یک هنرمند رشته گرافیک می‌گوید که کمپین‌های بین‌المللی هنری که بر مدار آرمان‌خواهی شکل می‌گیرند باید از سطح احساسی عبور کنند و به مطالبه ملت‌ها از دولت‌ها منجر شوند.
شهدای ایران: صابر شیخ‌رضائی ازجمله هنرمندان جوانی است که طی سال‌های اخیر در رشته گرافیک موفق ظاهر شده است. سال 1398
برای او یکی از سال‌های پرفروغ در عرصه هنرهای تجسمی بود؛ طراحی
دیوارنگاره‌های لانه جاسوسی که با استقبال مخاطبان و مسئولان همراه بود در
کنار دیگر فعالیت‌های هنری باعث شد نام شیخ‌رضائی به عنوان یکی از
کاندیداهای چهره سال هنر انقلاب اسلامی مطرح شود.
شیخ‌رضائی همچنین در زمره هنرمندانی بود که امسال در روز جهانی قدس در قالب آیین «بر آستان قدس» به حرم مطهر امام رضا(ع) مشرف شد و با همراهی تعداد دیگری از هنرمندان شناخته شده عرصه هنرهای تجسمی، آثاری هنری را متناسب با حال و هوای روز قدس و مظلومیت ملت فلسطین خلق کرد. به بهانه همین حضور و تجربه متفاوتی که برای نخستین‌بار در روز قدس برای هنرمندان عرصه هنرهای تجسمی کشور رقم خورد، به سراغ این گرافیست جوان رفتیم و به گفت‌وگو با او نشستیم. در ادامه مشروح گفت‌وگوی خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم را با «صابر شیخ‌رضائی» از نظر می‌گذرانید:
*با توجه به ماهیت آرمانی، مصلحانه و ظلم‌ستیز هنر انقلاب اسلامی، برای گرافیک به عنوان یکی از مؤلفه‌های کلیدی و مقوم این هنر چه نقش و کار ویژه‌ای می‌توان متصور بود؟ این رسالت یا کارویژه در قبال مسائل و مطالبات روز جهان اسلام اعم از مسئله فلسطین و آزادی قدس شریف چگونه تعریف می‌شود؟
همان‌طور که مطلعید هنر گرافیک به‌واسطه کاربردی بودن و قابلیت ارتباط مستقیم‌تری که می‌تواند با عمده مخاطبان برقرار کند، گاهی اوقات در قالب عنصر مکملی برای محتوای نوشتاری و تئوریک مضامین تصویر شده، ظاهر می‌شود و گاهی هم به طور کامل و مستقیم، خودِ اثر گرافیکی مستقلاً واجد فرم، پیام محتوایی و کارکردی با بیانی خالص است.
رویشی به وسعت همه زبان‌های جهان
طبعاً در قالب اول بخشی از رسالت انتقال معنا به عهده تصاویر است و مخاطبان به‌واسطه زبان خوانش و نوشتاری اثر با مؤلفه‌های مدنظر تولیدکننده اثر مواجه می‌شوند و محدودیت درک بخشی از اثر را دارند و در قالب دوم نیز به‌واسطه زبان مشترک و جهانی «تصویر» مخاطبان انبوه‌تری را شاهدیم که می‌توانند دارای زبان‌ها و ملیت‌های مختلف باشند-که البته در دانش گرافیک به شکل طبقه بندی شده قابل رجوع است- و این فهم حداکثری ریشه در احساسات، بیم‌ها و امیدها، آلام و شادی‌های مشترک و فطری، سمبل‌ها و همچنین نمادهای تثبیت شده دارد.
با این توضیح، آثاری که با موضوع فلسطین شکل گرفتند ابتدا در فضای ادبیات نوشتاری و تصویری جهان عرب جوانه زدند و امروز این درخت تنومند با تولید یا بازنشر آثار واجد مؤلفه‌های تصویری فرهنگ فلسطین در همه زبان‌های جهان سایه گسترده است.
