حوزه/ در آغاز اسلام، در شب و روز ماه رمضان، آمیزش با همسر ممنوع بود و همچنین در ساعت معیّنى از شب مىتوانستند افطار كنند و اگر خوابش مىگرفت بعد از بیدارى حقّ ...
به گزارش شهدای ایران، استاد محسن قرائتی در ادامه سلسله مباحث تفسیری خود با موضوع تفسیر قطره ای به بیان آموزه های آیه ۱۸۷سوره بقره پرداخته است.
* آيه
أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الْصِّيَامِ الْرَّفَثُ إِلَى نِسَآئِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَ كُلُواْ واشْرَبُواْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمْ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّواْ الْصِّيَامَ إِلَى الَّيْلِ وَلاَ تُبَشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عَكِفُونَ فِى الْمَسَجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ ءَايَتِهِ لِلْنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ
* ترجمه
در شبهاى روزه (ماه رمضان)، آمیزش با همسرانتان براى شما حلال شد، آنها براى شما (همچون) لباسند و شما براى آنها (همچون) لباس. خداوند مىدانست كه شما به خود خیانت مىكردید (و آمیزش را كه ممنوع بود، بعضاً انجام مىدادید) پس توبه شما را پذیرفت و از شما درگذشت. اكنون (مىتوانید) با آنها هم بستر شوید و آنچه را خداوند بر شما مقرّر فرموده، طلب كنید. و بخورید و بیاشامید تا رشته سفید از رشته سیاه (شب) براى شما آشكار گردد. سپس روزه را تا شب به اتمام رسانید و در حالى كه معتكف در مساجد هستید، با زنان آمیزش نكنید. این حدود و احكام الهى است پس (به قصد تجاوز و گناه) به آن نزدیك نشوید. خداوند این چنین آیات خود را براى مردم روشن مىسازد، باشد كه پرهیزگار گردند.
* نکته ها
در آغاز اسلام، در شب و روز ماه رمضان، آمیزش با همسر ممنوع بود و همچنین در ساعت معیّنى از شب مىتوانستند افطار كنند و اگر خوابش مى گرفت بعد از بیدارى حقّ غذا خوردن نداشت. برخى مسلمانان علیرغم ممنوع بودن آمیزش جنسى این كار را انجام مىدادند، ولى برخى دیگر با وجود زحمت و سختى، از خوردن در شب بعد از بیدارى خوددارى مى كردند. یكى از یاران پیامبر به نام مطعمبن جبیر هنگام افطار به علّت دیر حاضر شدن غذا خوابش برد، وقتى بیدار شد گفت: من دیگر حقّ غذا خوردن ندارم و فردا را بدون غذا روزه گرفت و براى كندن خندق اطراف مدینه حاضر شد. در بین كار به علّت شدّت ضعف از حال رفت و بیهوش شد. پیامبر صلى الله علیه وآله بسیار متأثّر شد و این آیه نازل گردید كه غذا خوردن تا طلوع فجر آزاد است و آمیزش با همسران در شبهاى ماه رمضان مانع ندارد. خداوند متعال مىداند كه شما به خویشتن خیانت مىكردید و قدرت صبر و خوددارى نداشته و ندارید، به همین دلیل تكلیف را بر شما آسان و گذشتهى شما را عفو نمود.
اعتكاف، به معناى بریدن از دنیا و پناهنده شدن به خداست. پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله با گرفتارىها و مشكلاتى كه داشتند، گاهى در مسجد براى چند روز معتكف مىشدند و بدین وسیله روح خود را صفا و آرامش بیشتر مىدادند. از آنجا كه در غیر حال اعتكاف نیز آمیزش در مسجد ممنوع است. به نظر مىرسد مراد از كلمه «عاكفون» همان سكونت در مسجد باشد، نه اعتكاف به معناى عبادت مخصوص.
در تشبیه همسر به لباس، نكات و لطایف بسیارى نهفته است:
- لباس باید در طرح و رنگ و جنس مناسب انسان باشد، همسر نیز باید كفو انسان و متناسب با فكر و فرهنگ و شخصیّت انسان باشد.
