این کنیز می‌خواست به من احسان کند؛ من نیز به او احسان کردم؛ و بهترین احسان به او آزادی‌اش است.
شهدای ایران: به خواست خدای متعال، همزمان با ماه مبارک رمضان، همه روزه مجموعه‌ای از احادیث موضوعی اهل‌بیت علیهم‌السلام با نام «ره‌توشه معرفت» تقدیم مخاطبین می‌شود. امیدواریم از نظرات و پیشنهادهای سازنده‌تان برخوردار شویم.
ضرورت نیکوکاری:
1. «أحْسِنُوا إنَّ اللهَ یحِبُّ المُحْسِنینَ»؛ (1) «نیکی کنید که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد.»
2. «أحْسِنْ کَما أحْسَنَ اللهُ إلَیکَ»؛ (2) «نیکی کن همان گونه که خداوند به تو نیکی کرد.»
3. «إنَّ اللهَ یأمُرُ بِالعَدْلِ وَالاحْسانِ»؛ (3) «به درستی که خداوند بر عدالت و نیکوکاری فرمان می‌دهد.»
پاداش نیکوکاری:
1. دوستی خداوند: «فَأَتاهُمُ اللهُ ثَوابَ الدُّنیا وَحُسْنَ ثَوابِ الاخِرَةِ واللهُ یحِبُّ المُحْسِنینَ»؛ (4) «پس خداوند به آنها (نیکوکاران) ثواب دنیا و پاداش نیک آن جهان را داد و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
2. پاداش دنیایی: «لِلَّذین أَحْسَنُوا فی هذِه الدُّنیا حَسَنَة»؛ (5) «برای کسانی که احسان می‌کنند در همین دنیا پاداشی است.»
3. پشتیبانی الهی: «إنَّ اللهَ لَمَعَ المُحسِنینَ»؛ (6) «خداوند هر آینه با نیکوکاران است.»
شرایط نیکوکاری
1. پاسخگویی با نیکی بیشتر: «وَإذا حُییتُم بِتَحِیةٍ فَحَیوا بِأحْسَنَ مِنها»؛ (7) «هر گاه با نیکی‌ای مورد لطف قرار گرفتید، با نیکی‌ای برتر از آن پاسخ گویید.»
2. دوری از منت گذاشتن: عن أمیر المؤمنین علیه السلام أنََّهُ قالَ: «تَمامُ الاحسانِ تَرْکُ المَنِّ بِهِ؛ (8) احسان با دوری از منت گذاشتن [بر دیگران] کامل می‌شود.»
3. عدم تبعیض: عن امیر المؤمنین علیه السلام أنَّهُ قالَ: «المُحسِنُ مَنْ عَمَّ النَّاسَ بِالْاِحْسانِ؛ (9) نیکوکار کسی است که همگان را مورد احسان قرار دهد.»
تو نیکی می‌کن و در دجله انداز
که ایزد در بیابانت دهد باز
کسی نیک بیند به هر دو سرای
که نیکی رساند به خلق خدای
خدا را بر آن بنده بخشایش است
که خلق از وجودش در آسایش است
نمونه‌ای از احسان:
روزی «انس» نزد امام مجتبی علیه السلام نشسته بود که کنیزکی از کنیزکان امام وارد شد و شاخه گلی را به امام مجتبی علیه السلام هدیه داد. امام گل را گرفت و لبخندی زد و فرمود: «تو آزادی!»
انس عرض کرد: «یا بن رسول الله! آن جاریه فقط یک شاخه گل به شما هدیه کرد و شما او را آزاد می‌کنید؟» حضرت فرمود: «خداوند فرموده است: «وَإذا حُییتُم بِتَحِیةٍ فَحَیوا بِأحسَنَ مِنهَا»؛ هرگاه با نیکی‌ای مورد لطف قرار گرفتید، با نیکی‌ای بهتر آن را پاسخ گویید. این کنیز می‌خواست به من احسان کند و من نیز به او احسان کردم و بهترین احسان به او آزادی‌اش است.» (10)
به روزگار سلامت شکستگان دریاب ... که خیر خاطر مسکین بلا بگرداند
چو سائل از تو به زاری طلب کند چیزی ... بده و گر نه ستمگر به زور بستاند
.....
[1]. بقره / 195.
[2]. القصص / 77.
[3]. نحل/ 90.
[4]. آل عمران / 148.
[5]. زمر / 10.
[6]. عنکبوت / 69.
