سرود ملی ایران یکی از نماد‌های انقلاب اسلامی است که در دهه ۷۰ با حضور بهترین‌ها در حوزه شعر و موسیقی تنظیم و ارائه شد. داستان خلق این سرود در نوع خود شنیدنی است.
به گزارش شهدای ایران؛ سرود ملی هر کشوری بیانگر آرمان‌ها و آمال هر ملتی است. عناصر ملی و وطنی معمولاً در سرود‌های ملی پررنگ و برجسته است و سرود‌ها در کنار اشاره به گذشته و تاریخ هر کشور، به آینده نیز نظر دارند. وطن، امید، آزادی، صلح، شکوه، شجاعت، سربلندی، عظمت و... از جمله موضوعات و کلمات پربسامد در هر سرود ملی است که در نهایت قصد دارد تا در چند بیت، ستایش و شکوه یک ملت را بیان کند.
سرود ملی در ایران سابقه چندان طولانی ندارد. گفته می‌شود که اولین سرود در زمان ناصرالدین‌شاه توسط یکی از موسیقی‌دان‌های فرانسوی ساخته شد؛ سرودی که تنها ملودی داشت و در زمان حضور شاه در کشور‌های خارجی اجرا می‌شد. اما داستان سرود ملی در ایران پس از انقلاب داستان جالبی دارد.
سرود «ای ایران» طی چند ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان سرود ملی ایران معرفی شد. شعر «ای ایران» توسط حسین گل گلاب سروده شده و آهنگسازی آن را نیز روح‌الله خالقی برعهده داشت. این سرود پس از اشغال ایران توسط متفقین در سال ۱۳۲۳ و در مواجهه با رفتار نامناسب سربازان خارجی با مردم ایران خلق شد؛ سرودی که تلاش داشت تا روح میهن‌پرستانه مردم ایران را در برابر تهاجم نیرو‌های خارجی تقویت کرده و دوایی باشد بر درد‌های مردم ایران در آن زمان. اجرای نخستین این سرود با استقبال خوب مردم مواجه شد؛ به طوری که گروه مجبور به اجرای آن در سه شب متوالی شد.
پاینده بادا ایران.
اما پس از مدتی سرانجام سرود جدیدی که همخوان با فضای ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و نماینده خواسته‌های ملت ایران باشد، خلق شد. «پاینده بادا ایران» اولین سرود ملی رسمی جمهوری اسلامی ایران است که پس از انقلاب، بر اساس شعری از ابوالقاسم حالت و موسیقی محمد بیگلری‌پور ساخته شد. در فاصله زمانی سال ۱۳۵۸ تا سال ۱۳۷۱ از این سرود به‌عنوان سرود ملی و رسمی ایران استفاده می‌شد.
برخی معتقدند که آهنگ ساخته شده برای آن به سرود قبل از انقلاب شباهت داشت. این سرود با همکاری محمد بیگلری‌پور و ابوالقاسم حالت و در فاصله زمانی ۲۵ بهمن تا ۱۵ اسفند سال ۱۳۵۷ ساخته شد. کار ساخت سرود در اسفندماه سال ۱۳۵۷ به پایان رسید و به‌علت تعطیلی استودیو‌های صدا و سیما در آن زمان، این کار با ارکستر سمفونیک و گروه کر و در خارج از صدا و سیما اجرا شد. ابتدای سرود اینگونه آغاز می‌شد:
شد جمهوری اسلامی به پا
که هم دین دهد هم دنیا به ما
از انقلاب ایران دِگر
کاخ ستم گشته زیر و زبَر
تصویر آینده ما.
نقش مراد ماست
نیروی پاینده ما،
ایمان و اتحاد ماست
یاریگر ما دست خداست
ما را در این نبرد او رهنماست
در سایه قرآن جاودان
پاینده بادا ایران...