در این هفت دهه تاریخی پر فراز و نشیبی که از اشغال سرزمین فلسطین می‌گذرد، در ملیت‌های مختلف و جنبش‌های آزادی‌بخش در سراسر جهان، واکنش‌های بسیار زیادی را در حیطه تصویر و بالأخص هنر گرافیک در قبال این موضوع شاهد بوده‌ایم. آرمان فلسطین در کشور صرفاً به یک گروه یا مکتب فکری یا جریان حکومتی و دولتی وابسته نبوده و تمام مردم و آزادی‌خواهان جهان فارغ از مرزبندی‌های جغرافیایی در قبال موضوع فلسطین صاحب اعتراض و فریاد حق‌طلبانه بوده‌اند؛ تا جایی که در این مسیر ظلم‌ستیزانه، برخی آثار به حافظه جمعی و جهانی ما بدل شده و موفق به اثرگذاری در اذهان عمومی و سپس اثرگذاری بر اذهان تصمیم‌سازان و سیاستمداران حق‌مدار و ضد صهیونیستی در سراسر عالم شده است؛ به بیان دیگر، هنر گرافیک مقاومت در دهه‌های مدید مسیر اثرگذاری عمومی را تا تصمیم‌سازی‌های خاص و ایجاد تحولات مشهود و مطالبات جهانی از صاحبان قدرت و کرسی‌های سیاسی طی کرده است؛ به شکلی که از همدردی صرف با مظلومین جهان و عیان‌سازی ظلم‌ها بر آنان به تغییر موازنه قدرت و اصلاح احوال آنان و مطالبات جدی‌تر منجر شده است؛ البته تا آزادی قدس شریف راه بسیاری باید طی شود و این مقدار از تلاش‌ها هنوز کفایت نکرده است.
پیروزی انقلاب اسلامی نور امیدی بر قلب آزادی‌خواهان جهان بود
زنده نگاه داشتن مسئله فلسطین از ابتدای اشغال آن توسط مراجع شیعه به خصوص با سخنان امام خمینی(ره) -چه در دوران پهلوی و چه پس از انقلاب اسلامی- توجه هنرمندان نقاش، طراحان گرافیک، تصویرگران و کارتونیست‌های زیادی را حتی در خارج از مرزهای کشوری و عقیدتی به این مسئله معطوف داشت؛ سرانجام با پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) نور امیدی بر قلوب همه آزادی‌خواهان جهان مخصوصاً مبارزان فلسطینی، لبنانی، مصری و سوری علیه غاصبان اسرائیلی تابیده شد؛ از این حیث که امید به رهایی قدس از غلبه مستکبرین نیز با تلاش‌های مستمر و تغییر موازنه قدرت محقق می‌شود.
*عملکرد هنرمندان گرافیست کشورمان طی سال‌های پس از وقوع انقلاب اسلامی را در راستای جهت‌بخشی و تحقق آرمان‌های انقلاب به‌ویژه آرمان بلندی چون آزادی قدس شریف را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ از نگاه شما مهم‌ترین نقاط ضعف و قوت عارض بر این عملکرد چه بوده است؟
هنرمندان طراح گرافیک ایرانی، چندین دوره تاریخی را در مواجهه با این موضوع از سر گذرانده‌اند؛ دوره اول در نیمه دوم دهه پنجاه و دهه شصت است که مصادف با دوران منجر به انقلاب و دفاع مقدس است؛ این آثار ناشی از هیجانات انقلابی و بروز بی‌پیرایه آرمان‌ها و شعارها حول مسئله فلسطین و هم‌کاسه ساختن فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی همسوی رژیم پهلوی و رژیم صهیونیستی است. در این دوره طراحان با جهتگیری‌های فکری و فرهنگی مختلف اعم از مذهبی و غیرمذهبی، انقلابی مسلمان یا انقلابی چپگرا یا روشنفکر و... در خلق آثار هنری یا بهره‌برداری از محتوای پیش نیاز آنها توسط متفکرین، دخیل هستند.
جوشش عظیمی که با جمله امام خمینی (ره) در میان هنرمندان ایجاد شد
با آغاز دوران دفاع مقدس و گره خوردن مجدد وقایع فلسطین اشغالی و حضور مدافعان و مجاهدان ایرانی در فراسوی مرزها و به اولویت؛ دفاع از کیان ایران اسلامی و لزوم بیرون راندن اشغالگران و متجاوزین بعثی، چنانچه در صحبت‌های مسئولین انقلاب و عالی‌رتبه‌ترین ایشان یعنی امام خمینی(ره) نیز شاهدیم، با بیان تعبیر «راه قدس از کربلا می گذرد» جوشش مجدد و عظیمی در تولید و خلق آثار ضدصهیونیستی در میان هنرمندان کلید می‌خورد و ارگان‌های متفاوت نیز به نشر و بازنشر این آثار در مجامع عمومی، ادارات و سازمان‌ها، مساجد و مدارس و دانشگاه‌ها، جبهه‌های حق علیه باطل و عرصه های عمومی شهرها حتی مراکز درمانی می‌‌پردازند و بیان آرمان‌های انقلابی و رهایی فلسطین با نمایش هم‌آوایی گرگ‌های امپریالیسم آمریکا و شوروی و اسرائیل و حزب بعث عراق همراه می‌شود.
