است که ظرایف و دقایق حقوقی و دیپلماتیک بسیاری را به‌دنبال دارد. نکته جالب توجه آنکه اگرچه اصل ماجرا درباره ایران است اما از منظر حقوقی ایران در این ماجرا نقش مستقیم و چندانی ندارد. این وضعیت عجیب و غریب به ساختار پر از ضعف و مبهم برجام برمی‌گردد. توافقی که در بهترین حالت با خوش‌خیالی تمام نوشته شد و آن‌قدر در آن امتیاز داده شده بود که تیم هسته‌ای و دولت، هرگز فکرش را هم نمی‌کردند طرف مقابل بخواهد از آن خارج شود. چیزی که آنها در محاسبات خود به آن بی‌توجه بودند، سیری‌ناپذیری خوی قلدرمآبانه آمریکا بود. وقتی می‌شود چنین امتیازهای نقد و چرب و شیرینی گرفت، چرا بیشتر نگیریم؟!
دیروز جناب آقای روحانی برای دفاع از برجام طی اظهاراتی عجیب، آن را با خروج آمریکا از پیمان پاریس و سازمان بهداشت جهانی مقایسه کرده و گفته است مگر آنها هم سست بودند که آمریکا از آنها خارج شد؟ در پاسخ به این قیاس مع‌الفارق و برای فهم میزان سستی و قوت برجام ذکر همین یک روایت کافی است. احمد توکلی حدود یک ماه پیش در مصاحبه با یکی از روزنامه‌های اصلاح‌طلب می‌گوید: «وقتی وزیر امورخارجه برای توضیح توافق به مجلس آمد، من نماینده مجلس بودم. آقای ظریف پشت تریبون ادعا کردند که «بر اساس برجام تمام تحریم‌ها لغو می‌شود.» من چهار سؤال به ریاست مجلس، علی لاریجانی دادم که از این چهار سؤال، سه تای آنها در جلسه قرائت شد. یکی از سؤالات من این بود که شما مدعی هستید تمام تحریم‌ها لغو می‌شود، اما در این قراردادی که امضا کرده‌اید، در موارد متعددی نوشته شده است Suspend. این کلمه به معنای تعلیق است نه لغو. متن قرارداد را به آقای دکتر نجابت دادم و خواهش کردم ببرد پیش آقای لاریجانی. لاریجانی دید و گفت: «بله! اینجا نوشته ساسپند و معلوم است معنای آن چیست.» قرار شد که آقای نجابت ببرند و به آقای ظریف نشان دهند. آقای نجابت متن برجام را برد پایین و به آقای ظریف که سخنرانی‌ا‌ش تمام شده و آن پایین نشسته بود، نشان داد و آقای ظریف در واکنش با تعجب گفت: ئه! ئه! من این را اصلا ندیده بودم!»
اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین نتیجه برجام عبرت‌ها و درس‌های آن است. مسئله‌ای که برخی به‌شکل سیستماتیک و مداوم در حال تحریف آن بوده و به دلایل مختلف نمی‌خواهند ملت از تجربه تلخ برجام درس بگیرد. بی‌شک مقابله با مکانیسم تحریف مهم‌تر و واجب‌تر از
مکانیسم ماشه است. اگر مکانیسم تحریف از کار بیفتد، به‌طور خودبه‌خود مکانیسم ماشه نیز اوراق خواهد شد.
محمد صرفی
عده‌ای در داخل کشور رای نیاوردن قطعنامه پیشنهادی آمریکا را نشانه قوت برجام دانسته و سعی کردند با تحریف واقعیت‌ها، از این ماجرا برای تطهیر سه کشور اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) به بهانه رای ممتنع آنها، استفاده کنند. پیش از پرداختن به چرایی رای ممتنع تروئیکای اروپا، ذکر این نکته ضروری است که تهدید آمریکا به فعال کردن «مکانیسم ماشه» در حالی است که این سه کشور ماه‌ها پیش عملاًً این مکانیسم را به نوعی فعال کرده‌اند.
