مشکل کمبود پزشک در کشور و به‌خصوص شهرهای کوچک یکی از اصلی‌ترین مسائل نظام سلامت ایران است که پیامدهایی همچون تشکیل صف بیماران برای دریافت خدمات، کاهش کیفیت خدمات، محدودیت دسترسی به پزشک را به دنبال دارد.
شهدای ایران: کمبود ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته‌های پزشکی و به تبع آن کمبود جدی پزشک در کشور همچنان به عنوان یکی از 
سوژه‌های داغ نظام سلامت مطرح می‌شود.
خصوصا حالا که خیل عظیم داوطلبان کنکور تجربی بعد از چند بار تعویق کنکور سراسری منتظرند تا روز موعود فرا برسد و بار سنگین رقابت فشرده کنکور را زمین بگذارند و منتظر نتیجه بنشینند.
*کمبود پزشک، بحران جدی نظام سلامت
کارشناسان معتقدند علیرغم حجم تقاضای بالای ورود به رشته پزشکی، ظرفیت پذیرش دانشجو در این رشته مطابق با نیاز کشور تعیین نشده است. سرانه پزشک در کشور 11 به ازای هر 10 هزار نفر است و این در حالی است که میانگین سرانه پزشک در کشورهای پیشرو در حوزه سلامت از 30 بیشتر است. همچنان فقدان پزشک در مناطق محروم یکی از بزرگترین معضلاتی است که مردم آن مناطق با آن دست و پنجه نرم می‌کنند بطوریکه در بسیاری از این مناطق برای مراجعه به پزشک متخصصص باید ده‌ها کیلومتر طی شود.
با این حال متولیان اصلی حوزه سلامت در کشور از جمله وزارت بهداشت و درمان، سازمان نظام پزشکی و کمیسیون بهداشت و درمان مجلس که قریب به اتفاق آنان پزشک هستند معتقدند پزشک به اندازه کافی در کشور وجود دارد و جای گرانی نیست. در حالیکه آمارها و مشاهدات میدانی همگی خلاف این ادعا را ثابت می‌کنند.
*تعداد پزشکان فعال، از روی کاغذ تا واقعیت
قاسم جان بابایی، معاون درمان وزارت بهداشت در برنامه مخاطب خاص، در پاسخ به سوالی درباره آمار پزشکان شاغل در بخش دولتی، تعداد پزشکان شاغل در بخش دولتی را در حدود ۱۵ هزار نفر عنوان کرد و مدعی شد کمبود پزشک در کشور وجود ندارد.
معاون وزیر بهداشت در ادامه در پاسخ به این پرسش که، با این تعداد، ۱۵ هزار پزشک و ۲۵ هزار عضو هیأت علمی، چگونه می‌توان به تکالیف دولت در قانون اساسی در فراهم کردن سلامت برای عموم مردم عمل کرد؟ مگر نه اینکه دولت مکلف است خدمات پزشکی پایه را برای عموم مردم فراهم آورد تا مردم حق انتخاب داشته باشند که از بخش دولتی یا خصوصی خدمت بگیرند؟ با این تعداد پزشک چونه دولت می‌تواند به تکالیف خود عمل کند؟ پاسخ داد: وجود ۱۸۰ هزار شماره نظام پزشکی را یکی از ادله خود برای نفی کمبود پزشک برشمرد و مدعی شد به خاطر کمبود اعتبارات و عدم حمایت بیمه‌ها، پزشکان رغبتی برای ماندگاری در مناطق محروم ندارند.
این اظهارات از سوی معاون وزیر بهداشت در حالی مطرح شد که در سال 93 نیز با وجود اینکه تعرفه‌ها افزایش چشمگیری داشت و پرداخت‌ها نیز به موقع صورت می‌گرفت با این حال در همان سال نیز حداکثر پزشکان طرف قرارداد با بیمه تامین اجتماعی تنها ۱۱ هزار نفر بودند که فاصله بسیاری با رقم 180 هزار نفری که معاون وزیر اعلام کرده بود دارد.
*سهم پزشکان عمومی از پروانه‌های نظام پزشکی
در ادامه برنامه، معاون درمان وزارت بهداشت اعلام کرد: 180 هزار شماره نظام پزشکی وجود دارد که از این تعداد برخی‌ها به رحمت خدا پیوسته‌اند، برخی مهاجرت کرده و برخی نیز مشغول کار دیگری شده‌اند.