چرا سرود ملی ایران بعد از دهه ۷۰ تغییر کرد؟
زنده‌یاد مشفق کاشانی در جلد دوم کتاب «خلوت انس» ذیل بیوگرافی ساعد باقری، شاعر، در این‌باره می‌نویسد: در سال ۱۳۷۰ که شورای عالی شعر صدا و سیما در شبکه دوم تلویزیون زیر نظر فاضل ارجمند دکتر مهدی ارگانی اداره می‌شد، با توجه به اینکه اولین سرود جمهوری اسلامی ایران با آهنگ هنرمند صاحب‌نام محمد بیگلری‌پور و شاعر نام‌آشنا ابوالقاسم حالت، طولانی و برای اجرا در مجامع بین‌المللی مناسب به نظر نمی‌رسید مقرر شد سرودی دیگر ساخته شود. از بین تعداد زیادی آهنگ که توسط آهنگسازان مشهور آماده شد، تنها آهنگ استاد فرزانه دکتر ریاحی که اجرای آن ۵۹ ثانیه وقت می‌گیرد مورد تصویب قرار گرفت. سپس از میان ۱۰-۱۲ شعری که توسط شاعران عضو شورای عالی شعر صدا و سیما براساس ملودی مورد بحث سروده شده بود، «سرود ساعد باقری» به اتفاق آرای انتخاب و با تغییرات جزئی آماده اجرا گردید....
گفته می‌شود که از جمله دلایل تغییر این سرود، طولانی بودن آن و همچنین نبود روحیه حماسی در آن عنوان شده است. ظاهراً این مسأله مورد انتقاد هیأت‌های دیپلماتیک ایرانی هم بوده است. همه این‌ها باعث شد تا در جلسه مشترک رهبر معظم انقلاب با محمد هاشمی، رییس وقت سازمان صداوسیما، صحبت از سرود ملی شود: «ایشان در آن جلسه مطرح کردند که مثلاً این سرود جمهوری اسلامی سرود خوبی است، ولی به دلیل طولانی بودن یا به دلیل بعضی از اشکالات دیگری که آن‌وقت مطرح کردند، مناسب سرود ملی نیست. این بود که مطرح کردند بهتر است این سرود عوض بشود. طبعاً من در آن جلسه از ایشان سؤال کردم که حالا این سرودی که حضرتعالی می‌فرمایید، چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ محتوایش چگونه باشد؟ نوع آهنگش چگونه باشد؟ شعرش چه باشد؟»
محمد رضا احمدیان، از مدیران وقت موسیقی در سازمان صداوسیما، درباره پاسخ رهبر انقلاب به آقای هاشمی اینگونه می‌گوید: «این مطالب شامل این بود که سرود جمهوری اسلامی حتماً باید موجز باشد و حتماً دارای لحن حماسی باشد، از ریشه‌های موسیقی ایرانی برخوردار باشد و احیاناً شعری که برای این سرود، سروده خواهد شد، ذکری از حضرت امام و شهدا حتماً در آن وجود داشته باشد.»
در نهایت با تصویب تغییر سرود ملی، فراخوانی به این منظور منتشر و از حدود ۳۵ نفر از آهنگسازان برای شرکت در این فراخوان دعوت شد. در نهایت حدود ۶۸ اثر به دبیرخانه‌ای که به این منظور در صدا و سیما تشکیل شده بود، ارسال شد. آثار کدگذاری شد تا در بررسی‌ها نام سازنده اثر در نظر گرفته نشود. در نهایت پس از بررسی نت‌ها، ۱۰ قطعه انتخاب شدند. هرکدام از این ۱۰ قطعه در یک اجرای ابتدایی تهیه و ضبط و به دفتر رهبر انقلاب ارسال شد تا ایشان نیز نظرشان را اعلام کنند، اما ایشان تصمیم و انتخاب را برعهده شورایی که به این منظور در صدا و سیما تشکیل شده بود، گذاشتند.
