شیوع ویروس کرونا باعث شد تا بیشتر از گذشته به بازنگری درباره تنوع فعالیت و نحوه تعامل مساجد با مخاطبان فکر کنیم. علاوه بر آن مشخص شد که مساجد باید دقت بیشتری در رعایت مسائل بهداشتی داشته باشند.
شهدای ایران: با این‌که شیوع بیماری کرونا، تجمعات عمومی، اماکن مذهبی و به دنبال آن، مساجد کشور را به تعطیلی‌های موقت کشاند، اما واقعیت این است که تعریف مسجد در کشور ما با دیگر کشورها متفاوت است و تنها به برگزاری مراسم دسته‌جمعی و تجمعات محدود نمی‌شود. در واقع هدف نهایی یک مسجد تراز اسلامی این است که مهم‌ترین پایگاه فرهنگی و اجتماعی مردم باشد؛ روندی که می‌تواند در این روزهای بحران کرونا هم به کار خودش، اما به سبک و سیاقی دیگر ادامه دهد.
درست است که امسال نماز جماعت ماه رمضان برقرار نیست و سفره‌های دسته‌جمعی افطار پهن نمی‌شود، اما این دلیل خوبی برای تعلیق همه فعالیت‌های مسجد و اهالی آن نبوده است؛ آن‌قدر که می‌شود مساجد متعددی را نام برد که فعالیت‌هایشان را متناسب با این روزهای شیوع ویروس کرونا پیش می‌برند و اتفاقا بیشترین کارایی را از خود نشان می‌دهند. در واقع همزمانی شیوع ویروس کرونا و ماه مبارک رمضان باعث شده است که مسجدهای کشور در این روزها، تجربه‌های رمضانی متفاوتی را برای اهالی محل رقم بزنند.
کرونا که آمد، در مساجد بسته و عبادت‌های دسته‌جمعی به طور موقت لغو شد؛ می‌گوییم موقت چون اهالی مساجد کشور نتوانستند بیشتر از چند روز، این تعطیلی را دوام بیاورند و بعد از آن تلاش کردند آنها هم در حل مشکلات ناشی از کرونا، سهمی داشته باشند. در واقع اعضای همیشگی مساجد، اهالی هر محل و نمازگزاران، احساس کردند که اتفاقا در این روزهاست که مسجد به عنوان پایگاه فرهنگی اجتماعی نمی‌تواند و نباید بنشیند و منتظر تمام شدن مشکلات باشد. اتفاقی که از اولین روزهای شیوع ویروس کرونا با روش‌های مختلف مثل ضدعفونی کردن، توزیع بسته‌های بهداشتی، رسیدگی به سالمندان و... از سختی‌های آن کم کردند، اما انگار ماه رمضان کاری بیشتر از اینها می‌طلبد.
حال خوب رمضان برای بچه‌ها
در مسجد رضایی ما اتفاقات خوبی برای کودکان و نوجوانان محل در حال انجام است. درست است که این روزها، روی در ورودی برخی از مساجد، نوشته‌ای با عنوان این‌که مسجد تا اطلاع ثانوی تعطیل است، نصب شده اما این دلیل موجهی برای پخش نشدن صدای اذان از مناره‌ها مساجد نیست. حالا مسجد رضایی‌ها برای ماه مبارک ایده جدیدی را برای این روزها اجرایی کرده است.
امام جماعت مسجد رضایی‌ها می‌گوید: «هر روز در ماه رمضان، هر سه نوبت اذان و مناجات پخش می‌شود که چند قاری و موذن نوجوان و جوان مشتاق انجام آن را به‌عهده گرفته‌اند و هر روز به صورت زنده قرآن، اذان و مناجات‌خوانی می‌کنند.» این‌طور که معلوم است، این حرکت مسجد در پخش زنده قرآن، اذان و مناجات با مشارکت اهالی جوان و نوجوان محل، با استقبال خوبی از طرف مردم همراه شده است که باعث حضور بیشتر مردم برای مشارکت در جمع‌آوری کمک‌های مومنانه و توزیع بسته‌های ارزاق در بین نیازمندان محل شده است. حالا امام جمعه مسجد رضایی مدعی است که با همین کمک‌ها، چیزی بالغ بر ۵۰۰ فیش نان در بین نیازمندان توزیع کرده‌اند تا نان سفره‌های افطارشان را به صورت رایگان تهیه کنند.
