شاید کمتر کسی بداند شدیدترین زلزله تاریخ ایران، پرتلفات‌ترین آن هم بوده و با توجه به آمار جمعیت آن زمان در نوع خود مهیب‌ترین هم بوده است.
شهدای ایران؛ سوم بهمن سال ۱۲۸۷ زمانی که پدربزرگ و مادربزرگ‌های‌مان هم نبودند در ایران زلزله‌ای روی داد که هنوز عنوان شدیدترین زلزله ۱۱۰ ساله اخیر ایران را بر خود دارد. این زلزله به بزرگی ۷.۴ ریشتر در سیلاخور در جنوب شهر بروجرد روی داد. شدت این زلزله به حدی بود که ترکیه، گرجستان و عراق را هم لرزاند. پس‌لرزه‌های بعدی آن، خود، زلزله‌های ویرانگر بودند و عمق فاجعه را بیش از قبل کرد. در این زلزله ۱۲۸ روستا آسیب دید، ۶۴ آبادی به کلی ویران شد و شمار کشته شدگان در آنها بین ۶۰۰۰ تا ۸۰۰۰ نفر برآورد شده‌است. با توجه به جمعیت و پراکندگی آن در قرن گذشته آمار ۸۰۰۰ کشته، قابل تأمل است.
«زمین‌لرزه ۵.۹ ریشتری هفته گذشته در عمق ۸ کیلومتری زمین در استان آذربایجان شرقی زلزله مهیبی نبود اما دو عامل باعث شد تا چند روز سرخط خبرهای رسمی و شبکه‌های اجتماعی را به خود اختصاص دهد. در فیلم‌هایی که اولین ساعات پس از زلزله منتشر شد، زنی دیده می شد که مدام با اشک «بالام اولدی بالام اولدی» را زمزمه می‌کرد. فیلم نشان می‌داد مصیبت زلزله از خراب شدن خانه فراتر رفته و عزیزی را از او گرفته است. پس از آن مشخص می‌شد او دختر خردسالش را از دست داده است.
یک روز بعد ویدئوی دیگری در فضای مجازی هم‌رسانی شد که در آن دو کودک از ساختن ایران به زبان ترکی می‌گفتند. نکته تأسف‌آور این بود که این دو دختر ۱۰ و ۱۳ ساله، هر دو از جانباختگان زلزله اخیر بودند. یک سال پیش دوربین صداوسیما به این روستا رفته و با دانش‌آموزان آن گفت‌وگو کرده بود. در این فیلم زهرا و ریحانه کنار هم ایستاده‌اند. زهرا با هیجان و بدون لکنت و رسا به مجری برنامه می‌گوید: «آقا ما معلم نداریم، کلاسمان دو پایه است و نمی‌توانیم درس بخوانیم. کلاس اول خیلی خوب بودیم. اما حالا ریاضی‌مان ضعیف شده و کلاس‌های دوم و سوم قاتی هستند. وقتی ما اجتماعی داریم، کلاس دیگر فارسی دارد و کلاسمان قاتی می‌شود.» در این هنگام مجری می‌گوید: «باشد خب، چرا عصبانی می‌شوی؟ ترسیدم‌ها». زهرا کلام مجری را قطع می‌کند و با قاطعیت و صلابت بیشتری با زبان شیرین کودکانه‌اش می‌گوید: «باید هم عصبانی شوم دیگر... من باید خوب درس بخوانم و در آینده مملکتم را درست کنم...» زهرا و ریحانه دو قربانی زلزله در روستای ورنکش آذربایجان شرقی هستند. روستایی که همه کشته‌های زلزله اخیر در آن ساکن بودند.
علاوه بر این فیلم، نزدیکی زلزله اخیر به سالگرد زلزله دو سال پیش سرپل ذهاب، توجه‌ها را به این زلزله بیشتر جلب کرد. دو سال پیش هم در همین روزها زمین غرب کشور لرزید و خسارات جبران‌ناپذیری به خانواده‌ها و کشور وارد کرد. هنوز زلزله‌زدگان منطقه به‌طور کامل به وضعیت سابق و ثبات نرسیده‌اند که زلزله دیگری تقریباً در همان نزدیکی خواب را بر اهالی حرام کرد. شاید این همزمانی و یادآوری آوار و سرما باعث شد توجه‌ها به زلزله اخیر بیش از همیشه باشد. در خبرها نخستین آمار جانباختگان زلزله آذربایجان شرقی پنج نفر اعلام شد و حدود ۳۷۰ نفر نیز مجروح شدند. وسعت زلزله نسبت به زلزله‌های مهم گذشته ایران شاید کمتر بود ولی این دو عامل باعث شد زلزله ترکمانچای برای همیشه در یادها بماند.