آثار به شورای معاونین سازمان صداوسیما بازگردانده و قرار شد شورا از میان این ۱۰ اثر، تعداد کمتری را انتخاب کند. شورا برای این کار از شورای موسیقی مشاوره گرفت. پس از بررسی مجدد آثار، سه قطعه به عنوان آثار برگزیده انتخاب شد. از این‌جا به بعد کد‌ها برداشته شد و اسامی آهنگساز‌ها مشخص شدند. این سه اثر را به آهنگسازان‌شان بازگرداندند تا آثارشان را تنظیم کنند و کار را به سازمان ارائه دهند. سپس ارکستر سمفونیک و گروه کر صداوسیما این سه قطعه را اجرا کرد.
سه قطعه برگزیده پس از اجرای نهایی، برای دفتر رهبری ارسال شد. نادر مرتضی‌پور، درباره واکنش رهبر انقلاب به این سه اثر چنین گفت: «ایشان از سه قطعه دو تا را چند بار شنیدند و سرود ملی فعلی را از جهت روان بودن ملودی و اینکه راحت می‌شود سرود و ملودی آن را به خاطر سپرد و اینکه به دلیل فراز و نشیب‌های مناسبی که دارد و از همه مهم‌تر، مقدمه، پیش‌آگهی و فان‌فار آن انتخاب کردند.»
انتخاب شعر سرود ملی نیز ماجرای جالبی دارد. ساعد باقری، شاعر سرود ملی، درباره نحوه این انتخاب می‌گوید: داستان این بود که ملودی شعر جمهوری اسلامی را در اختیار دوستان شاعر قرار داده بودند تا براساس آن دوستان شاعر چند شعر بگویند. ماجرا برای سال ۷۰ بود که من در آن هنگام ۳۱ سال داشتم. در آن جلسه نهایی که داشت آثار بررسی می‌شد، هر بند که پخش می‌شد، دوستان سروده‌های خود را می‌خواندند. ۱۱ معیار قائل شده بودند که باید در سرود ملی لحاظ می‌شد. سرود ملی پیشین از استاد ابوالقاسم حالت بود که به دلیل طولانی بودند گاه در مجامع جهانی به صورت کامل اجرا نمی‌شد و به نوعی شاید بی‌احترامی تلقی می‌شد.
وی ادامه داد: وضع اولیه این سرود حدود ۵۹ ثانیه بود که بعد تبدیل به ۶۵ ثانیه شد. ۱۱ معیار داشت که من یک‌بار به دوستان گفتم که در ۵۹ ثانیه این ۱۱ معیار در این مدت کوتاه اگر به نثر بخوانیم، جا نمی‌شود. البته این ۱۱ معیار به جا و به حق بود و جزء شعائر ملی و دینی ما شمرده می‌شد. این جلسه با حضور تعدادی از شعرای بزرگ مانند استاد محمود شاهرخی، استاد مشفق، سپیده کاشانی، مرحوم اوستا و چند تن از دوستان برگزار شد. هر کدام از دوستان شاعر قسمت‌های مربوط به خودشان را می‌خواندند. بند به بند خوانده می‌شد و تصمیم می‌گرفتند که برای هر بند این ملودی باشد یا خیر. من هم دو کار عرضه کردم که در نهایت این سعادت من بود که همه این قسمت‌های انتخاب شده از دو شعر سروده شده من انتخاب شود.
به گفته باقری؛ تنها یک‌تغییر در این شعر ایجاد شد و آن این بود که جایی برای کلمات «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» در ملودی اولیه نبود و به عبارتی ملودی فضایش برای حضور این واژگان تنگ بود. استاد اوستا به همین دلیل پیشنهاد دادند که در کنار «پیامت‌ای امام ...» این بخش استقلال را اضافه کنیم که این پیشنهاد مورد پذیرش ریاحی، آهنگ‌ساز سرود ملی، قرار گرفت و در نهایت با تغییر کوچک ملودی این بخش اضافه شد. یک تغییر دیگر را نیز استاد اوستا اعمال کردند که مربوط می‌شد به آن بخش «بهمن شور ایمان ماست». استاد اوستا گفتند که بهتر است به جای «شور ایمان» از «فرّ ایمان» استفاده کنیم که در حقیقت با این پیشنهاد سخن را از زمین به آسمان بردند.
