شهدای ایران: ماجرای مباحثه شهید مصطفی چمران و حجت‌الاسلام روحانی پس از ایام کودتای نوژه، یکی از موضوعاتی است که مورد توجه پژوهشگران تاریخ معاصر قرار داشته است. ماجرا از این قرار است که حسن روحانی در یکی از جلسات مجلس شورای اسلامی خواستار انحلال نیروهای ویژه نوهد ارتش می‌شود.

بر پایه گزارش فرهیختگان، پس از این سخنان وزیر دفاع وقت یعنی دکتر مصطفی چمران در سخنان خود استدلال‌های متفاوتی را در پاسخ به درخواست این انحلال بیان می‌کند. در ادامه ماجرای مجادله دکتر چمران و حجت‌الاسلام حسن روحانی که در جلسه مورخ ۲۳ تیر ۱۳۵۹ مجلس شورای اسلامی دوره اول صورت گرفت را عینا به نقل از شماره ۱۰۹۸۷ روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران روایت می‌کنیم:

حجت‌الاسلام حسن روحانی ... در اینجا خوشبختانه آقای چمران مسئول وزارت دفاع هم تشریف دارند، مساله را مطرح می‌کنم. راجع به نیروهای مخصوص ارتش (نوهد) بارها به مسئولان پیشنهاد شده که این نیرو را منحل اعلام کنند و اینها خطرناک هستند و متاسفانه توجه نشد و در این کودتا هم نقش عظیمی را آنها داشتند. البته در میان آنها هم افراد صالحی وجود دارند که آنها باید بمانند. دیروز آقای اصفهانی...

رئیس (یدا... سحابی) وقت جنابعالی تمام شد.
حجت‌الاسلام حسن روحانی اجازه بدهید یک لحظه، آقای اصفهانی اشاره کردند به مساله همافرها و درجه‌دارها. این را من باید تذکر بدهم که در ارتش زبان خاصی وجود دارد. اگر کسی می‌خواهد راجع به ارتش بحث کند، نگوید همافرها و درجه‌دارها. ما در ارتش پنج قشر داریم؛ کارمند و غیرنظامی، همافر، درجه‌دار، سرباز و افسر و بین تمام این گروه‌ها افراد انقلابی وجود دارند و در میان این پنج گروه هم ممکن است افراد ضدانقلاب کم و بیش باشند، بنابراین نام قشر خاص و گروه خاص صلاح نیست که در اینجا مطرح بشود، تمام نظامیانی (زنگ رئیس) که متعهد و مسئول بوده‌اند، ما به آنها احترام می‌گذاریم.

رئیس (یدا... سحابی) آقای دکتر چمران بفرمایید.
دکتر مصطفی چمران ... دوست عزیز ما آقای دکتر روحانی مساله‌ای را مطرح کردند که تیپ «نوهد» را منحل کنید. یکی از مشکلات بزرگ همین‌جاست که تیپی را که بهترین رزمندگان ما هستند، منحل کنیم. آنها را بیرون بریزیم، آن‌وقت این تعدادی را که بیرون ریختیم، اینها چه خواهند کرد؟ کجا خواهند رفت؟ آیا به دشمن می‌پیوندند؟ نمی‌پیوندند؟ با آنها باید چگونه معامله کرد؟ آیا صحیح است که بهترین رزمندگان را دور بریزیم؟ برای اینکه احتمالا یک‌دهم آنها به دشمن بپیوندند. یا بهتر است آنها را تحت کنترل خود داشته باشیم.

حجت‌الاسلام حسن روحانی انحلال به‌معنای اخراج نیست، می‌شود آنها را به واحدهای دیگر منتقل کرد.
دکتر مصطفی چمران به‌هر حال من تعجب می‌کنم که جناب آقای دکتر روحانی خودشان دست‌اندرکار ارتش هستند و در سازمان سیاسی و ایدئولوژیک ما بزرگ‌ترین نقش را پیاده می‌کنند و به این مشکلات آگاهی کامل دارند.

 ... مساله مهمی که از نظر نظامی باید به‌عرض دوستان برسانم، این است که دشمن همیشه و همه جا قادر است کودتایی به راه بیندازد. خریدن پنج افسر یا 20 افسر برای دشمن با قدرت پول کار ساده‌ای ‌است. شما اگر ارتش صدر اسلام را هم در نظر بگیرید، دوست عزیز من جزء عده انگشت‌شماری افراد دیگر بودند، آن‌چنانکه باید و شاید رسالت مقدس نبی‌اکرم را درک نکرده بودند (کیاوش - مومنین همان‌ها بودند). آنها هم تعدادشان از انگشتان دست تجاوز نمی‌کرد، بنابراین مساله مهم استراتژیک که برای ما مطرح است اینکه زمینه برای کودتا وجود نداشته باشد و مساله‌ای را که از نظر نظامی در حال حاضر می‌خواهم عرض کنم این است که زمینه برای کودتا نیست.