اگرچه معاون وزارت بهداشت تاکید داشت این آمار 180 هزار نفره صرفا مربوط به پزشکان است؛ جهانگیری، معاون سازمان نظام پزشکی در این برنامه گفت: کل تعداد شماره نظام پزشکی در سرجمع پزشکان و دندانپزشکان به ترتیب ۱۵۰ هزار نفر پزشک و ۳۶ هزار نفر دندانپزشک هستند که از این تعداد افرادی به رحمت خدا پیوستند و نیستند و مهاجرت کردند و ما الان ۱۰۶ هزار پروانه صادر کردیم که شامل 26 هزار پروانه دندانپزشک، 45 هزار پزشک متخصص و 35 هزار پزشک عمومی است.
مجری برنامه در تکمیل سخنان جهانگیری گفت: ۱۰ هزار و 500 نفر از پزشکان عمومی دارای پروانه در بخش ترک اعتیاد کار می‌کنند که ارتباطی به بخش درمان کشور ندارد و حدود ۵ الی ۶ هزار نفر هم درگیر کارهای زیبایی و پوست و مو هستند و عملا می‌ماند همان آمار بیمه‌ها که حدود ۱۰ الی ۱۱ هزار پزشک عمومی هستند که در نوک و صف سیستم درمانی کشور به ارائه خدمات درمانی می‌پردازند.
*ضرورت تحول در فرایند آموزش پزشکی
در ادامه این برنامه، مرتضی خاتمی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان در پاسخ به این سوال که سال‌ها پیش، زمانی که دوره پزشکی ۷ ساله بود؛ تمام خدمات درمانی عملا بر گردن پزشک عمومی بود. از شکسته بندی گرفته تا اطفال و غیره اما الان که تمام حوزه‌ها تخصصی شده و این همه رشته‌های تخصصی وجود دارد چرا نباید مثل انگلستان، دوره پزشکی عمومی ۵ ساله شود؟ گفت: بله این حرف را قبول دارم و در معاونت آموزشی وزارت بهداشت طرحی در دست بررسی است که طول دوره پزشکی را کاهش دهیم.
وی در ادامه در مورد کمبود متخصص رادیولوژی در کشور ضمن اذعان به این کمبود، ارائه خدمات القایی (غیرضروری به بیماران) در بخش تصویربرداری را علت اصلی این اتفاق دانست و گفت: باید با راه اندازی پزشک خانواده و نظام ارجاع از این امر جلوگیری کرد.
نماینده مردم ماهنشان و ایجرود در حالی تعداد دانشجویان پزشکی را حدود ۵۵ هزار نفر عنوان کرد که اگر طول دوره پزشکی را ۷ سال در نظر گرفته شود، باید سالیانه ۸ هزار نفر فارغ التحصیل شوند. این در حالی است که معاون درمان وزارت بهداشت، تعداد فارغ التحصیلان پزشکی که سالیانه به طرح پزشکی اعزام می‌شوند را ۲۵۰۰ الی ۳۰۰۰ نفر عنوان کرده بود.
*جمعیت پزشکان پیش از انقلاب اسلامی چقدر بود؟
جمعیت پزشکان پیش از انقلاب اسلامی، کمتر از ۱۵ هزار نفر به ازای ۳۰ میلیون نفر جمعیت کشور بوده است؛ درحالی‌که امروز با جمعیت ۸۰ میلیونی ایران، تعداد پزشکانی که در کشور فعالیت می‌کنند حدود ۱۰۰هزار نفر هستند. با وجود این، لازم است، تعداد پزشکان به ازای جمعیت (سرانه پزشک) در ایران با کشورهای پیشرو در عرصه سلامت مقایسه شود تا بتوان با قطعیت گفت تعداد پزشکان در کشور کافی و حتی زیاد است یا خیر.
هرچند برخی از اعضای سازمان نظام پزشکی معتقدند که بسیاری از پزشکان درحال حاضر بیکار هستند و باید برای این افراد اشتغال ایجاد کرد، در پاسخ به این موضوع باید گفت، در ایران، بیش از ۶۰ درصد از کل پزشکان، پزشک عمومی هستند؛ درحالی‌که در کشورهای پیشرفته، این آمار کمتر از ۳۰ درصد است. به دلیل کم بودن ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها در مقطع تخصص و فوق‌تخصص، عمده پزشکان مجبورند به دوره عمومی اکتفا کنند و همین موضوع سبب بیکاری آن‌ها می‌شود.
