حلقه گمشده آموزش زبان انگلیسی که انگار مورد توجه مدرسان و والدین قرار نمی‌گیرد، کیفیت کلاس‌های آموزشی است که کیفیت و میزان اثربخشی کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی مرتبط می‌شود.
به گزارش شهدای ایران، «اصرار بر ترویج زبان انگلیسی یک کار ناسالم است.» این جمله بخشی از بیانات رهبر انقلاب در دیدار معلمان و فرهنگیان در اردیبهشت‌ماه سال ۹۵ بود. موضوعی که مورد تاکید رهبر انقلاب قرار گرفت یکی از پرفراز و نشیب‌ترین مواردی بوده که طی دو- سه سال گذشته، آموزش‌وپرورش و والدین و حتی خود دانش‌آموزان با آن سر و کار داشته‌اند.
رهبر انقلاب در دیدار خود با فرهنگیان با اشاره به اینکه مخالف تدریس زبان خارجی نیستیم، فرمودند: «در کشور‌های دیگر به این مساله توجه می‌کنند و جلوی نفوذ و دخالت و توسعه زبان بیگانه را می‌گیرند، اما ما میدان را باز کرده‌ایم و علاوه بر اینکه زبان انگلیسی را زبان خارجی انحصاری مدارس‌مان کرده‌ایم، مدام مقطع آموزشش را پایین‌تر آورده‌ایم».
بیشترین بحث و چالش کارشناسان و والدین و سایر اعضای نظام آموزشی را می‌توان در بخش دوم بیانات رهبر انقلاب دانست. اینکه چرا وقتی دانش‌آموزان باید در مقطع ابتدایی هم و غم‌شان آموزش زبان اول یعنی فارسی باشد، درگیر یادگیری زبان دوم می‌شوند. البته در این بین هستند افرادی که نه‌تن‌ها مخالفتی با تدریس زبان دوم در پایه ابتدایی ندارند بلکه به بهانه پیشرفت علم و اینکه زبان انگلیسی زبان رایج مجامع بین‌المللی است موافق تدریس این زبان از سنین پایین‌تر هستند.
به همین بهانه برخی مدارس بویژه مدارس خصوصی و در اصطلاح غیردولتی با فراهم کردن شرایط آموزش زبان انگلیسی، والدین را ترغیب به اهمیت دادن برای یادگیری زبان دوم توسط فرزندشان می‌کنند. این مدارس چه در بین ساعات درسی و چه به عنوان کلاس فوق‌برنامه اقدام به آموزش زبان دوم می‌کنند.
ممنوعیت آموزش زبان انگلیسی
در همین باره، با بررسی نظام آموزش‌وپرورش متوجه می‌شویم درسی به عنوان زبان انگلیسی در مقطع ابتدایی وجود ندارد، اما با این وجود بار‌ها مدیران آموزش‌وپرورش تاکید داشته‌اند تدریس زبان انگلیسی در مقطع ابتدایی ممنوع است. آخرین تاکید مدیران آموزش‌وپرورش را می‌توان مربوط به اظهارات معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش‌وپرورش دانست.
رضوان حکیم‌زاده دی‌ماه سال گذشته در گفت‌وگو با فارس با اشاره به برنامه مصوب درسی گفته بود: «این موضوع جدید نیست و بر اساس برنامه مصوب درسی، زبان انگلیسی در دوره ابتدایی تدریس نمی‌شود بلکه آغاز تدریس آن در پایه هفتم در مقطع متوسطه اول است.» بر اساس اظهارات حکیم‌زاده، آموزش زبان انگلیسی باید از پایه هفتم آغاز شود و دراین باره موضع آموزش‌وپرورش مشخص است.
توجه به سند برنامه درسی
بدیهی است همه سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی باید در چارچوب قانون و مقررات عمل کنند. مهم‌ترین سندی که شیوه عملکرد وزارت آموزش‌وپرورش را تبیین می‌کند، سند برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران است که خود ریشه در سند تحول بنیادین نظام تعلیم و تربیت دارد.
در تدوین این دو سند، تعداد قابل توجهی از صاحب‌نظران و متخصصان برجسته، در یک بازه چندین ساله به بحث و تبادل نظر پرداخته و با در نظر گرفتن تمام سیاست‌گذاری‌های کلان علمی و فرهنگی کشور، نقشه راه آموزش‌وپرورش کشور را تبیین کرده‌اند.