به‌فرض اینکه 20 نفر از تیپ نوهد بخواهند کودتا کنند ۱۲۰ نفر در مقابل آنها می‌ایستند. اگر فرماندهی بخواهد هواپیما را همان‌طور که امام امت فرمودند به هوا ببرد، پس از مدتی بنزینش تمام می‌شود و باید بنشیند. هنگامی که زمینه برای کودتا نیست، درجه‌داران و افسران و... با ۲۰ نفر افسر همکاری نکنند کودتایی درنمی‌گیرد.

مساله مهم زمینه‌ای است که در آن زمینه ما داریم زندگی می‌کنیم؛ مساله‌ای که می‌خواهم به‌شما بگویم در تمام دنیا حتی در خود آمریکا حتی در روسیه شوروی، آمریکا و در آنجا جاسوس دارد. در خود پنتاگون روسیه شوروی هم جاسوس دارد. امری است واضح که عده‌ای از افراد کشور را دشمن می‌تواند بخرد. اینکه امر کلی است، ولی مساله زمینه است. در حال حاضر در ارتش ما زمینه برای کودتا وجود ندارد. این ارتشیان ما اطاعت نخواهند کرد و زیر بار نخواهند رفت. نه‌فقط ملت ما علیه آنها خواهد جنگید، بلکه ارتشیان هم خواهند جنگید.

مساله‌ای را که می‌خواهم به‌عرض شما برسانم، این است که این ارتش با تمام هجوم و حمله‌ای که به آن می‌شود، ارتشی نبود که با ملت ما بجنگد. پیروزی انقلاب ما در سایه این حقیقت بود که ارتش به ملت ما پیوست و نجنگید. یک ارتش 500 هزار نفری اگر می‌خواست با ملت بجنگد، میلیون‌ها کشته می‌دادند نه 60 هزار نفر، نه 70 هزار نفر. ارتش به ملت پیوست و طاغوت احساس کرد که این وفادار به منفعت طاغوت نیست، پس گریخت. بنابراین ارتشی است که اکثریت مطلق، به‌نفع ملت و به‌نفع انقلاب ما است.

از این رو عده‌ای که می‌خواهند کودتا به راه بیندازند، اعداد معدودی هستند و این عملی است که در همه جای دنیا و برای همیشه برای دشمنان وجود دارد، ولی مساله‌ای را که می‌خواهم اینجا مطرح کنم این است که با یک بازی سیاسی و با یک مساله و با یک کودتای ساختگی که نظیرش را در چند روز پیش دیدیم، سبب نشوند که رابطه ملت با ارتش قطع شود. سبب نشوند که آن پرستیژ و شخصیتی را که قلمداد می‌کرد، از بین برود. این وحدت و یکپارچگی بین ارتش و مردم بزرگ‌ترین تجربه است.

مساله خوزستان را شما بهتر از من آگاه هستید، بنابراین شما مقابل قدرت‌های نظامی بزرگ و سازماندهی دشمن مقاومت بکنید. احتیاج به ارتش هست و به‌همین علت است که دشمن سعی می‌کند ارتش را با قدرت بکوبد، از نظر مردم بیندازد، پرستیژ ارتش را از بین ببرد و ما نباید تسلیم این امر بشویم. از این کودتاها و نظیر این توطئه‌ها چه‌بسا که زیاد اتفاق بیفتد، ولی همین‌طور که گفتم، زمینه‌ای برای کودتا در داخل ارتش و در خارج از ارتش وجود ندارد. در این ارتش است که من با کمال جرات و جسارت در پشت آنها نماز خوانده‌ام و نماز می‌خوانم.

بد نیست از یکی از افسران پاک در اینجا اسم ببرم به‌نام سرگرد صیاد شیرازی که هم‌اکنون به‌فرماندهی عملیات غرب منصوب شده است و یک سرگرد است و رئیس‌جمهور هم دستور فرمودند که به او دو درجه بدهند که سرهنگ بشود. این افسری است که در روزگار گذشته در سردشت همراه من بود و [شاید] در پاکی و تقوا و ایمان و شجاعت و هرچه بخواهید از این کسانی که در اینجا نشسته‌اند تبحر زیادتری داشته باشد.

چنین کسانی به‌فرماندهی قابل‌قبول همگان در این کشور است. چنین افسران پاکی که مورد قبول همگان هستند، به مسئولیت گماشته شدند. حتی دیروز دوستی از ما به باقری حمله کرد. تیمسار باقری کسی بود که قبل از هر کس (جناب آقای خلخالی هم اطلاع دارند) دوماه قبل این توطئه را به رئیس‌جمهور خبر داد. او اگر می‌خواست بگریزد، می‌توانست بگریزد. او اگر می‌خواست با آنها همکاری کند، خیلی امکانات داشت.

ولی کسی بود که به‌طور مرتب اخبار توطئه‌گران را به رئیس‌جمهور می‌داد و دولت و رئیس‌جمهور از کانال‌های مختلف، افکار مختلفی دریافت می‌کردند که یکی از طرف او بود، بنابراین به صرف شعارهای تند و احساسات کور افرادی را کوبیده‌اند، درحالی که گفتم چنین فرماندهان فکوری، همچون سرهنگ فکوری که فرمانده نیروی هوایی شما است، کسی است که بیشتر مومنین پشت او نماز می‌خوانند.