در نهایت در سوم خرداد ماه سال ۱۳۷۱، همزمان با سالروز فتح خرمشهر، سرود ملی جدید برای اولین‌بار پخش می‌شود. سرودی که بیانگر رشادت‌های فرزندان ایران زمین طی سال‌های متمادی در میادین جنگ و روایتگر آرمان‌های ملت ایران است.
سرود ملی در ایران سابقه چندان طولانی ندارد. گفته می‌شود که اولین سرود در زمان ناصرالدین‌شاه توسط یکی از موسیقی‌دان‌های فرانسوی ساخته شد؛ سرودی که تنها ملودی داشت و در زمان حضور شاه در کشور‌های خارجی اجرا می‌شد. اما داستان سرود ملی در ایران پس از انقلاب داستان جالبی دارد.
سرود «ای ایران» طی چند ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان سرود ملی ایران معرفی شد. شعر «ای ایران» توسط حسین گل گلاب سروده شده و آهنگسازی آن را نیز روح‌الله خالقی برعهده داشت. این سرود پس از اشغال ایران توسط متفقین در سال ۱۳۲۳ و در مواجهه با رفتار نامناسب سربازان خارجی با مردم ایران خلق شد؛ سرودی که تلاش داشت تا روح میهن‌پرستانه مردم ایران را در برابر تهاجم نیرو‌های خارجی تقویت کرده و دوایی باشد بر درد‌های مردم ایران در آن زمان. اجرای نخستین این سرود با استقبال خوب مردم مواجه شد؛ به طوری که گروه مجبور به اجرای آن در سه شب متوالی شد.
پاینده بادا ایران.
اما پس از مدتی سرانجام سرود جدیدی که همخوان با فضای ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و نماینده خواسته‌های ملت ایران باشد، خلق شد. «پاینده بادا ایران» اولین سرود ملی رسمی جمهوری اسلامی ایران است که پس از انقلاب، بر اساس شعری از ابوالقاسم حالت و موسیقی محمد بیگلری‌پور ساخته شد. در فاصله زمانی سال ۱۳۵۸ تا سال ۱۳۷۱ از این سرود به‌عنوان سرود ملی و رسمی ایران استفاده می‌شد.
برخی معتقدند که آهنگ ساخته شده برای آن به سرود قبل از انقلاب شباهت داشت. این سرود با همکاری محمد بیگلری‌پور و ابوالقاسم حالت و در فاصله زمانی ۲۵ بهمن تا ۱۵ اسفند سال ۱۳۵۷ ساخته شد. کار ساخت سرود در اسفندماه سال ۱۳۵۷ به پایان رسید و به‌علت تعطیلی استودیو‌های صدا و سیما در آن زمان، این کار با ارکستر سمفونیک و گروه کر و در خارج از صدا و سیما اجرا شد. ابتدای سرود اینگونه آغاز می‌شد:
شد جمهوری اسلامی به پا
که هم دین دهد هم دنیا به ما
از انقلاب ایران دِگر
کاخ ستم گشته زیر و زبَر
تصویر آینده ما.
نقش مراد ماست
نیروی پاینده ما،
ایمان و اتحاد ماست
یاریگر ما دست خداست
ما را در این نبرد او رهنماست
در سایه قرآن جاودان
پاینده بادا ایران...