وی می‌گوید: «نمی‌شود دست روی دست گذاشت و منتظر پایان کرونا بود، بلکه باید در هر اتفاقی به دنبال تداوم پیوند مردم به‌خصوص کودکان و نوجوانان با مساجد باشیم که در این روزها سعی کردیم به طریق مختلف آن را به انجام برسانیم.» مساجد منطقه ۱۸ تهران هم غرفه‌ها یا موکب‌هایی را با عنوان موکب سلامت و با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی برپا کرده‌اند که هرشب افطاری ساده‌ای برای نیازمندان در آن توزیع می‌شود. موکب‌هایی که هسته مرکزی آن را پنج نفر از امامان جماعت مساجد این منطقه تشکیل می‌دهند. حالا این غرفه‌ها فرصتی پیش آورده است که دیدار مردم با امام جماعت‌های مساجد رقم بخورد و آنها وقتی برای شنیدن درد دل اهالی و پاسخ به سؤالات شرعی‌شان بگذارند. اما اتفاق مهم این غرفه‌ها برای کودکان روزه‌اولی است. این‌طور که معلوم است، در روزهای قبل از آغاز ماه مبارک رمضان، اهالی مسجد، کودکان روزه‌اولی محل را شناسایی کرده‌اند و هر روز، بسته‌های افطاری پاکیزه و خوش آب و رنگی برایشان تهیه می‌کنند و نیم ساعت قبل از اذان مغرب آن را به دست بچه‌ها می‌رسانند تا بدانند مسجد محل حسابی به فکرشان است.
راه‌حل‌هایی به وسعت یک مسجد
اهالی مسجد حضرت ابوالفضل(ع)، از اولین روزهای شیوع کرونا، مشغول توزیع ارزاق و بسته‌های بهداشتی بین خانواده‌های محروم و روحیه‌بخشی به بیماران و کادر درمانی، بودند و البته همچنان هم هستند، اما ماه رمضان که آمد مسجد حضرت ابوالفضل(ع) هم فعالیت‌هایش را با این ماه همراه کرد. حالا و از اول ماه مبارک رمضان، با همراهی نمازگزاران این مسجد و جمعی از خیرین، رسیدگی به خانواده‌های محروم در دوره شیوع کرونا به‌ویژه کارگران روزمزد را در راس کار خودش قرار داده تا هیچ سفره‌ای در طول سال به‌ویژه ماه مبارک رمضان خالی نماند.
اما خیلی از مساجد، علاوه بر مسائل مالی به جنبه‌های فرهنگی مشکلات ناشی از همزمانی کرونا و ماه رمضان هم توجه ویژه‌ای داشته‌اند و آن را با کتابخوانی گره زده‌اند. واقعیت این است که روزهای خانه‌نشینی و روزه‌داری، می‌تواند بهترین فرصت برای کتابخوانی باشد؛ فرصتی که بسیاری از مساجد در محل‌های مختلف، آن را برای اهالی محل فراهم کرده‌اند و در این روزهایی که حضور مردم برای مراسم دسته‌جمعی ماه‌رمضان شدنی نیست، کتابخانه‌شان را با کیفیت بهتری به کتابخوان‌ها ارائه می‌کنند. طبق آمار خبرگزاری مساجد، در حال حاضر از مجموع حدود ۸۰ هزار مسجد در سراسر کشور، بیشتر از هزار مسجد دارای کتابخانه‌های فعال و بزرگ هستند که این کتابخانه‌ها با پشتیبانی امام جماعت مسجد، فعالیت خودشان را در روزهای شیوع ویروس کرونا و همزمان با ماه رمضان تعطیل نکرده‌اند تا مخاطبانشان در ساعت‌هایی از شبانه‌روز برای امانت گرفتن کتاب به آنجا مراجعه کنند.
