در دوره‌ای رضاخان با اجباری کردن برداشتن حجاب از سر زنان به زعم خود به دنبال مدرن کردن جامعه بود و می خواست که زنان در عرصه های اجتماعی حضور پیدا کنند و در دوران پس از انقلاب اجبار به حفظ حجاب به عنوان راهکار مطرح شد که این روش هم از همان ابتدای انقلاب مخالفانی داشته است. مخالفان اجبار حجاب با مثال زدن جوامع غربی، حضور زنان در جامعه را حضوری آزادانه می دانند که از نظرشان قوانین چون اجبار حجاب مانع از حضور اجتماعی زنان می شود. اما موافقان قوانین اجبار حجاب، نظر دیگری دارند و معتقدند که حجاب، همان پوششی است که به زن اجازه می دهد تا دیگران او را بدون توجه به وضعیت جسمی و جنسی در جامعه بپذیرند.

از این رو بر آن شدیم که نشستی با ابراهیم فیاض، جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی داشته و زوایای اجتماعی آن را واکاوی کنیم.

در غرب مانند قوم لوط در هر جایی رابطه جنسی برقرار می‌شود اما غرب جریمه سنگینی برای این کار در نظر گرفته است و هیچکس اجازه ندارد در محل کار کوچکترین رابطه‌ای برقرار کند.

حجاب امری شخصی یا اجتماعی

برخی بر این باورند که پوشش، یک بحث شخصی است و بسیاری از مسائل ایجاد شده در سطح جامعه را با توجه به همین نوع نگاه تفسیر و راه حل آنها را نیز در همین پارادایم جستجو می کنند. از نظر این گروه دخالت در پوشش افراد، نوعی سلب حق شهروندی آنها محسوب شده و باعث می شود تا افراد نتوانند از آزادی نسبی برخوردار باشند. در مقابل عده ای نیز پوشش هر فرد را امری اجتماعی می دانند که حتی با وجود عدم اعتقاد به حدود آن افراد ملزم به اجرای آن هستند چون به یک قانون قانون تبدیل شده است.

اما ابراهیم فیاض معتقد است که حجاب و پوشش هم شخصی است هم اجتماعی. او می گوید: «پوشش امری شخصی است چون این بدن از آن زن و مرد است و این دو هستند که می توانند تصمیم بگیرند چه مقدار از بدن خود را به نمایش بگذارند و از طرفی دیگر اجتماعی است چرا که این فرد در جامعه زندگی می‌کند.»

فیاض با مثالی تاریخی این طور این موضوع را شرح می‌دهد: « وقتی آدم و حوا هبوط پیدا کردند بر روی زمین خداوند دستور به پوشیدن عورتین داد. مرد به خاطر زیبایی کمتر تنها باید عورت خود را می پوشاند اما زن به دلیل این که ظریف است و تمام اجزا بدن او زیباست باید تمام بدن خود را بپوشاند چرا که تمام اندام‌ او‌ عورتین به حساب می آید. آن چیزی که زن و مرد یا به عبارتی‌ دیگر آدم و حوا را ملزم به حجاب می کند یک اتفاق درونی که همان عقلانیت است می باشد در واقع پشت حجاب یک عقلانیت پنهان شده است.»

انسان‌ها ذاتا حجاب را دوست دارند

اگر بخواهیم نگاه ابراهیم فیاض را در این خصوص بپذیریم باید بگوییم که الزام اجتماعی حجاب نه یک امر به وجود آمده پس از ظهور اسلام بلکه امری به قدمت تاریخ خلقت انسان است. از سوی دیگر این زیبایی‌های خود انسان است که حدود حجاب را تعیین کرده است یعنی؛ از آنجا که زن زیبایی بیشتری دارد ملزم به پوشش بیشتر شده است.

فیاض به این سوال که حجاب منشا فرهنگی دارد یا ارزشی است، پاسخی مبتنی بر نظرات انسان شناسانه می دهد:
«انسان ذاتا حجاب را دوست دارد و در واقع یک عقلانیت اجتماعی در آن نهفته است. حتی در قبایلی که انسان ها لباس هم نمی‌پوشند زنان در دوران قاعدگی آلت خود را برای حفظ خود پنهان می‌کنند. این که بخواهیم تقسیم بندی انجام دهیم بین سر منشا حجاب باید آن جامعه را بررسی کرد که تبلور حجاب منبعث از یک اتفاق سراسر مذهبی بوده است یا عوامل فرهنگی هم در آن دخیل بوده است. در نگاه اول حجاب یک اتفاق مذهبی قلمداد می شود اما در ادامه سیر حجاب می‌بینیم که حجاب به دلیل آنچه مکررا تکرار می شود و آن عقلانیت اجتماعی است نمی تواند تنها یک منشا داشته باشد.»