چرا سرود ملی ایران بعد از دهه ۷۰ تغییر کرد؟
زنده‌یاد مشفق کاشانی در جلد دوم کتاب «خلوت انس» ذیل بیوگرافی ساعد باقری، شاعر، در این‌باره می‌نویسد: در سال ۱۳۷۰ که شورای عالی شعر صدا و سیما در شبکه دوم تلویزیون زیر نظر فاضل ارجمند دکتر مهدی ارگانی اداره می‌شد، با توجه به اینکه اولین سرود جمهوری اسلامی ایران با آهنگ هنرمند صاحب‌نام محمد بیگلری‌پور و شاعر نام‌آشنا ابوالقاسم حالت، طولانی و برای اجرا در مجامع بین‌المللی مناسب به نظر نمی‌رسید مقرر شد سرودی دیگر ساخته شود. از بین تعداد زیادی آهنگ که توسط آهنگسازان مشهور آماده شد، تنها آهنگ استاد فرزانه دکتر ریاحی که اجرای آن ۵۹ ثانیه وقت می‌گیرد مورد تصویب قرار گرفت. سپس از میان ۱۰-۱۲ شعری که توسط شاعران عضو شورای عالی شعر صدا و سیما براساس ملودی مورد بحث سروده شده بود، «سرود ساعد باقری» به اتفاق آرای انتخاب و با تغییرات جزئی آماده اجرا گردید....
گفته می‌شود که از جمله دلایل تغییر این سرود، طولانی بودن آن و همچنین نبود روحیه حماسی در آن عنوان شده است. ظاهراً این مسأله مورد انتقاد هیأت‌های دیپلماتیک ایرانی هم بوده است. همه این‌ها باعث شد تا در جلسه مشترک رهبر معظم انقلاب با محمد هاشمی، رییس وقت سازمان صداوسیما، صحبت از سرود ملی شود: «ایشان در آن جلسه مطرح کردند که مثلاً این سرود جمهوری اسلامی سرود خوبی است، ولی به دلیل طولانی بودن یا به دلیل بعضی از اشکالات دیگری که آن‌وقت مطرح کردند، مناسب سرود ملی نیست. این بود که مطرح کردند بهتر است این سرود عوض بشود. طبعاً من در آن جلسه از ایشان سؤال کردم که حالا این سرودی که حضرتعالی می‌فرمایید، چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ محتوایش چگونه باشد؟ نوع آهنگش چگونه باشد؟ شعرش چه باشد؟»
محمد رضا احمدیان، از مدیران وقت موسیقی در سازمان صداوسیما، درباره پاسخ رهبر انقلاب به آقای هاشمی اینگونه می‌گوید: «این مطالب شامل این بود که سرود جمهوری اسلامی حتماً باید موجز باشد و حتماً دارای لحن حماسی باشد، از ریشه‌های موسیقی ایرانی برخوردار باشد و احیاناً شعری که برای این سرود، سروده خواهد شد، ذکری از حضرت امام و شهدا حتماً در آن وجود داشته باشد.»
در نهایت با تصویب تغییر سرود ملی، فراخوانی به این منظور منتشر و از حدود ۳۵ نفر از آهنگسازان برای شرکت در این فراخوان دعوت شد. در نهایت حدود ۶۸ اثر به دبیرخانه‌ای که به این منظور در صدا و سیما تشکیل شده بود، ارسال شد. آثار کدگذاری شد تا در بررسی‌ها نام سازنده اثر در نظر گرفته نشود. در نهایت پس از بررسی نت‌ها، ۱۰ قطعه انتخاب شدند. هرکدام از این ۱۰ قطعه در یک اجرای ابتدایی تهیه و ضبط و به دفتر رهبر انقلاب ارسال شد تا ایشان نیز نظرشان را اعلام کنند، اما ایشان تصمیم و انتخاب را برعهده شورایی که به این منظور در صدا و سیما تشکیل شده بود، گذاشتند.
آثار به شورای معاونین سازمان صداوسیما بازگردانده و قرار شد شورا از میان این ۱۰ اثر، تعداد کمتری را انتخاب کند. شورا برای این کار از شورای موسیقی مشاوره گرفت. پس از بررسی مجدد آثار، سه قطعه به عنوان آثار برگزیده انتخاب شد. از این‌جا به بعد کد‌ها برداشته شد و اسامی آهنگساز‌ها مشخص شدند. این سه اثر را به آهنگسازان‌شان بازگرداندند تا آثارشان را تنظیم کنند و کار را به سازمان ارائه دهند. سپس ارکستر سمفونیک و گروه کر صداوسیما این سه قطعه را اجرا کرد.
