شهدای ایران: سقوط شدید قیمت‌های جهانی نفت خام پس از قطعی شدن فروپاشی اوپک پلاس با نقش‌آفرینی مسکو؛ آثار متفاوتی بر تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت خام از کشورهای جهان سوم و تک محصولی مانند عربستان سعودی گرفته تا آمریکا و روسیه بر جای خواهد گذاشت و برندگان و بازندگان متفاوتی دارد.

از یک سو درآمد ارزی کشورهای جهان سوم مانند عربستان سعودی و کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس به‌شدت کاهش می‌یابد؛ و ازسوی دیگر این متغیر بر کشورهایی مانند روسیه و آمریکا هم اثر اقتصادی و غیراقتصادی خواهد داشت. یعنی کلیه تولیدکنندگان نفت خام که توان صادراتی دارند از این کاهش قیمت زیان اقتصادی خواهند دید، اما همه آنها از این وضعیت ناراضی نیستند. دلیل این تفاوت در میزان رضایتمندی چیست و پای چه منافع دیگری در میان است؟

عربستان سعودی تحت امیال شخصی بن سلمانی که رویای سلطنت در سر دارد، از لحاظ اقتصادی در مخمصه عجیبی گرفتار شده است. آنها هم هزینه‌های سنگین جنگ بی‌حاصل را در یمن پرداخت می‌کنند، هم برای جامعه ناراضی داخلی مجبور به گسترش هزینه‌های دولتی شده‌اند و هم برای به‌دست آوردن دل ترامپ قراردادی 400 میلیارد دلاری برای خرید سلاح‌های آمریکایی منعقد کرده‌اند که 100 میلیارد دلار آن با خالی کردن جیب شاهزاده‌های ولگرد سعودی پر شده و مابقی را باید خود پرداخت کند. بنابراین باید ناراضی باشد، اما خیلی هم ناراحت نیست. چرا؟ چرایی آن را پس از بررسی نگاه روسیه به سقوط قیمت نفت خام تحلیل می‌کنیم.

جمهوری فدراتیو روسیه هم به صادرات نفت خام اتکا جدی دارد، اما از کاهش قیمت‌های جهانی نفت خام ناراحت نیست و ترجیح می‌دهد بازار به این سو حرکت کند و خود از کارگردانان فروپاشی اوپک پلاس بود. اما روسیه دیگر چرا؟ چه اولویت دیگری باعث چشم پوشی روسیه از درآمدهای نفتی منبعث از قیمت‌های بالای جهانی نفت خام شده است.

هم روسیه و هم عربستان سعودی می‌خواهند به بازی آمریکا با قیمت‌های بالای نفت خام با هدف اقتصادی کردن تولید و عرضه نفت "شیل" پایان دهند. قیمت‌های بالای نفت خام باعث شد تا ایالات متحده از واردکننده 10 میلیون بشکه‌ای نفت خام در روز به صادرکننده نفت خام تبدیل شود. معنای این گزاره این است که اتکا راهبردی آمریکا به نفت سعودی از بین رفته و اعراب حاشیه جنوبی خلیج فارس باید در برابر سیاست خارجی آمریکا بسیار دست بسته‌تر رفتار از قبل کنند. دیگر خبری از نیاز دو سویه نفتی-سلطنتی نیست و شیوخ عرب باید برای حفظ تاج و تخت خود به دنبال مقامات آمریکایی بدوند.

روسیه اتکا حیاتی به قیمت‌های بالای نفت خام ندارد و یک کشور صنعتی با کیفیت متوسط محسوب می‌شود، اما سعودی یک کشور بدوی با ساختار عصر حجری است که نمی‌تواند در بلندمدت با ساختار کنونی امید به بقا داشته باشد و چک‌های فراوانی با هدف تثبیت سلطنت بن‌ سلمان پخش کرده که باید نقد شود. سعودی‌ها در همراهی با روسیه برای کاهش قیمت نفت خام نشان دادند که به داشتن پشتوانه آمریکا؛ بیش از رتق و فتق اقتصاد با دلارهای نفتی اعتقاد دارند که نشان می‌دهد منافع شخصی بن سلمان بر منافع ملی این کشور غلبه دارد. سعودی‌ها در بازی کاهش قیمت نفت شرکت کرده‌اند تا نفت آمریکایی از بازار خارج شده و واشنگتن بار دیگر خریدار نفت ارزان سعودی شود.

واردکنندگان نفت خام مانند ژاپن، چین، اروپا، هند و دیگران هم از این وضعیت راضی هستند و در مقابل اقتصاد آمریکا و بازارهای جهانی افزایش توان رقابت‌پذیری پیدا خواهند کرد. بنابراین دلیلی ندارد که از این وضعیت ناراضی باشند.

به نظر می رسد که تنها ناراضی از وضعیت کنونی ترامپ(همراستا با سیاست کلان آمریکا)است که با افتخار اعلام می‌کرد از یک واردکننده نفت خام به یک صادرکننده تبدیل شده است. این شواهد نشان می دهد که با عزم کنونی تولیدکنندگان سنتی نفت از روسیه گرفته تا سعودی و سایر شیوخ عربی برای حفظ قیمت پایین نفت، خبری از افزایش قیمت این ماده حیاتی برای اقتصادهای صنعتی؛ نخواهد بود.