در رابطه با همین موضوع باید توجه کرد بیکاری پزشکان عمومی عمدتاً در شهر تهران و کلان‌شهرها وجود دارد و همچنان تعداد زیادی از روستاها و شهرهای کوچک از فقدان یا کمبود پزشکان عمومی رنج می‌برند. در واقع، مشکل اصلی این است که پزشکان به علت کمبود امکانات رفاهی حاضر به اقامت در روستاها و شهرهای کوچک نیستند و حتی طرح افزایش حقوق پزشکان مناطق محروم هم نتوانسته این مشکل را حل کند.
*چگونه کمبود پزشک رفع می‌شود؟
در مجموع می‌توان گفت مشکل کمبود پزشک در کشور و به‌خصوص شهرهای کوچک یکی از اصلی‌ترین مسائل نظام سلامت ایران است که پیامدهایی همچون تشکیل صف بیماران برای دریافت خدمات، کاهش کیفیت خدمات، محدودیت دسترسی به پزشک، افزایش خطای پزشکی و پرداخت‌های نامتعارف (زیرمیزی) و به‌تبع آن افزایش هزینه‌ها در نظام سلامت را به دنبال دارد؛ لذا یافتن راه‌حل و اقدام در جهت افزایش تعداد پزشکان باید یکی از اولویت‌های اصلی مسئولان این حوزه باشد.
برای رفع مشکل کمبود پزشک در مناطق محروم نیز بهتر است با توجه به محدودیت منابع مالی، بومی‌گزینی دانشجویان پزشکی برای برخورداری از تحصیل رایگان به‌شرط خدمت طولانی‌مدت در مناطق محروم در دستور کار قرار گیرد. ضمن اینکه تأمین حداقل نیازهای معیشتی این دانشجویان طی دوران تحصیل، انتظارات درآمدی آن‌ها را در آینده کاهش داده و نیاز به پرداخت‌های نجومی برای ماندگاری پزشکان در مناطق محروم را برطرف خواهد کرد.
هرچند موضوع کمبود پزشک بارها توسط کارشناسان مختلف و نمایندگان مجلس گوشزد شده بود اما تاکنون اقدام جدی و برنامه‌ریزی مناسبی از سوی نهادهای مسوول در این زمینه صورت نگرفته است که لازم است مجلس شورای اسلامی در این خصوص نیز برنامه‌ریزی دقیقی را انجام دهد.
سوژه‌های داغ نظام سلامت مطرح می‌شود.خصوصا حالا که خیل عظیم داوطلبان کنکور تجربی بعد از چند بار تعویق کنکور سراسری منتظرند تا روز موعود فرا برسد و بار سنگین رقابت فشرده کنکور را زمین بگذارند و منتظر نتیجه بنشینند.
*کمبود پزشک، بحران جدی نظام سلامت
کارشناسان معتقدند علیرغم حجم تقاضای بالای ورود به رشته پزشکی، ظرفیت پذیرش دانشجو در این رشته مطابق با نیاز کشور تعیین نشده است. سرانه پزشک در کشور 11 به ازای هر 10 هزار نفر است و این در حالی است که میانگین سرانه پزشک در کشورهای پیشرو در حوزه سلامت از 30 بیشتر است. همچنان فقدان پزشک در مناطق محروم یکی از بزرگترین معضلاتی است که مردم آن مناطق با آن دست و پنجه نرم می‌کنند بطوریکه در بسیاری از این مناطق برای مراجعه به پزشک متخصصص باید ده‌ها کیلومتر طی شود.
با این حال متولیان اصلی حوزه سلامت در کشور از جمله وزارت بهداشت و درمان، سازمان نظام پزشکی و کمیسیون بهداشت و درمان مجلس که قریب به اتفاق آنان پزشک هستند معتقدند پزشک به اندازه کافی در کشور وجود دارد و جای گرانی نیست. در حالیکه آمارها و مشاهدات میدانی همگی خلاف این ادعا را ثابت می‌کنند.
*تعداد پزشکان فعال، از روی کاغذ تا واقعیت
قاسم جان بابایی، معاون درمان وزارت بهداشت در برنامه مخاطب خاص، در پاسخ به سوالی درباره آمار پزشکان شاغل در بخش دولتی، تعداد پزشکان شاغل در بخش دولتی را در حدود ۱۵ هزار نفر عنوان کرد و مدعی شد کمبود پزشک در کشور وجود ندارد.