[7]. نساء / 86.
[8]. غرر الحکم، باب صدقه، حدیث 2241.
[9]. همان، باب حسن.
[10]. ابن شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب علیهم السلام، بیروت، دار الاضواء، بی تا، ج4، ص18.
ضرورت نیکوکاری:
1. «أحْسِنُوا إنَّ اللهَ یحِبُّ المُحْسِنینَ»؛ (1) «نیکی کنید که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد.»
2. «أحْسِنْ کَما أحْسَنَ اللهُ إلَیکَ»؛ (2) «نیکی کن همان گونه که خداوند به تو نیکی کرد.»
3. «إنَّ اللهَ یأمُرُ بِالعَدْلِ وَالاحْسانِ»؛ (3) «به درستی که خداوند بر عدالت و نیکوکاری فرمان می‌دهد.»
پاداش نیکوکاری:
1. دوستی خداوند: «فَأَتاهُمُ اللهُ ثَوابَ الدُّنیا وَحُسْنَ ثَوابِ الاخِرَةِ واللهُ یحِبُّ المُحْسِنینَ»؛ (4) «پس خداوند به آنها (نیکوکاران) ثواب دنیا و پاداش نیک آن جهان را داد و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
2. پاداش دنیایی: «لِلَّذین أَحْسَنُوا فی هذِه الدُّنیا حَسَنَة»؛ (5) «برای کسانی که احسان می‌کنند در همین دنیا پاداشی است.»
3. پشتیبانی الهی: «إنَّ اللهَ لَمَعَ المُحسِنینَ»؛ (6) «خداوند هر آینه با نیکوکاران است.»
شرایط نیکوکاری
1. پاسخگویی با نیکی بیشتر: «وَإذا حُییتُم بِتَحِیةٍ فَحَیوا بِأحْسَنَ مِنها»؛ (7) «هر گاه با نیکی‌ای مورد لطف قرار گرفتید، با نیکی‌ای برتر از آن پاسخ گویید.»
2. دوری از منت گذاشتن: عن أمیر المؤمنین علیه السلام أنََّهُ قالَ: «تَمامُ الاحسانِ تَرْکُ المَنِّ بِهِ؛ (8) احسان با دوری از منت گذاشتن [بر دیگران] کامل می‌شود.»
3. عدم تبعیض: عن امیر المؤمنین علیه السلام أنَّهُ قالَ: «المُحسِنُ مَنْ عَمَّ النَّاسَ بِالْاِحْسانِ؛ (9) نیکوکار کسی است که همگان را مورد احسان قرار دهد.»
تو نیکی می‌کن و در دجله انداز
که ایزد در بیابانت دهد باز
کسی نیک بیند به هر دو سرای
که نیکی رساند به خلق خدای
خدا را بر آن بنده بخشایش است
که خلق از وجودش در آسایش است
نمونه‌ای از احسان:
روزی «انس» نزد امام مجتبی علیه السلام نشسته بود که کنیزکی از کنیزکان امام وارد شد و شاخه گلی را به امام مجتبی علیه السلام هدیه داد. امام گل را گرفت و لبخندی زد و فرمود: «تو آزادی!»
انس عرض کرد: «یا بن رسول الله! آن جاریه فقط یک شاخه گل به شما هدیه کرد و شما او را آزاد می‌کنید؟» حضرت فرمود: «خداوند فرموده است: «وَإذا حُییتُم بِتَحِیةٍ فَحَیوا بِأحسَنَ مِنهَا»؛ هرگاه با نیکی‌ای مورد لطف قرار گرفتید، با نیکی‌ای بهتر آن را پاسخ گویید. این کنیز می‌خواست به من احسان کند و من نیز به او احسان کردم و بهترین احسان به او آزادی‌اش است.» (10)
به روزگار سلامت شکستگان دریاب ... که خیر خاطر مسکین بلا بگرداند
چو سائل از تو به زاری طلب کند چیزی ... بده و گر نه ستمگر به زور بستاند
.....
[1]. بقره / 195.
[2]. القصص / 77.
[3]. نحل/ 90.
[4]. آل عمران / 148.
[5]. زمر / 10.
[6]. عنکبوت / 69.
[7]. نساء / 86.
[8]. غرر الحکم، باب صدقه، حدیث 2241.
[9]. همان، باب حسن.
[10]. ابن شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب علیهم السلام، بیروت، دار الاضواء، بی تا، ج4، ص18.