شدیدترین زلزله تاریخ ایران
شاید کمتر کسی بداند شدیدترین زلزله تاریخ ایران، پرتلفات‌ترین آن هم بوده و با توجه به آمار جمعیت آن زمان در نوع خود مهیب‌ترین هم بوده است. اطلاعات درباره این زلزله که در دامغان و درست زیر همین شهر فعلی روی داده، اندک است. اما آنچه درباره آن ثبت شده این است: «دوم دی ماه سال ۲۳۵ شمسی که مصادف است با سال ۸۵۶ میلادی زمین لرزه‌ای به بزرگی ۷.۹ ریشتر در شهر دامغان روی داده است. این زمین‌لرزه حدود ۲۰۰ هزار کشته برجای گذاشت و تاکنون پس از گذشت بیش از هزار سال از آن فاجعه، ششمین زمین‌لرزه کشنده در تاریخ مدون بشر به‌شمار می‌آید.» ۳۷ سال بعد از آن یک زلزله دیگر با همین قدرت یعنی ۷.۹ ریشتر در اردبیل روی می‌دهد، به تاریخ سوم فروردین ۲۷۲ شمسی. در آن زلزله هم ۱۵۰ هزار نفر کشته می‌شوند.
شدیدترین زلزله ایران در ۱۱۰ سال اخیر
قرن‌ها گذشت تا زمین، دوباره به سختی لرزید و شدیدترین زلزله قرن اخیر را رقم زد. سوم بهمن سال ۱۲۸۷ زمانی که پدربزرگ و مادربزرگ‌های‌مان هم نبودند در ایران زلزله‌ای روی داد که هنوز عنوان شدیدترین زلزله ۱۱۰ ساله اخیر ایران را بر خود دارد. این زلزله به بزرگی ۷.۴ ریشتر در سیلاخور در جنوب شهر بروجرد روی داد. شدت این زلزله به حدی بود که ترکیه، گرجستان و عراق را هم لرزاند. پس‌لرزه‌های بعدی آن، خود، زلزله‌های ویرانگر بودند و عمق فاجعه را بیش از قبل کرد. در این زلزله ۱۲۸ روستا آسیب دید، ۶۴ آبادی به کلی ویران شد و شمار کشته شدگان در آنها بین ۶۰۰۰ تا ۸۰۰۰ نفر برآورد شده‌است. با توجه به جمعیت و پراکندگی آن در قرن گذشته آمار ۸۰۰۰ کشته، قابل تأمل است. باور کردنش سخت است اما بنابر شواهد و اطلاعات محلی میانگین جابه‌جایی قائم سطح زمین در اثر این «گسلش» بین یک تا دو متر بوده است.
پرتلفات‌ترین زلزله ایران از قرن گذشته تا امروز
اگرچه زلزله سیلاخور شدیدترین زلزله در قرن گذشته ایران بوده اما پرتلفات‌ترین آن نبوده است. پرتلفات‌ترین زلزله در رودبار و منجیل روی داده است. آن چه ثبت شده کشته‌های زلزله رودبار در سال ۱۳۶۹ را بیش از ۳۷ هزار نفر نشان می‌دهد. هرچند که برخی از کارشناسان معتقدند زلزله بم در سال ۱۳۸۲ پرتلفات‌ترین بوده است. می‌گویند تعداد کشته‌های زلزله بم بیش از ۴۱ هزار نفر بوده است. آن زمان به علت مسائل امنیتی آمار را کمتر اعلام کرده‌اند. اما در آمار رسمی آمده است که زلزله بم ۳۵ هزار کشته بر جای گذاشته است.
طولانی‌ترین زلزله ایران
وقتی زمین در حال لرزیدن است، هر ثانیه آن انگار ساعتی می‌گذرد. در آن لحظات، زمان کش می‌آید و انگار خیال تمام شدن لرزیدن ندارد. شاید زلزله رودبار پرتلفات‌ترین زلزله نباشد، اما طولانی‌ترین‌شان است. پنجشنبه ۳۱ خردادماه ۱۳۶۹زمین در رودبار و منجیل لرزید و ارتعاشات حاصل از امواج لرزه‌ای در استان‌های زنجان و گیلان و در بخش‌هایی از استان‌های آذربایجان شرقی، تهران، مرکزی، مازندران، سمنان، همدان، قزوین (الموت غربی) و کردستان به مدت حدود ۶۰ ثانیه احساس شد.
مهم‌ترین زلزله‌ای که به یاد مانده است
قطعاً کسانی هستند که در زمان زلزله ۱۳۰۲ که در کاشمر روی داده، در قید حیات بودند، اما اینکه آن را به یاد داشته باشند کمی بعید است. زلزله کاشمر سوم خرداد ۱۳۰۲ روی داد و یکی از زلزله‌های مهم ایران است، زیرا در آن بیش از ۲۰۰۰ نفر کشته شده‌اند. اما زلزله‌ای که بسیاری از پدر و مادرهای ما از آن خاطره دارند و یکی از پرتلفات‌ترین زمین لرزه‌های ایران است، زلزله بویین زهراست. زلزله‌ای به بزرگی ۷.۲ ریشتر که بیش از ۲۰ هزار کشته به جای گذاشت. آنچه از این زلزله در یادها مانده است، کمک‌رسانی مردمی و بخصوص حضور جهان پهلوان تختی در میان امدادرسانان است.»