اواخر اردیبهشت‌ماه امسال بود که تروئیکای اروپایی در واکنش به گام پنجم کاهش تعهدات ایران، بیانیه‌ای مشترک صادر و اعلام کردند؛ «با توجه به اقدامات انجام شده توسط ایران، ما انتخاب دیگری به جز توسل به کمیسیون مشترک در چارچوب سازوکار حل اختلاف نداریم.» آنان در بیانیه خود از ایران خواسته بودند باید به‌طور کامل به تعهدات خود پایبند باشد. البته اروپایی‌ها فعال کردن مکانیسم ماشه را همچون سایه شمشیر داموکلس بر سر ایران نگه داشته و گفتند فعلاً قصد پیشبرد آن تا مرحله شورای امنیت را ندارند! از این رو می‌توان و باید گفت، سه کشور اروپایی در بدعهدی و خباثت، تفاوت محسوس و خاصی با طرف آمریکایی ندارند و تنها شیوه عمل آنها متفاوت است.
در قضیه قطعنامه اخیر هم سه کشور مذکور تا روزهای پایانی مشغول رایزنی با روسیه و چین برای همراه کردن آنان با خود بودند و پس از آنکه فهمیدند پکن و مسکو همراه نمی‌شوند، ترجیح دادند با رای ممتنع خود حفظ ظاهر کرده و فضا را برای بازی‌های بعدی باز نگه دارند. آمریکا و اروپایی‌ها در هدف - تمدید تحریم تسلیحاتی ایران- اشتراک نظر دارند. شیوه و تاکتیک آنها اما متفاوت است. تفاوتی که نمی‌توان نام آن را اختلاف گذاشت چرا که اولاً نتیجه هر دو تاکتیک یکسان است و ثانیاً هیچ بعید نیست پشت‌پرده میان آنها هماهنگی و توافقاتی برای تقسیم نقش وجود داشته باشد. آمریکایی‌ها به‌دنبال دائمی‌کردن تحریم تسلیحاتی ایران هستند و اروپایی‌ها از تمدید موقت سخن می‌گویند، مثلاً تا سال 2023. فرق برنامه دو سوی آتلانتیک در آن است که یکی تحریم تسلیحاتی را خطی ممتد می‌بیند و دیگری به‌شکل خطی متشکل از بازه‌های سه ساله که البته تا ابد تمدید خواهد شد!
دیروز خبرگزاری رویترز در گزارشی مدعی شد: «به‌رغم تحریم‌های آمریکا و تهدید این کشور به استفاده از مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌های سابق شورای امنیت علیه ایران، تهران قصد دارد توافق هسته‌ای را تا زمان انتخابات ماه نوامبر آمریکا زنده نگه دارد.»
رویترز به نقل از چند مقام ناشناس ایرانی نوشت: «سرنوشت توافق هسته‌ای شکننده بین ایران و قدرت‌های جهانی به نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده در ماه نوامبر وابسته است، نه به برنامه پیشنهادی دولت ترامپ برای فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران در شورای امنیت.»
اگرچه رویترز یدطولایی در خبرسازی و دروغگویی در مسائل ایران دارد و نباید این احتمال را از نظر دور داشت اما اگر چنین خبری صحت داشته باشد - که با توجه به سیاست‌ها و مواضع دولت بعید هم به‌نظر نمی‌رسد - خطی خطرناک و خسارت آفرین است. این درست همان چیزی است که فدریکا موگرینی، مسئول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا در زمان خروج آمریکا از برجام گفت. موگرینی پس از خروج آمریکا از برجام به‌طور علنی گفت، آقای روحانی به ما اطمینان داد در صورت خروج آمریکا نیز ما به تعهدات هسته‌ای خود پایبند خواهیم بود. این یعنی به دشمن خود پیام بدهید اگر بدعهدی و خیانت کنی، هیچ عواقبی برایت نخواهد داشت و لازم نیست نگران واکنش و برخورد متقابل ما باشی! خوب است قهرمانان دیپلماسی به این سؤال ساده فکر کنند که وقتی چنین تضمینی را به حریف خود می‌دهند، اساساًً چرا او باید به تعهدات خود پایبند باشد؟!