از نظر کمیت آثار تولید شده، شاید این دوره را بتوان در رتبه اول تولید آثار در چهار دهه پس از انقلاب قرار داد؛ تلفیق این آرمان‌ها با مباحث داخلی انقلاب و تضمین بیانات امام خمینی(ره) در موارد گوناگون در حمایت از ملت فلسطین و به رسمیت نشناختن رژیم اشغالگر اسرائیل، جملگی در این دوره رقم می‌خورد؛ با این‌وجود، آثار خلق شده در این دوره عمدتاً به‌واسطه ارائه هیجانی موضوعات و بیان و تکنیک‌های اجرایی پر نوسان، فاقد کارکردی پایدار و طولانی‌اند؛ هر چند که واجد ارزش تاریخی درخوری هستند.
پلاکاردهای زرد رنگ سازمانی که سهم آسفالت خیابان‌ها شدند!
در دوره دوم -دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد شمسی- در پرتو شکل‌گیری شرایط جدید، ریل‌گذاری در سیاست‌های کلان فرهنگی و اقتصادی کشور، جلب توجه بیشتر بر مسائل داخلی و تغییر الگوی سبک زندگی از وضعیت جنگی به رفاه سراسری به‌واسطه حضور کمتر طراحان توانمند سال‌های آغازین انقلاب و دفاع مقدس، عدم حمایت سازمان‌های مسئول، برخوردهای کلیشه‌ای و شعار زده طراحان متوسط نسبت به آنچه که می‌توان صرفاً نمایش مسئولانه یک مسلمان به موضوع فلسطین در یک روز از سال دانست را شاهدیم؛ در بدترین حالت از این مقطع به پلاکاردهای زرد رنگ سازمانی و ارگانی روز قدس که صرفاً شعارها و جملات بزرگان انقلاب بر آنها نقش بسته بود رسیدیم که فاقد بدیهیات هنری، جذابیت و محتواهای ریزبینانه و بیان معاصر و جهانی بودند و پس از مراسمات متنوع روز قدس عموم طرح‌های مذکور نصیب آسفالت خیابان‌ها و مسبب زحمت رفتگران می‌شدند؛ بر خلاف دوره اول که آثار خلق شده دست‌کم شانس ارائه بر روی سطح دیوار و بازتکثیرهای فراوان را می‌یافتند، آثار این دوره فاقد این ویژگی بودند. البته رد پای این قالب فکری و تولیدی به علت تبدیل شدن به یک پدیده روابط عمومی سالارانه و ریتمیک در راستای ارائه بیلان کاری در سازمان‌ها و مراکز دولتی، تا به امروز هم ادامه یافته است.
دوره سوم -اواخر دهه هشتاد و دهه نود- با ورود نسل تازه‌نفس و جوان به عرصه هنر کشور و هنر انقلاب، در پرتو توجه ویژه برخی سازمان‌ها و نهادهای دغدغه مند، اتفاقی غنی با لایه‌های عمیق‌تر محتوایی و جذابیت‌های بصری همراه با قرابت نسبی به بیان بصری بین‌المللی در آثار طراحان ایرانی شکل گرفت؛ دامنه این اتفاق فراتر از ادوار گذشته بود و در پرتو وقوع چالش‌های روزآمد حول مسئله فلسطین، نمایش عیان‌تر خباثت‌های رژیم صهیونیستی، برخورد ملموس رسانه‌ای مردم جهان با عمق فجایع پیش آمده از جمله اخبار و وقایعی چون: شهادت کودکان فلسطینی مقابل دوربین رسانه‌های بین‌المللی، جنگ سی و سه روزه لبنان، جنگ غزه، جنایت‌های مکرر اسرائیل در روزهای پر تب و تاب جام‌های جهانی فوتبال، تغییر پایتختی رژیم اشغالگر قدس، عادی‌سازی روابط سران اعراب منطقه با رژیم کودک‌کش و نیز در این اواخر مطرح شدن بحث معامله قرن، شکل گرفت. آثار این دوره علاوه بر نمایش احساسات، گاهاً روشنگرانه و همراه با ارائه راهکارهای جدید درباره مسئله فلسطین هستند که البته توجه به موضوع فلسطین در رویدادهای فرهنگی و هنری و همچنین در نمایشگاه‌های داخلی و بین‌المللی متعدد در تسریع رشد این قالب جدید، مؤثر افتاده است.
