شهدای ایران:قیام ۱۷ شهریور ۱۳۵۷به عنوان عامل تسریع‌کننده در روند شکل‌گیری و پیروزی انقلاب اسلامی محسوب می‌شود؛ در این روز مردمان غیور ایران اسلامی همچون سیلی خروشان به خیابان‌ها آمدند تا طومار رژیم ننگین و وابسته و فاسد پهلوی را در هم بپیچند. 17شهریور ماه یادآور ایثار و از جان گذشتگی شهدایی است که با نثار خون خود، طاغوتیان را رسوا کردند و پیشقراول طلیعه فجر نام گرفتند.

حیله آمریکایی

در چهارم شهریور پس از حادثه سینما رکس آبادان که به کشته شدن بیش از هفتصد نفر انجامید، «جمشید آموزگار» از سمت نخست وزیری استعفا داد و «شریف امامی» با دستور کاخ سفید مأمور تشکیل کابینه در ایران شد؛ آمریکایی‌ها به منظور کاهش خشم و نفرت عمومی مردم ایران از رژیم دست نشانده پهلوی به شریف امامی ماموریت دادند که در ظاهر با فساد لجام گسیخته پهلوی‌ها مقابله کند.

حضرت امام خمینی (ره) با هوشیاری منحصر به فردشان، از حیله و مکر آمریکایی‌ها و رژیم پهلوی آگاه شدند و در ششم شهریور برابر با بیست و سوم رمضان، با ارسال پیامی به ملّت مسلمان ایران، فرمودند: «در این موقع تاریخ ایران، شاه به وسیله کارشناسان خود دست به توطئه خطرناکی زده است و در این پانزده سال و به خصوص ماه‌های اخیر که دژخیمان شاه با قتل عام‌های شهرستان‌ها، روی تاریخ را سیاه کرده‌اند، اکنون دست به نیرنگ شیطانی زده است».

مردم ایران در لبیک به پیام حضرت امام (ره)، تظاهرات خود که به صورت متوالی پس از شهادت حاج آقا مصطفی خمینی، در شهر‌های مختلف کشور آغاز شده بود را ادامه دادند و در این راستا در جریان تظاهرات گسترده مردم شهر‌های قم و تهران، عده‌ای زیادی توسط مزدوران رژیم پهلوی به شهادت رسیدند.


تظاهرات عید فطر

سیزدهم شهریور ۱۳۵۷ مصادف با عید سعید فطر بود؛ در این روز در شهر‌های مختلف کشور تظاهرات میلیونی علیه رژیم شاه برگزار شده بود؛ در تهران نیز با تلاش دکتر مفتح، اجتماع عظیم یک میلیونی برای نماز عید فطر در تپه‌های قیطریه تشکیل یافت.

پس از اتمام نماز، شهید باهنر سخنرانی افشاگرانه‌ای درباره اوضاع کشور ایراد کرد. در ساعت نه صبح، راهپیمایی طولانی نمازگزاران همراه با تصاویر بزرگی از حضرت امام در پیشاپیش جمعیت آغاز شد. در آن روز از طرف جامعه روحانیت، روز پنج شنبه، شانزده شهریور به مناسبت شهدای چند روز پیش خیابان ژاله، تعطیل اعلام شد. تظاهرات عید فطر زمینه‌ای برای اجتماع شانزده شهریور و آن روز نیز مقدمه‌ای برای حرکت عظیم و ایثارگرانه صبح روز جمعه، هفده شهریور در میدان ژاله شد.

شهید فضل الله محلاتی پیرامون موفقیت و تاثیر اجتماع میلیونی عید فطر سال۱۳۵۷، می‌گوید: «بعد از راهپیمایی عید فطر به این نتیجه رسیدیم که این کار باید با نظم و ترتیبی ادامه یابد، جلسه‌ای گرفتیم و از صبح تا غروب دور هم بودیم و تصمیم گرفتیم که روز پنج‌شنبه ۱۶ شهریور راهپیمایی کنیم. آیت‌الله بهشتی نیز در جامعه روحانیت استدلال کرد که بعد از راهپیمایی عید فطر حالا که مردم آمدند نباید در این حرکت مردمی فترت ایجاد شود، لذا از مردم برای راهپیمایی دعوت شد.»

دست چدنی نخست وزیر منفور

شریف‌امامی که تصور می‌کرد با تغییر تاریخ شاهنشاهی به هجری شمسی و بستن چند قمارخانه، مسیر نهضت اسلامی مردم ایران را منحرف خواهد کرد، بلافاصله بعد از راهپیمایی عید فطر متوجه شد که سخت در اشتباه است؛ به همین جهت با سرعت عکس‌العمل نشان داد و اطلاعیه شدیداللحنی را صادر کرد.

دولت شریف امامی برای روز ۱۶ شهریور اطلاعیه ممنوعیت تظاهرات صادر کرد؛ اما مردم انقلابی ایران اسلامی بی‌توجه به عتاب‌های نخست وزیر مزوّر و فرماندهان نظامی قلدرماب، در ۱۶ شهریور به خیابان‌ها آمدند؛ در این روز، مزدوران رژیم پهلوی در چند نقطه تهران با مردم درگیر شدند، اما جمعیت آن قدر زیاد بود که شریف امامی هم متوجه شد با عده‌ای مزدور نمی‌تواند تظاهرات را سرکوب کند.