هوای هم را داریم
شاید کرونا باعث شد که ماه رمضان امسال، سفره‌های ساده و باصفای بعد از نماز جماعت در مساجد پهن نشود، اما برای اهالی مسجد آشتیانی‌ها، دلیلی برای افطاری ندادن هم وجود نداشت. حالا به همت اعضای مسجد و نمازگزاران، بسته‌های افطاری ساده تهیه می‌کنند و نزدیکی‌های اذان که می‌شود، به دست رهگذران، رانندگان و اهالی محل می‌دهند. بچه‌های مسجد می‌گویند کرونا نباید حال و هوای خوب این شب‌های رمضان را از مردم و روزه‌دارانی که دلشان به همین نماز جماعت و سفره‌های افطاری خوش بود را بگیرد: «ماه رمضان ماهی است که لازم نیست منتظر دستور و حرفی از جایی بمانیم. رمضان ماه انفاق و حال خوب است و اتفاقا شیوع ویروس کرونا، همه ما را برای برقراری چنین حالی در این ماه، مصمم‌تر از همیشه کرده است.»
اما امام‌جماعت مسجد آشتیانی‌ها، علاوه بر احساس رضایت برای انجام چنین روالی در دوره همزمانی شیوع ویروس کرونا و ماه مبارک رمضان، اما تصمیمات جدیدی برای دوره بعد از کرونا دارد: «شیوع ویروس کرونا باعث شد تا بیشتر از گذشته به بازنگری درباره تنوع فعالیت و نحوه تعامل مساجد با مخاطبان فکر کنیم. علاوه بر آن مشخص شد که مساجد باید دقت بیشتری در رعایت مسائل بهداشتی از وضعیت سرویس‌های بهداشتی تا تمیزی و نو بودن مهرها و چادرهای نماز داشته باشند؛ موضوعی که پیش از شیوع کرونا هم مورد انتقاد درست برخی از گروه‌های مردم بوده است.»
اما مسجد بغدادی شیراز هم از این حال و هوا دور نمانده است. به همت هیات امنای مسجد بغدادی، بسته‌های معیشتی و سبد غذایی هم از طرف مسجد بین اهالی محله، اصحاب مسجد و ساکنان بافت قدیم شیراز، توزیع می‌شود. البته این حرکت تنها برای امسال نیست و بیشتر از ده سال است که مسجد بغدادی شیراز این حرکت قشنگ را در روزهای ابتدایی ماه مبارک رمضان انجام می‌دهد، اما امسال در حجم گسترده‌تری آن را اجرایی کرده است. کاری که بچه‌های مسجد امام‌سجاد(ع) بندرانزلی هم در پیش گرفته‌اند و از حمایت قشرهای آسیب‌دیده از ویروس کرونا در ماه مبارک‌رمضان غافل نشده‌اند تا بتوانند در این ماه، کمی از بار روی دوش نیازمندان هر محل کم کنند.
بفرمایید مراسم دسته‌جمعی
در مسجد خاتم‌الانبیا هم اتفاقات زیادی در حال انجام است و تقریبا همه برنامه سال‌های قبل به روش مجازی برقرار است. آنها از طریق شبکه‌های اجتماعی، مطالب مفید را در قالب پوستر و کلیپ با مخاطبان و اهالی مسجد به اشتراک می‌گذارد. امام جماعت مسجد می‌گوید: «مردم در دوره تعطیلی مسجد خاتم الانبیا(ص)، سؤالات شرعی، اخلاقی و عرفانی خودشان را از طریق شبکه اجتماعی با ما در میان می‌گذارند و ما هم در حد توان خود به آنها پاسخ می‌دهیم و اجازه نمی‌دهیم که بین آنها و مسجد، فاصله‌ای رخ بدهد.»
حالا با کمک اعضای پایگاه بسیج و کانون فرهنگی هنری فعال در حوزه تولید مطالب صوتی و تصویری مسجد، هر روز در ماه رمضان، راس ساعت ۱۳ و ۳۰ دقیقه، تفسیر قرآن با سخنرانی امام‌جماعت مسجد از طریق شبکه اجتماعی این مسجد و به طور زنده پخش می‌شود. در واقع این مسجد با راه‌اندازی کانال‌هایی در شبکه‌های اجتماعی، آیین قرائت و تفسیر قرآن کریم، قرائت و تفسیر دعاهای ماه مبارک رمضان، سخنرانی و تبلیغات مذهبی، نوحه‌سرایی و دیگر آداب ماه مبارک را در فضای مجازی برگزار می‌کند. مسجد شهدا هم همین روال را در پیش گرفته است و در قالب یک حسینیه مجازی، مناجات‌خوانی رمضانی برگزار می‌کند. این مراسم در دهه اول با مناجات‌خوانی مصطفی سماواتی و در دهه دوم با مناجات‌خوانی مهدی سماواتی از ساعت ۱۲و ۱۵ دقیقه تا یک بامداد برگزار می‌شود.