ابراهیم فیاض قانون حجاب را محدود کننده فعالیت اجتماعی زنان نمی داند. او می گوید: «این قانون حجاب نه تنها محدودیت نیست که در واقع بالا بردن جایگاه زنان می‌باشد، عقلانیتی که زن دارد او را به سمت حجاب سوق می‌دهد. ایجاد یک حریم برای زن و همچنین به کاربردن عقل به عنوان عامل اصلی حجاب سبب شده است حجاب زن را در مسیر تکامل و عقلانیت قرار دهد.»

اگر بی حجابی باشد، نمی‌توان منتظر پیشرفت بود

پس نمیتوان حجاب را یک اجبار خارج از قاعده انسانی دانست که بدون در نظر گرفتن سرشت انسان‌ها، آنها را مجبور به رعایت آن می‌کند، و اصل حجاب اصلی ذاتی است که فرهنگ های مختلف بر روی آن تاثیر گذاشته اند. اما در مقابل بسیاری از افرادی که امروزه به عنوان فعال مدنی شناخته می شوند جامعه ایران را برای زنان، جامعه ای جبرگرا معرفی می کنند که به دلیل استفاده از قوانینی چون اجباری بودن پوشش، زنان را از فعالیت اجتماعی باز می دارد. اما این استاد دانشگاه تهران نظری دیگری دارد.

فیاض در این خصوص می‌گوید: «حجاب یک عقلانیت اجتماعی است. در واقع اگر بی حجابی باشد هیچ پیشرفت اقتصادی صورت نمی‌گیرد چون آرامش روانی برای این کار وجود ندارد. همه به دنبال ارتباط جنسی می‌افتند. مانند اتفاقی که در قوم لوط افتاد نه تنها نگاه از زنها به سمت مردان عوض شد که این اتفاق در ملاعام و خیابان‌ها انجام می‌شد. عدم آرامش‌روانی روند رشد جامعه را مختل خواهد کرد، رشد اقتصادی، فرهنگی و معنویت متوقف خواهد شد.»

او در پاسخ به این سوال که پس چرا در جوامع غربی که آزادی پوشش بیشتری وجود دارد و در عرصه های اقتصادی هم موفق هستند اینطور پاسخ می دهد: «هر کشور با توجه به فضای فرهنگی خودش دارای یک سری چارچوب فرهنگی است اما حجاب به عنوان یک عقلانیت وقتی مطرح می‌شود در غرب هم حدودی را برای آن تعیین می کنند. یعنی هیچ کس مجاز به انجام عمل جنسی در محیط کار نیست پس آن جا هم حجاب با تعریف خودش دارای جایگاه است که حد و حدود آن با توجه به فرهنگ ها متفاوت است.»

برخی در صدا و سیما دوست دارند فساد ادامه داشته باشد

بعد از اینکه بپذیریم حجاب یک موضوع برخاسته از ذات انسان هاست که توسط فرهنگ‌ها حد و حدود آن تعریف می شود این سوال پیش می آید که چرا با وجود قوانینی چون الزام حجاب و پوشش در ایران، باز هم در خصوص بحث پوشش دچار مشکلاتی هستیم؟

فیاض نگاهی انتقادی به این موضوع دارد و می گوید:
«چون که برای مطرح کردن بحث حجاب نیاز به طرح مسائل جنسی است و برای این کار باید نهاد سازی صورت بگیرد به ما که اجازه حضور در صدا و سیما را برای طرح این مباحث نمی‌دهند چون دوست دارند فساد ادامه پیدا کند. مانند خارجی‌ها که برای ما کانال و سایت پورن راه می‌اندازند اما خودشان ممنوع می‌کنند. در غرب مانند قوم لوط در هر جایی رابطه جنسی برقرار می‌شود اما غرب جریمه سنگینی برای این کار در نظر گرفته است و هیچکس اجازه ندارد در محل کار کوچکترین رابطه‌ای برقرار کند».

او راه حل مسائلی همچون حمایت مردان از بی حجابی که تحت کمپین‌های خاص مجازی ایجاد می شود را در آگاه سازی جستجو می کند و می گوید: «این قضیه که برخی مردان از بی‌حجابی حمایت می کنند دو طرف دارد. یک طرف افراطی‌های طرفدار حجاب که زهد عمری دارند و تکفیری هستند و نتیجه‌شان شد خوارج و امروز تکفیری‌ها هستند و حالا می‌بینید که امروز مردانشان جهاد نکاح می‌کنند و در سوی دیگر مردانی که به دنبال ولنگ و وازی هستند ببینید مشخصا برای بی حجابی از سوی دولت‌های خارجی سرمایه گذاری انجام می‌شود. مسیح علینژاد نمونه آن است. باور کنید باید برای مقابله با آن راه حل نه بگیر و ببند است نه کارهای دیگر فقط از طریق آگاه کردن مردم از طریق تلویزیون می‌شود پاسخش را داد!»

*تبیان