- لباس مایه ى زینت و آرامش است، همسر وفرزند نیز مایهى زینت و آرامش خانوادهاند.
- لباس عیوب انسان را مى پوشاند، هریك از زن و مرد نیز باید عیوب و نارسایىهاى یكدیگر را بپوشانند.
- لباس انسان را از سرما و گرما حفظ مى كند، وجود همسر نیز كانون خانواده را گرم و زندگى را از سردى مى رهاند.
- دورى از لباس، مایهى رسوایى است، دورى از ازدواج و همسر نیز سبب انحراف و رسوایى انسان مى گردد.
- در هواى سرد لباس ضخیم و در هواى گرم لباس نازك استفاده مىشود، هر یك از دو همسر نیز باید اخلاق و رفتار خود را متناسب با نیاز روحى طرف مقابل تنظیم كند؛ اگر مرد عصبانى است، زن با لطافت با او برخورد كند و اگر زن خسته است، مرد با او مدارا كند.
- انسان باید لباس خود را از آلودگى حفظ كند، هر یك از دو همسر نیز باید دیگرى را از آلوده شدن به گناه حفظ نماید.
* پيام ها
1- تخفیف و آسانگیرى در احكام، از ویژگىهاى دین اسلام است. «اُحلّ لكم»
2- رعایت ادب در سخن، از ویژگى هاى قرآن است. «رفث» به معناى سخن گفتن پیرامون مسائل زناشویى است كه در آیه به كنایه از آمیزش آمده است.
3- هر كجا خواستید راهى را ببندید، یك راه مشروع را باز بگذارید. چون خداوند در روز رمضان، آمیزش را ممنوع مىكند، لذا در شب آن را مجاز مىشمرد. [الف] «اُحلّ لكم لیلة الصیام الرفث»
4- عبادتِ روز و لذّت مشروع شب، نشانهى جامعیّت دین است. در یك آیه هم احكام روزه و هم مسائل زناشویى آمده است. «احلّ لكم لیلة الصیام الرفث الى نسائكم»
5 - اسلام به نیازهاى طبیعى توجّه كامل دارد. «الرفث الى نسائكم»
6- نیاز زن و مرد به یكدیگر، دو طرفه است و هریك براى پوشش نیازهاى طبیعى خود به دیگرى نیازمند است. «هنّ لباس لكم و انتم لباس لهنّ»
7- خداوند از جزئیات كارهاى انسان آگاه است. «علم اللَّه انكم»
8 - انسان، جایزالخطا و غریزه جنسى در او قوى است. «كنتم تختانون انفسكم»
9- ترك فرمان خدا، خیانت و ظلمى است به خود ما. «تختانون انفسكم»
10- در آمیزش و فرزند خواهى، براى خداوند تكلیف معیّن نكنید كه پسر باشد یا دختر. «و ابتغوا ما كتب اللَّه لكم»
11- حتّى آمیزش جنسى باید هدفدار باشد. «وابتغوا ما كتب اللَّه لكم»
12- معیار احكام اسلامى، معیارهاى عمومى، طبیعى و ساده است. پیدا شدن سپیده ى صبح یا تاریكى شب را، هركس در هر كجا باشد مى تواند بفهمد. «یتبیّن لكم الخیط الابیض من الخیط الاسود»
13- نقش زمانبندى را در عبادات فراموش نكنیم. «اتموا الصیام الى اللیل»
14- اعتكاف، سكونت در مسجد است، مشروط به روزه گرفتن. «عاكفون فى المساجد»
15- پیشگیرى از گناه لازم است. قرآن مى فرماید: به گناه نزدیك نشوید. چون نزدیك شدن به گناه همان و افتادن در آن همان. «فلا تقربوها»
16- تقوى، فلسفه ى احكام الهى است. روزه براى تقواست، آمیزش جنسى مشروع نیز براى تقواست. [ب] «لعلهم یتقون»
17- عمل به دستورات الهى، بستر رشد و تقوا مىباشد. «لعلهم یتقون»
پاورقی:
الف) با اینكه آمیزش جنسى، در اوّل هر ماه مكروه است، لكن در اوّل ماه رمضان مستحبّ است و شاید به خاطر این است كه باید به نحوى مردم را تأمین نمود، سپس از آنان تكلیف خواست.