درست است که امسال نماز جماعت ماه رمضان برقرار نیست و سفره‌های دسته‌جمعی افطار پهن نمی‌شود، اما این دلیل خوبی برای تعلیق همه فعالیت‌های مسجد و اهالی آن نبوده است؛ آن‌قدر که می‌شود مساجد متعددی را نام برد که فعالیت‌هایشان را متناسب با این روزهای شیوع ویروس کرونا پیش می‌برند و اتفاقا بیشترین کارایی را از خود نشان می‌دهند. در واقع همزمانی شیوع ویروس کرونا و ماه مبارک رمضان باعث شده است که مسجدهای کشور در این روزها، تجربه‌های رمضانی متفاوتی را برای اهالی محل رقم بزنند.
کرونا که آمد، در مساجد بسته و عبادت‌های دسته‌جمعی به طور موقت لغو شد؛ می‌گوییم موقت چون اهالی مساجد کشور نتوانستند بیشتر از چند روز، این تعطیلی را دوام بیاورند و بعد از آن تلاش کردند آنها هم در حل مشکلات ناشی از کرونا، سهمی داشته باشند. در واقع اعضای همیشگی مساجد، اهالی هر محل و نمازگزاران، احساس کردند که اتفاقا در این روزهاست که مسجد به عنوان پایگاه فرهنگی اجتماعی نمی‌تواند و نباید بنشیند و منتظر تمام شدن مشکلات باشد. اتفاقی که از اولین روزهای شیوع ویروس کرونا با روش‌های مختلف مثل ضدعفونی کردن، توزیع بسته‌های بهداشتی، رسیدگی به سالمندان و... از سختی‌های آن کم کردند، اما انگار ماه رمضان کاری بیشتر از اینها می‌طلبد.
حال خوب رمضان برای بچه‌ها
در مسجد رضایی ما اتفاقات خوبی برای کودکان و نوجوانان محل در حال انجام است. درست است که این روزها، روی در ورودی برخی از مساجد، نوشته‌ای با عنوان این‌که مسجد تا اطلاع ثانوی تعطیل است، نصب شده اما این دلیل موجهی برای پخش نشدن صدای اذان از مناره‌ها مساجد نیست. حالا مسجد رضایی‌ها برای ماه مبارک ایده جدیدی را برای این روزها اجرایی کرده است.
امام جماعت مسجد رضایی‌ها می‌گوید: «هر روز در ماه رمضان، هر سه نوبت اذان و مناجات پخش می‌شود که چند قاری و موذن نوجوان و جوان مشتاق انجام آن را به‌عهده گرفته‌اند و هر روز به صورت زنده قرآن، اذان و مناجات‌خوانی می‌کنند.» این‌طور که معلوم است، این حرکت مسجد در پخش زنده قرآن، اذان و مناجات با مشارکت اهالی جوان و نوجوان محل، با استقبال خوبی از طرف مردم همراه شده است که باعث حضور بیشتر مردم برای مشارکت در جمع‌آوری کمک‌های مومنانه و توزیع بسته‌های ارزاق در بین نیازمندان محل شده است. حالا امام جمعه مسجد رضایی مدعی است که با همین کمک‌ها، چیزی بالغ بر ۵۰۰ فیش نان در بین نیازمندان توزیع کرده‌اند تا نان سفره‌های افطارشان را به صورت رایگان تهیه کنند.