نکته دیگر آنکه مگر قرار است در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا چه اتفاقی رخ دهد؟ کی قرار است برخی دست از ساده‌لوحی یا فریبکاری برداشته و بفهمند که حتی اگر بایدن دموکرات هم پیروز شود، تفاوتی در این پرونده رخ نخواهد داد. بایدن هم مانند ترامپ به‌دنبال تهدید برنامه موشکی ایران و نفوذ منطقه‌ای کشورمان است. ترامپ می‌گوید عنب و بایدن انگور! مایکل سینگ - تحلیلگر ارشد آمریکایی که بر موضوع پرونده‌ای هسته‌ای ایران متمرکز است - در مقاله‌ای می‌نویسد؛ «اگر هیلاری کلینتون هم رئیس‌جمهور شده بود، او نیز امروز در وضعیتی بود که تلاش می‌کرد راهی برای پابرجا ماندن این محدودیت‌ها در زمینه فروش تسلیحات به ایران بیابد... موضع دولت ترامپ در زمینه تحریم تسلیحات موضوعی است که شرکایش در اروپا و خاورمیانه با آن همدل هستند. اگرچه آنها با صراحت به این موضوع اشاره نمی‌کنند.»
گام نهادن دولت آمریکا در مسیر فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» موضوعی است که ظرایف و دقایق حقوقی و دیپلماتیک بسیاری را به‌دنبال دارد. نکته جالب توجه آنکه اگرچه اصل ماجرا درباره ایران است اما از منظر حقوقی ایران در این ماجرا نقش مستقیم و چندانی ندارد. این وضعیت عجیب و غریب به ساختار پر از ضعف و مبهم برجام برمی‌گردد. توافقی که در بهترین حالت با خوش‌خیالی تمام نوشته شد و آن‌قدر در آن امتیاز داده شده بود که تیم هسته‌ای و دولت، هرگز فکرش را هم نمی‌کردند طرف مقابل بخواهد از آن خارج شود. چیزی که آنها در محاسبات خود به آن بی‌توجه بودند، سیری‌ناپذیری خوی قلدرمآبانه آمریکا بود. وقتی می‌شود چنین امتیازهای نقد و چرب و شیرینی گرفت، چرا بیشتر نگیریم؟!
دیروز جناب آقای روحانی برای دفاع از برجام طی اظهاراتی عجیب، آن را با خروج آمریکا از پیمان پاریس و سازمان بهداشت جهانی مقایسه کرده و گفته است مگر آنها هم سست بودند که آمریکا از آنها خارج شد؟ در پاسخ به این قیاس مع‌الفارق و برای فهم میزان سستی و قوت برجام ذکر همین یک روایت کافی است. احمد توکلی حدود یک ماه پیش در مصاحبه با یکی از روزنامه‌های اصلاح‌طلب می‌گوید: «وقتی وزیر امورخارجه برای توضیح توافق به مجلس آمد، من نماینده مجلس بودم. آقای ظریف پشت تریبون ادعا کردند که «بر اساس برجام تمام تحریم‌ها لغو می‌شود.» من چهار سؤال به ریاست مجلس، علی لاریجانی دادم که از این چهار سؤال، سه تای آنها در جلسه قرائت شد. یکی از سؤالات من این بود که شما مدعی هستید تمام تحریم‌ها لغو می‌شود، اما در این قراردادی که امضا کرده‌اید، در موارد متعددی نوشته شده است Suspend. این کلمه به معنای تعلیق است نه لغو. متن قرارداد را به آقای دکتر نجابت دادم و خواهش کردم ببرد پیش آقای لاریجانی. لاریجانی دید و گفت: «بله! اینجا نوشته ساسپند و معلوم است معنای آن چیست.» قرار شد که آقای نجابت ببرند و به آقای ظریف نشان دهند. آقای نجابت متن برجام را برد پایین و به آقای ظریف که سخنرانی‌ا‌ش تمام شده و آن پایین نشسته بود، نشان داد و آقای ظریف در واکنش با تعجب گفت: ئه! ئه! من این را اصلا ندیده بودم!»
اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین نتیجه برجام عبرت‌ها و درس‌های آن است. مسئله‌ای که برخی به‌شکل سیستماتیک و مداوم در حال تحریف آن بوده و به دلایل مختلف نمی‌خواهند ملت از تجربه تلخ برجام درس بگیرد. بی‌شک مقابله با مکانیسم تحریف مهم‌تر و واجب‌تر از
مکانیسم ماشه است. اگر مکانیسم تحریف از کار بیفتد، به‌طور خودبه‌خود مکانیسم ماشه نیز اوراق خواهد شد.
محمد صرفی