ب) این سوره كه با جمله ى «هدىً للمتّقین» آغاز گردیده است، در آیات مختلف تقوا را به عنوان هدف دستورات الهى مطرح مى كند.
* آيه
أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الْصِّيَامِ الْرَّفَثُ إِلَى نِسَآئِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَ كُلُواْ واشْرَبُواْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمْ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّواْ الْصِّيَامَ إِلَى الَّيْلِ وَلاَ تُبَشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عَكِفُونَ فِى الْمَسَجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ ءَايَتِهِ لِلْنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ
* ترجمه
در شبهاى روزه (ماه رمضان)، آمیزش با همسرانتان براى شما حلال شد، آنها براى شما (همچون) لباسند و شما براى آنها (همچون) لباس. خداوند مىدانست كه شما به خود خیانت مىكردید (و آمیزش را كه ممنوع بود، بعضاً انجام مىدادید) پس توبه شما را پذیرفت و از شما درگذشت. اكنون (مىتوانید) با آنها هم بستر شوید و آنچه را خداوند بر شما مقرّر فرموده، طلب كنید. و بخورید و بیاشامید تا رشته سفید از رشته سیاه (شب) براى شما آشكار گردد. سپس روزه را تا شب به اتمام رسانید و در حالى كه معتكف در مساجد هستید، با زنان آمیزش نكنید. این حدود و احكام الهى است پس (به قصد تجاوز و گناه) به آن نزدیك نشوید. خداوند این چنین آیات خود را براى مردم روشن مىسازد، باشد كه پرهیزگار گردند.
* نکته ها
در آغاز اسلام، در شب و روز ماه رمضان، آمیزش با همسر ممنوع بود و همچنین در ساعت معیّنى از شب مىتوانستند افطار كنند و اگر خوابش مى گرفت بعد از بیدارى حقّ غذا خوردن نداشت. برخى مسلمانان علیرغم ممنوع بودن آمیزش جنسى این كار را انجام مىدادند، ولى برخى دیگر با وجود زحمت و سختى، از خوردن در شب بعد از بیدارى خوددارى مى كردند. یكى از یاران پیامبر به نام مطعمبن جبیر هنگام افطار به علّت دیر حاضر شدن غذا خوابش برد، وقتى بیدار شد گفت: من دیگر حقّ غذا خوردن ندارم و فردا را بدون غذا روزه گرفت و براى كندن خندق اطراف مدینه حاضر شد. در بین كار به علّت شدّت ضعف از حال رفت و بیهوش شد. پیامبر صلى الله علیه وآله بسیار متأثّر شد و این آیه نازل گردید كه غذا خوردن تا طلوع فجر آزاد است و آمیزش با همسران در شبهاى ماه رمضان مانع ندارد. خداوند متعال مىداند كه شما به خویشتن خیانت مىكردید و قدرت صبر و خوددارى نداشته و ندارید، به همین دلیل تكلیف را بر شما آسان و گذشتهى شما را عفو نمود.
اعتكاف، به معناى بریدن از دنیا و پناهنده شدن به خداست. پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله با گرفتارىها و مشكلاتى كه داشتند، گاهى در مسجد براى چند روز معتكف مىشدند و بدین وسیله روح خود را صفا و آرامش بیشتر مىدادند. از آنجا كه در غیر حال اعتكاف نیز آمیزش در مسجد ممنوع است. به نظر مىرسد مراد از كلمه «عاكفون» همان سكونت در مسجد باشد، نه اعتكاف به معناى عبادت مخصوص.
در تشبیه همسر به لباس، نكات و لطایف بسیارى نهفته است:
- لباس باید در طرح و رنگ و جنس مناسب انسان باشد، همسر نیز باید كفو انسان و متناسب با فكر و فرهنگ و شخصیّت انسان باشد.
- لباس مایه ى زینت و آرامش است، همسر وفرزند نیز مایهى زینت و آرامش خانوادهاند.
- لباس عیوب انسان را مى پوشاند، هریك از زن و مرد نیز باید عیوب و نارسایىهاى یكدیگر را بپوشانند.