وی می‌گوید: «نمی‌شود دست روی دست گذاشت و منتظر پایان کرونا بود، بلکه باید در هر اتفاقی به دنبال تداوم پیوند مردم به‌خصوص کودکان و نوجوانان با مساجد باشیم که در این روزها سعی کردیم به طریق مختلف آن را به انجام برسانیم.» مساجد منطقه ۱۸ تهران هم غرفه‌ها یا موکب‌هایی را با عنوان موکب سلامت و با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی برپا کرده‌اند که هرشب افطاری ساده‌ای برای نیازمندان در آن توزیع می‌شود. موکب‌هایی که هسته مرکزی آن را پنج نفر از امامان جماعت مساجد این منطقه تشکیل می‌دهند. حالا این غرفه‌ها فرصتی پیش آورده است که دیدار مردم با امام جماعت‌های مساجد رقم بخورد و آنها وقتی برای شنیدن درد دل اهالی و پاسخ به سؤالات شرعی‌شان بگذارند. اما اتفاق مهم این غرفه‌ها برای کودکان روزه‌اولی است. این‌طور که معلوم است، در روزهای قبل از آغاز ماه مبارک رمضان، اهالی مسجد، کودکان روزه‌اولی محل را شناسایی کرده‌اند و هر روز، بسته‌های افطاری پاکیزه و خوش آب و رنگی برایشان تهیه می‌کنند و نیم ساعت قبل از اذان مغرب آن را به دست بچه‌ها می‌رسانند تا بدانند مسجد محل حسابی به فکرشان است.
راه‌حل‌هایی به وسعت یک مسجد
اهالی مسجد حضرت ابوالفضل(ع)، از اولین روزهای شیوع کرونا، مشغول توزیع ارزاق و بسته‌های بهداشتی بین خانواده‌های محروم و روحیه‌بخشی به بیماران و کادر درمانی، بودند و البته همچنان هم هستند، اما ماه رمضان که آمد مسجد حضرت ابوالفضل(ع) هم فعالیت‌هایش را با این ماه همراه کرد. حالا و از اول ماه مبارک رمضان، با همراهی نمازگزاران این مسجد و جمعی از خیرین، رسیدگی به خانواده‌های محروم در دوره شیوع کرونا به‌ویژه کارگران روزمزد را در راس کار خودش قرار داده تا هیچ سفره‌ای در طول سال به‌ویژه ماه مبارک رمضان خالی نماند.
اما خیلی از مساجد، علاوه بر مسائل مالی به جنبه‌های فرهنگی مشکلات ناشی از همزمانی کرونا و ماه رمضان هم توجه ویژه‌ای داشته‌اند و آن را با کتابخوانی گره زده‌اند. واقعیت این است که روزهای خانه‌نشینی و روزه‌داری، می‌تواند بهترین فرصت برای کتابخوانی باشد؛ فرصتی که بسیاری از مساجد در محل‌های مختلف، آن را برای اهالی محل فراهم کرده‌اند و در این روزهایی که حضور مردم برای مراسم دسته‌جمعی ماه‌رمضان شدنی نیست، کتابخانه‌شان را با کیفیت بهتری به کتابخوان‌ها ارائه می‌کنند. طبق آمار خبرگزاری مساجد، در حال حاضر از مجموع حدود ۸۰ هزار مسجد در سراسر کشور، بیشتر از هزار مسجد دارای کتابخانه‌های فعال و بزرگ هستند که این کتابخانه‌ها با پشتیبانی امام جماعت مسجد، فعالیت خودشان را در روزهای شیوع ویروس کرونا و همزمان با ماه رمضان تعطیل نکرده‌اند تا مخاطبانشان در ساعت‌هایی از شبانه‌روز برای امانت گرفتن کتاب به آنجا مراجعه کنند.
هوای هم را داریم
شاید کرونا باعث شد که ماه رمضان امسال، سفره‌های ساده و باصفای بعد از نماز جماعت در مساجد پهن نشود، اما برای اهالی مسجد آشتیانی‌ها، دلیلی برای افطاری ندادن هم وجود نداشت. حالا به همت اعضای مسجد و نمازگزاران، بسته‌های افطاری ساده تهیه می‌کنند و نزدیکی‌های اذان که می‌شود، به دست رهگذران، رانندگان و اهالی محل می‌دهند. بچه‌های مسجد می‌گویند کرونا نباید حال و هوای خوب این شب‌های رمضان را از مردم و روزه‌دارانی که دلشان به همین نماز جماعت و سفره‌های افطاری خوش بود را بگیرد: «ماه رمضان ماهی است که لازم نیست منتظر دستور و حرفی از جایی بمانیم. رمضان ماه انفاق و حال خوب است و اتفاقا شیوع ویروس کرونا، همه ما را برای برقراری چنین حالی در این ماه، مصمم‌تر از همیشه کرده است.»