تصمیم عمال رژیم شاه برای برقراری حکومت نظامی در ۱۷ شهریور

در شب جمعه ۱۷ شهریور، شریف امامی با فرماندهان نظامی جلسه برگزار کرد؛ دراین جلسه که ازهاری رئیس ستاد ارتش، ناصر مقدم رییس ساواک، احمدعلی محققی فرمانده ژاندارمری، صمدیان‌پور رئیس کل شهربانی، برومند جزی رئیس اداره دوم ارتش، سپهبد خواجه‌نوری رئیس اداره سوم ارتش و ارتشبد قره‌باغی وزیر کشور، حضور داشتند تصمیم به برقرای حکومت نظامی در روز ۱۷ شهریور گرفته شد.

دستگاه‌های نظامی و امنیتی رژیم پهلوی پس از مشاهده اجتماع میلیونی مردم در روز‌های ۱۳ و ۱۶ شهریور، برای روز ۱۷ شهریور حکومت نظامی اعلام کردند و اجتماع بیش از دو نفر را ممنوع دانستند و محمدرضا پهلوی نیز پس از مشورت با سفرای انگلیس و آمریکا، این تصمیم را پذیرفت. همچنین برای سرکوب بیشتر تظاهرکنندگان، برای تهران فرماندار نظامی تعیین شد و اویسی فرمانده نیروی زمینی به این سمت منصوب شد.

در این میان یکی از روحانیون فعال در مبارزه علیه رژیم ستمشاهی، با نام «شیخ یحیی نوری» برای روز ۱۷ شهریور فراخوان تظاهرات داد و مبدا حرکت اعتراض آمیز را میدان ژاله اعلام کرد.

بی اعتنایی مردم به حکومت نظامی

اویسی فرماندار نظامی تهران به سپهبد بدره‌ای فرمانده گارد جاویدان دستور داد تا واحد‌هایی از گارد را به فرمانداری نظامی منتقل کند. بدره‌ای فرمان اعزام واحدهایی را به سرلشکر امینی افشار فرمانده لشکر ۱ گارد جاویدان صادر کرد و یگان‌هایی از لشکر در میدان و خیابان ژاله (شهدا) مستقر شدند. اویسی با صدور اولین اطلاعیه فرمانداری نظامی اعلام کرد: «از ساعت ۶ صبح روز ۱۷ شهریور ماه مقررات حکومت نظامی را به مدت شش ماه به اجرا می‌گذارد». مردم صبح زود بی‌خبر از حکومت نظامی در دسته‌های بزرگی از خیابان‌ها مختلف به طرف میدان ژاله حرکت کردند. در نزدیکی میدان کامیون‌های مملو از نظامیان ایستاده بودند، ولی مردم بی‌اعتنا به راه خود ادامه می‌دادند.

در روز جمعه هفدهم شهریور ۱۳۵۷، نیرو‌های دولتی اعم از شهربانی، نیرو‌های ارتش، سربازان و هم چنین نیرو‌های گارد ویژه حضور داشتند. تعدادی تانک نیز از طرف خیابان پیروزی به طرف خیابان‌هایی که به میدان ژاله ختم می‌شد، قرار گرفته بودند. در هر خیابان، سربازان یک خط مسلح تشکیل داده و تیرباری در مقابل هر خیابان قرار داده بودند. بالگرد‌ها در بالای سر جمعیت به صدا درآمده و تعدادی سرباز نیز در میدان، به صورت زیگزاگ آرایش شده بودند، به طوری که اگر تیربار‌ها که اندکی عقب‌تر از آنان قرار داشت، تیراندازی کرد، به سربازان برخورد نکند.



کشتار دسته جمعی

ساعت ۹ صبح روز جمعه هفدهم شهریور ۱۳۵۷، به یک باره از یک قسمت میدان ژاله که جمعیت بسیاری در آن جمع شده بود، صدای رگبار مسلسل‌ها شنیده شد. از بلندگو‌ها فرمان آتش دادند و بالگرد‌ها نیز از آسمان مردم را زیر آتش گرفتند. جمعیت که فریادِ «اللّه اکبر» و «مرگ بر شاه» سر می‌داد، در یک لحظه به خون خود غلطید. صحنه فجیع و مصیبت بار و در واقع یک کشتار دسته جمعی به وجود آمده بود. خیابانی که دقایقی پیش از انبوه جمعیت سیاهی می‌زد، اکنون پر از اجساد، کفش‌های خونین، پلاکارد‌های پاره شده و زخمی‌هایی شده بود که کشان کشان خود را به طرف دیگر می‌رساندند.

تفنگ‌های گازی اسرائیلی

بنا به خواست شاه ظالم، کشتار جمعه سیاه، با تفنگ‌های گازی اسرائیلی صورت گرفت. روزنامه‌های رژیم صهیونیستی فاش ساختند که مقامات دفاعی این کشور، در اوج تظاهرات ملت ایران، برای سرکوبی راه پیمایی ها، اسلحه و تفنگ‌های گازی در اختیار شاه گذاشته بودند تا با مردم مقابله کند. تفنگ‌های پخش کننده گاز به گونه‌ای بود که افراد را دچار نوعی سستی و رخوت می‌کرد و هر گونه قدرت حرکت و واکنش عصبی را فلج می‌ساخت. هم چنین دولت اسرائیل یک گروه کماندوی ورزیده به وسیله هواپیما‌های شرکت «اِل. آل» به تهران اعزام داشت که تابع اداره اطلاعات ارتش اسرائیل بوده و همه افراد آن، اونیفورم نظامی ارتش ایران را پوشیده بودند. مقامات ایرانی برای پنهان کردن این موضوع، شایع کردند که افراد این گروهان، از بلوچستان به تهران آمده اند.

حادثه ۱۷ شهریور نقطه عطفی جهت افزایش خشم و اعتراض عمومی مردم و رسوایی بیش از پیش رژیم پهلوی گردید و در تاریخ ننگین ستم‌شاهی به عنوان جمعه سیاه و جمعه خونین برای همیشه باقی ماند.

*میزان