معاون وزیر بهداشت در ادامه در پاسخ به این پرسش که، با این تعداد، ۱۵ هزار پزشک و ۲۵ هزار عضو هیأت علمی، چگونه می‌توان به تکالیف دولت در قانون اساسی در فراهم کردن سلامت برای عموم مردم عمل کرد؟ مگر نه اینکه دولت مکلف است خدمات پزشکی پایه را برای عموم مردم فراهم آورد تا مردم حق انتخاب داشته باشند که از بخش دولتی یا خصوصی خدمت بگیرند؟ با این تعداد پزشک چونه دولت می‌تواند به تکالیف خود عمل کند؟ پاسخ داد: وجود ۱۸۰ هزار شماره نظام پزشکی را یکی از ادله خود برای نفی کمبود پزشک برشمرد و مدعی شد به خاطر کمبود اعتبارات و عدم حمایت بیمه‌ها، پزشکان رغبتی برای ماندگاری در مناطق محروم ندارند.
این اظهارات از سوی معاون وزیر بهداشت در حالی مطرح شد که در سال 93 نیز با وجود اینکه تعرفه‌ها افزایش چشمگیری داشت و پرداخت‌ها نیز به موقع صورت می‌گرفت با این حال در همان سال نیز حداکثر پزشکان طرف قرارداد با بیمه تامین اجتماعی تنها ۱۱ هزار نفر بودند که فاصله بسیاری با رقم 180 هزار نفری که معاون وزیر اعلام کرده بود دارد.
*سهم پزشکان عمومی از پروانه‌های نظام پزشکی
در ادامه برنامه، معاون درمان وزارت بهداشت اعلام کرد: 180 هزار شماره نظام پزشکی وجود دارد که از این تعداد برخی‌ها به رحمت خدا پیوسته‌اند، برخی مهاجرت کرده و برخی نیز مشغول کار دیگری شده‌اند.
اگرچه معاون وزارت بهداشت تاکید داشت این آمار 180 هزار نفره صرفا مربوط به پزشکان است؛ جهانگیری، معاون سازمان نظام پزشکی در این برنامه گفت: کل تعداد شماره نظام پزشکی در سرجمع پزشکان و دندانپزشکان به ترتیب ۱۵۰ هزار نفر پزشک و ۳۶ هزار نفر دندانپزشک هستند که از این تعداد افرادی به رحمت خدا پیوستند و نیستند و مهاجرت کردند و ما الان ۱۰۶ هزار پروانه صادر کردیم که شامل 26 هزار پروانه دندانپزشک، 45 هزار پزشک متخصص و 35 هزار پزشک عمومی است.
مجری برنامه در تکمیل سخنان جهانگیری گفت: ۱۰ هزار و 500 نفر از پزشکان عمومی دارای پروانه در بخش ترک اعتیاد کار می‌کنند که ارتباطی به بخش درمان کشور ندارد و حدود ۵ الی ۶ هزار نفر هم درگیر کارهای زیبایی و پوست و مو هستند و عملا می‌ماند همان آمار بیمه‌ها که حدود ۱۰ الی ۱۱ هزار پزشک عمومی هستند که در نوک و صف سیستم درمانی کشور به ارائه خدمات درمانی می‌پردازند.
*ضرورت تحول در فرایند آموزش پزشکی
در ادامه این برنامه، مرتضی خاتمی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان در پاسخ به این سوال که سال‌ها پیش، زمانی که دوره پزشکی ۷ ساله بود؛ تمام خدمات درمانی عملا بر گردن پزشک عمومی بود. از شکسته بندی گرفته تا اطفال و غیره اما الان که تمام حوزه‌ها تخصصی شده و این همه رشته‌های تخصصی وجود دارد چرا نباید مثل انگلستان، دوره پزشکی عمومی ۵ ساله شود؟ گفت: بله این حرف را قبول دارم و در معاونت آموزشی وزارت بهداشت طرحی در دست بررسی است که طول دوره پزشکی را کاهش دهیم.
وی در ادامه در مورد کمبود متخصص رادیولوژی در کشور ضمن اذعان به این کمبود، ارائه خدمات القایی (غیرضروری به بیماران) در بخش تصویربرداری را علت اصلی این اتفاق دانست و گفت: باید با راه اندازی پزشک خانواده و نظام ارجاع از این امر جلوگیری کرد.