کمپین‌های بین‌المللی هنری از سطح احساسی عبور کنند
*نقش شکل‌گیری کمپین‌ها و تشکل‌های هنری بین‌المللی در رشته گرافیک با محور پیگیری آرمان‌های جهان اسلام و مطالبات انقلاب اسلامی به ویژه در راستای تحقق آرمان والایی چون رهایی قدس شریف را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
همان‌طور
که پیشتر اشاره شد، راه‌اندازی کمپین‌ها باید از مرحله احساس‌گرایی و
توصیفی در آثار هنری -که خود یک ارزش ذاتی است- عبور کند و به به مرحله
اثربخشی و مطالبه ملت‌ها از دولت‌ها در سراسر دنیا منجر شود؛ در این راستا
آنچه مهم‌تر از خلق آثار هنری نو و جذاب است، نشر حدأکثری آثار خلق شده در
فضاهای مختلف است. عصر رسانه‌های دیجیتال با اعتراضات مدنی و سراسری در
کشورهای مختلف در واکنش به جنایات اسرائیل علیه بشریت، حتی در بسیاری از
ایالت‌های آمریکا نیز ادامه یافت؛ اتفاقی که در هفتاد سال اخیر کم‌نظیر
بوده است و به نظر می‌رسد این نسبت از بیداری و توجه جهانی به مسئله فلسطین
را تاکنون در چنین ابعاد و مقیاسی شاهد نبوده‌ایم؛ با این‌وجود، باید گفت
که همچنان به آثار بسیاری برای پوشش تصویری رویدادهایی از این دست نیاز است
و خوشبختانه هنرمندان زیادی در دنیا به این مقوله پرداخته و همچنان نیز
خواهند پرداخت.بحمدالله گرافیست‌های
جوان ایرانی هم طی یک دهه اخیر سهم به‌سزایی در پر کردن خلأهای موجود در
این مسیر داشته‌اند و امیدواریم با خلق روزافزون آثار مؤثر و جذاب درباره
تشکیل دولت واقعی فلسطینی با حضور صاحبان اصلی این سرزمین، گام‌هایی بلندتر
از گذشته در راه آزادسازی قدس شریف برداشته شود.
*کمی هماز حال و هوای حضور در حرم مطهر امام رضا(ع) و تجربه خلق اثر هنری در این بارگاه منور و ملکوتی سخن بگویید.
به برکت لطف و کرامت امام رضا(ع) توفیق حضور در کارگاه «بر آستان قدس» را در کنار دیگر عزیزان داشتم. در شرایطی که به‌واسطه عدم امکان زیارت حرم مطهر به دلیل فراگیری ویروس کرونا، چشم بسیاری از حاجتمندان و محبین حضرت به همین فرصت مختصر توجه، تأمل و تنفس در بارگاه رضوی است؛ ازاین‌رو سعی کردم حضور قلب بیشتری داشته باشم و برای تولید اثر نیز پیش فرض و ایده قبلی نداشتم؛ ترجیح دادم این اتفاق (خلق اثر هنری) همان‌جا و در فضای مبارک و متبرک صحن قدس شکل بگیرد؛ هرچند که کاسه ذهنم تهی بود و تلاش کردم در آن فضا این کاسه را وارونه به دست نگیرم و از امام رضا(ع) استمداد طلبیدم که هر چه مطلوب خودشان است را روزی‌ام فرمایند تا در قالب ایده، فرم، خط، رنگ و نقش، متناسب با بضاعت محدود زمانی و امکانات اجرای اثر در راستای ضریب دادن به پیام معنوی کارگاه و پاسداشت روز جهانی قدس، متجلی شود.
از فرازهای داستانی قرآن کریم ایده گرفتم
فضای روحانی و حال و هوای ادعیه و مناجات‌های ماه مبارک رمضان که برای ساعاتی در فضای حرم مطهر پخش می‌شد، در پرتو تأثیر مستقیم معماری اسلامی بر چشم و دل ما در جوار صحن زیبای گوهرشاد، طرح مرا به سمت ایده گرفتن از منابع اسلامی و برخی فرازهای داستانی قرآن کریم درباره غلبه بر مستکبرین از جمله نبرد طالوت و جالوت، بارش سنگ‌ها توسط ابابیل بر سر سپاهیان ابرهه، رمی شیطان توسط انبیای الهی همچون ابراهیم و ایوب به‌واسطه سنگ‌ها، روایت‌های شب معراج پیامبر در ماه مبارک رمضان و نماز ایشان بر تخته سنگ بیت المقدس و ... سوق داد؛ سرانجام در قیاس با داستان امروزِ فلسطین، انتفاضه‌ها و انقلاب سنگ‌ها، این هدیه الهی یعنی آرمان دفاع از حریم قدس به خلق نقاشی ذیل ختم شد.