اما امام‌جماعت مسجد آشتیانی‌ها، علاوه بر احساس رضایت برای انجام چنین روالی در دوره همزمانی شیوع ویروس کرونا و ماه مبارک رمضان، اما تصمیمات جدیدی برای دوره بعد از کرونا دارد: «شیوع ویروس کرونا باعث شد تا بیشتر از گذشته به بازنگری درباره تنوع فعالیت و نحوه تعامل مساجد با مخاطبان فکر کنیم. علاوه بر آن مشخص شد که مساجد باید دقت بیشتری در رعایت مسائل بهداشتی از وضعیت سرویس‌های بهداشتی تا تمیزی و نو بودن مهرها و چادرهای نماز داشته باشند؛ موضوعی که پیش از شیوع کرونا هم مورد انتقاد درست برخی از گروه‌های مردم بوده است.»
اما مسجد بغدادی شیراز هم از این حال و هوا دور نمانده است. به همت هیات امنای مسجد بغدادی، بسته‌های معیشتی و سبد غذایی هم از طرف مسجد بین اهالی محله، اصحاب مسجد و ساکنان بافت قدیم شیراز، توزیع می‌شود. البته این حرکت تنها برای امسال نیست و بیشتر از ده سال است که مسجد بغدادی شیراز این حرکت قشنگ را در روزهای ابتدایی ماه مبارک رمضان انجام می‌دهد، اما امسال در حجم گسترده‌تری آن را اجرایی کرده است. کاری که بچه‌های مسجد امام‌سجاد(ع) بندرانزلی هم در پیش گرفته‌اند و از حمایت قشرهای آسیب‌دیده از ویروس کرونا در ماه مبارک‌رمضان غافل نشده‌اند تا بتوانند در این ماه، کمی از بار روی دوش نیازمندان هر محل کم کنند.
بفرمایید مراسم دسته‌جمعی
در مسجد خاتم‌الانبیا هم اتفاقات زیادی در حال انجام است و تقریبا همه برنامه سال‌های قبل به روش مجازی برقرار است. آنها از طریق شبکه‌های اجتماعی، مطالب مفید را در قالب پوستر و کلیپ با مخاطبان و اهالی مسجد به اشتراک می‌گذارد. امام جماعت مسجد می‌گوید: «مردم در دوره تعطیلی مسجد خاتم الانبیا(ص)، سؤالات شرعی، اخلاقی و عرفانی خودشان را از طریق شبکه اجتماعی با ما در میان می‌گذارند و ما هم در حد توان خود به آنها پاسخ می‌دهیم و اجازه نمی‌دهیم که بین آنها و مسجد، فاصله‌ای رخ بدهد.»
حالا با کمک اعضای پایگاه بسیج و کانون فرهنگی هنری فعال در حوزه تولید مطالب صوتی و تصویری مسجد، هر روز در ماه رمضان، راس ساعت ۱۳ و ۳۰ دقیقه، تفسیر قرآن با سخنرانی امام‌جماعت مسجد از طریق شبکه اجتماعی این مسجد و به طور زنده پخش می‌شود. در واقع این مسجد با راه‌اندازی کانال‌هایی در شبکه‌های اجتماعی، آیین قرائت و تفسیر قرآن کریم، قرائت و تفسیر دعاهای ماه مبارک رمضان، سخنرانی و تبلیغات مذهبی، نوحه‌سرایی و دیگر آداب ماه مبارک را در فضای مجازی برگزار می‌کند. مسجد شهدا هم همین روال را در پیش گرفته است و در قالب یک حسینیه مجازی، مناجات‌خوانی رمضانی برگزار می‌کند. این مراسم در دهه اول با مناجات‌خوانی مصطفی سماواتی و در دهه دوم با مناجات‌خوانی مهدی سماواتی از ساعت ۱۲و ۱۵ دقیقه تا یک بامداد برگزار می‌شود.