نماینده مردم ماهنشان و ایجرود در حالی تعداد دانشجویان پزشکی را حدود ۵۵ هزار نفر عنوان کرد که اگر طول دوره پزشکی را ۷ سال در نظر گرفته شود، باید سالیانه ۸ هزار نفر فارغ التحصیل شوند. این در حالی است که معاون درمان وزارت بهداشت، تعداد فارغ التحصیلان پزشکی که سالیانه به طرح پزشکی اعزام می‌شوند را ۲۵۰۰ الی ۳۰۰۰ نفر عنوان کرده بود.
*جمعیت پزشکان پیش از انقلاب اسلامی چقدر بود؟
جمعیت پزشکان پیش از انقلاب اسلامی، کمتر از ۱۵ هزار نفر به ازای ۳۰ میلیون نفر جمعیت کشور بوده است؛ درحالی‌که امروز با جمعیت ۸۰ میلیونی ایران، تعداد پزشکانی که در کشور فعالیت می‌کنند حدود ۱۰۰هزار نفر هستند. با وجود این، لازم است، تعداد پزشکان به ازای جمعیت (سرانه پزشک) در ایران با کشورهای پیشرو در عرصه سلامت مقایسه شود تا بتوان با قطعیت گفت تعداد پزشکان در کشور کافی و حتی زیاد است یا خیر.
هرچند برخی از اعضای سازمان نظام پزشکی معتقدند که بسیاری از پزشکان درحال حاضر بیکار هستند و باید برای این افراد اشتغال ایجاد کرد، در پاسخ به این موضوع باید گفت، در ایران، بیش از ۶۰ درصد از کل پزشکان، پزشک عمومی هستند؛ درحالی‌که در کشورهای پیشرفته، این آمار کمتر از ۳۰ درصد است. به دلیل کم بودن ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها در مقطع تخصص و فوق‌تخصص، عمده پزشکان مجبورند به دوره عمومی اکتفا کنند و همین موضوع سبب بیکاری آن‌ها می‌شود.
در رابطه با همین موضوع باید توجه کرد بیکاری پزشکان عمومی عمدتاً در شهر تهران و کلان‌شهرها وجود دارد و همچنان تعداد زیادی از روستاها و شهرهای کوچک از فقدان یا کمبود پزشکان عمومی رنج می‌برند. در واقع، مشکل اصلی این است که پزشکان به علت کمبود امکانات رفاهی حاضر به اقامت در روستاها و شهرهای کوچک نیستند و حتی طرح افزایش حقوق پزشکان مناطق محروم هم نتوانسته این مشکل را حل کند.
*چگونه کمبود پزشک رفع می‌شود؟
در مجموع می‌توان گفت مشکل کمبود پزشک در کشور و به‌خصوص شهرهای کوچک یکی از اصلی‌ترین مسائل نظام سلامت ایران است که پیامدهایی همچون تشکیل صف بیماران برای دریافت خدمات، کاهش کیفیت خدمات، محدودیت دسترسی به پزشک، افزایش خطای پزشکی و پرداخت‌های نامتعارف (زیرمیزی) و به‌تبع آن افزایش هزینه‌ها در نظام سلامت را به دنبال دارد؛ لذا یافتن راه‌حل و اقدام در جهت افزایش تعداد پزشکان باید یکی از اولویت‌های اصلی مسئولان این حوزه باشد.
برای رفع مشکل کمبود پزشک در مناطق محروم نیز بهتر است با توجه به محدودیت منابع مالی، بومی‌گزینی دانشجویان پزشکی برای برخورداری از تحصیل رایگان به‌شرط خدمت طولانی‌مدت در مناطق محروم در دستور کار قرار گیرد. ضمن اینکه تأمین حداقل نیازهای معیشتی این دانشجویان طی دوران تحصیل، انتظارات درآمدی آن‌ها را در آینده کاهش داده و نیاز به پرداخت‌های نجومی برای ماندگاری پزشکان در مناطق محروم را برطرف خواهد کرد.
هرچند موضوع کمبود پزشک بارها توسط کارشناسان مختلف و نمایندگان مجلس گوشزد شده بود اما تاکنون اقدام جدی و برنامه‌ریزی مناسبی از سوی نهادهای مسوول در این زمینه صورت نگرفته است که لازم است مجلس شورای اسلامی در این خصوص نیز برنامه‌ریزی دقیقی را انجام دهد.