- لباس انسان را از سرما و گرما حفظ مى كند، وجود همسر نیز كانون خانواده را گرم و زندگى را از سردى مى رهاند.
- دورى از لباس، مایهى رسوایى است، دورى از ازدواج و همسر نیز سبب انحراف و رسوایى انسان مى گردد.
- در هواى سرد لباس ضخیم و در هواى گرم لباس نازك استفاده مىشود، هر یك از دو همسر نیز باید اخلاق و رفتار خود را متناسب با نیاز روحى طرف مقابل تنظیم كند؛ اگر مرد عصبانى است، زن با لطافت با او برخورد كند و اگر زن خسته است، مرد با او مدارا كند.
- انسان باید لباس خود را از آلودگى حفظ كند، هر یك از دو همسر نیز باید دیگرى را از آلوده شدن به گناه حفظ نماید.
* پيام ها
1- تخفیف و آسانگیرى در احكام، از ویژگىهاى دین اسلام است. «اُحلّ لكم»
2- رعایت ادب در سخن، از ویژگى هاى قرآن است. «رفث» به معناى سخن گفتن پیرامون مسائل زناشویى است كه در آیه به كنایه از آمیزش آمده است.
3- هر كجا خواستید راهى را ببندید، یك راه مشروع را باز بگذارید. چون خداوند در روز رمضان، آمیزش را ممنوع مىكند، لذا در شب آن را مجاز مىشمرد. [الف] «اُحلّ لكم لیلة الصیام الرفث»
4- عبادتِ روز و لذّت مشروع شب، نشانهى جامعیّت دین است. در یك آیه هم احكام روزه و هم مسائل زناشویى آمده است. «احلّ لكم لیلة الصیام الرفث الى نسائكم»
5 - اسلام به نیازهاى طبیعى توجّه كامل دارد. «الرفث الى نسائكم»
6- نیاز زن و مرد به یكدیگر، دو طرفه است و هریك براى پوشش نیازهاى طبیعى خود به دیگرى نیازمند است. «هنّ لباس لكم و انتم لباس لهنّ»
7- خداوند از جزئیات كارهاى انسان آگاه است. «علم اللَّه انكم»
8 - انسان، جایزالخطا و غریزه جنسى در او قوى است. «كنتم تختانون انفسكم»
9- ترك فرمان خدا، خیانت و ظلمى است به خود ما. «تختانون انفسكم»
10- در آمیزش و فرزند خواهى، براى خداوند تكلیف معیّن نكنید كه پسر باشد یا دختر. «و ابتغوا ما كتب اللَّه لكم»
11- حتّى آمیزش جنسى باید هدفدار باشد. «وابتغوا ما كتب اللَّه لكم»
12- معیار احكام اسلامى، معیارهاى عمومى، طبیعى و ساده است. پیدا شدن سپیده ى صبح یا تاریكى شب را، هركس در هر كجا باشد مى تواند بفهمد. «یتبیّن لكم الخیط الابیض من الخیط الاسود»
13- نقش زمانبندى را در عبادات فراموش نكنیم. «اتموا الصیام الى اللیل»
14- اعتكاف، سكونت در مسجد است، مشروط به روزه گرفتن. «عاكفون فى المساجد»
15- پیشگیرى از گناه لازم است. قرآن مى فرماید: به گناه نزدیك نشوید. چون نزدیك شدن به گناه همان و افتادن در آن همان. «فلا تقربوها»
16- تقوى، فلسفه ى احكام الهى است. روزه براى تقواست، آمیزش جنسى مشروع نیز براى تقواست. [ب] «لعلهم یتقون»
17- عمل به دستورات الهى، بستر رشد و تقوا مىباشد. «لعلهم یتقون»
پاورقی:
الف) با اینكه آمیزش جنسى، در اوّل هر ماه مكروه است، لكن در اوّل ماه رمضان مستحبّ است و شاید به خاطر این است كه باید به نحوى مردم را تأمین نمود، سپس از آنان تكلیف خواست.
ب) این سوره كه با جمله ى «هدىً للمتّقین» آغاز گردیده است، در آیات مختلف تقوا را به عنوان هدف دستورات الهى مطرح مى كند.
*حوزه