سه قطعه برگزیده پس از اجرای نهایی، برای دفتر رهبری ارسال شد. نادر مرتضی‌پور، درباره واکنش رهبر انقلاب به این سه اثر چنین گفت: «ایشان از سه قطعه دو تا را چند بار شنیدند و سرود ملی فعلی را از جهت روان بودن ملودی و اینکه راحت می‌شود سرود و ملودی آن را به خاطر سپرد و اینکه به دلیل فراز و نشیب‌های مناسبی که دارد و از همه مهم‌تر، مقدمه، پیش‌آگهی و فان‌فار آن انتخاب کردند.»
انتخاب شعر سرود ملی نیز ماجرای جالبی دارد. ساعد باقری، شاعر سرود ملی، درباره نحوه این انتخاب می‌گوید: داستان این بود که ملودی شعر جمهوری اسلامی را در اختیار دوستان شاعر قرار داده بودند تا براساس آن دوستان شاعر چند شعر بگویند. ماجرا برای سال ۷۰ بود که من در آن هنگام ۳۱ سال داشتم. در آن جلسه نهایی که داشت آثار بررسی می‌شد، هر بند که پخش می‌شد، دوستان سروده‌های خود را می‌خواندند. ۱۱ معیار قائل شده بودند که باید در سرود ملی لحاظ می‌شد. سرود ملی پیشین از استاد ابوالقاسم حالت بود که به دلیل طولانی بودند گاه در مجامع جهانی به صورت کامل اجرا نمی‌شد و به نوعی شاید بی‌احترامی تلقی می‌شد.
وی ادامه داد: وضع اولیه این سرود حدود ۵۹ ثانیه بود که بعد تبدیل به ۶۵ ثانیه شد. ۱۱ معیار داشت که من یک‌بار به دوستان گفتم که در ۵۹ ثانیه این ۱۱ معیار در این مدت کوتاه اگر به نثر بخوانیم، جا نمی‌شود. البته این ۱۱ معیار به جا و به حق بود و جزء شعائر ملی و دینی ما شمرده می‌شد. این جلسه با حضور تعدادی از شعرای بزرگ مانند استاد محمود شاهرخی، استاد مشفق، سپیده کاشانی، مرحوم اوستا و چند تن از دوستان برگزار شد. هر کدام از دوستان شاعر قسمت‌های مربوط به خودشان را می‌خواندند. بند به بند خوانده می‌شد و تصمیم می‌گرفتند که برای هر بند این ملودی باشد یا خیر. من هم دو کار عرضه کردم که در نهایت این سعادت من بود که همه این قسمت‌های انتخاب شده از دو شعر سروده شده من انتخاب شود.
به گفته باقری؛ تنها یک‌تغییر در این شعر ایجاد شد و آن این بود که جایی برای کلمات «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» در ملودی اولیه نبود و به عبارتی ملودی فضایش برای حضور این واژگان تنگ بود. استاد اوستا به همین دلیل پیشنهاد دادند که در کنار «پیامت‌ای امام ...» این بخش استقلال را اضافه کنیم که این پیشنهاد مورد پذیرش ریاحی، آهنگ‌ساز سرود ملی، قرار گرفت و در نهایت با تغییر کوچک ملودی این بخش اضافه شد. یک تغییر دیگر را نیز استاد اوستا اعمال کردند که مربوط می‌شد به آن بخش «بهمن شور ایمان ماست». استاد اوستا گفتند که بهتر است به جای «شور ایمان» از «فرّ ایمان» استفاده کنیم که در حقیقت با این پیشنهاد سخن را از زمین به آسمان بردند.
در نهایت در سوم خرداد ماه سال ۱۳۷۱، همزمان با سالروز فتح خرمشهر، سرود ملی جدید برای اولین‌بار پخش می‌شود. سرودی که بیانگر رشادت‌های فرزندان ایران زمین طی سال‌های متمادی در میادین جنگ و روایتگر آرمان‌های ملت ایران است.