یکی از حوزه‌های یازده‌گانه برنامه درسی ملی، به آموزش زبان‌های خارجی اختصاص یافته و در این سند، آغاز آموزش زبان‌های خارجی، پایه هفتم تحصیلی (۱۲ تا ۱۳ سالگی) در نظر گرفته شده است. تدوین‌کنندگان سند برنامه درسی ملی، فرصت ۶ ساله دبستان را به تقویت زبان و ادبیات رسمی کشور اختصاص داده و آموزش زبان‌های خارجی را به پایه هفتم تحصیلی (یعنی پایه اول از متوسطه اول) محول کرده‌اند.
از آنجا که وزارت آموزش‌وپرورش باید مجری اسناد و قوانین کلان و بالادستی باشد لذا آموزش زبان‌های خارجی در دبستان طبق منویات سند برنامه درسی مجاز نیست. جالب اینجاست که چندی پیش مهدی نویدادهم، دبیرکل شورای عالی آموزش‌وپرورش با بیان اینکه تدریس زبان انگلیسی در دوره ابتدایی ممنوع است، گفته بود: «برخی مدارس دولتی و غیردولتی در مقطع ابتدایی اقدام به برگزاری کلاس زبان انگلیسی کرده‌اند!»
سودجویی از آموزش
این در حالی است که با وجود این ممنوعیت، برخی از مدارس بویژه مدارس غیردولتی و غیرانتفاعی به بهانه کلاس‌های فوق‌برنامه تدریس زبان انگلیسی را جزو برنامه‌های‌شان قرار داده‌اند. به استناد آیین‌نامه نحوه ارائه خدمات آموزشی و پرورشی در برنامه‌های فوق‌برنامه مدارس که مصوبه شورای عالی آموزش‌وپرورش است، همه برنامه‌هایی که علاوه بر ساعات درسی مدرسه است باید جنبه جبرانی و تقویتی داشته باشد که در برنامه مصوب دوره ابتدایی تدریس درس زبان خارجی جایگاهی ندارد.
از سوی دیگر، تعدادی از والدین که همواره پیشرفت فرزندان‌شان برای‌شان مهم بوده بدون در نظر گرفتن این موضوع که میزان بازدهی آموزش زبان دوم در مقطع ابتدایی چقدر است با اشتیاق، اقدام به ثبت‌نام فرزندشان در این کلاس‌ها می‌کنند. نکته حائز اهمیت هزینه‌ای است که باید برای این کلاس‌ها پرداخت شود؛ بخش مهمی که برخی مدارس روی آن تمرکز داشته و همواره تلاش می‌کنند با برگزاری کلاس‌های فوق‌برنامه کسب درآمد داشته باشند!
نادیده گرفتن کیفیت آموزشی
اما در آن سوی این ماجرا، حلقه گمشده آموزش زبان انگلیسی که انگار مورد توجه مدرسان و والدین قرار نمی‌گیرد، کیفیت کلاس‌های آموزشی است. این حلقه گمشده، بیشتر به کیفیت و میزان اثربخشی کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی مرتبط می‌شود.
مشابه همین موارد را می‌توان در موضوع تدریس درس زبان انگلیسی در دبستان‌های کره‌جنوبی و برخی کشور‌های آسیایی مشاهده کرد که با صرف میلیون‌ها دلار برای ورود زبان انگلیسی به دبستان‌های‌شان، کماکان با چالش‌های جدی در بخش کیفیت تدریس و پیشرفت تحصیلی مواجه هستند. ژاپن نیز با مشکلات مشابهی درگیر است.
همین چند سال گذشته هم که تدریس زبان انگلیسی به دبستان‌های ژاپن راه پیدا کرده است، با نظرات موافق و مخالف گوناگونی همراه شده است و منتقدان معتقدند این کار به یادگیری زبان مادری دانش‌آموزان و تقویت فرهنگ ملی آن‌ها آسیب زده است.
به نظر می‌رسد آنچه در این فرآیند بیش از زمان شروع تدریس اهمیت می‌یابد، کیفیت، نحوه تدریس، رویکرد مناسب آموزشی و استفاده از دبیران و معلمان باانگیزه و توانا است تا پایین‌تر آوردن سن آغاز آموزش زبان خارجی. بی‌شک تمام مدارس اعم از دولتی و غیردولتی مکلف به رعایت قوانین هستند و نباید با بهانه‌های گوناگون خانواده‌ها را تحت تاثیر قرار داده و به کسب سود بپردازند. همچنین وزارت آموزش‌وپرورش باید نسبت به اطلاع‌رسانی در زمینه تحولات انجام شده در زمینه آموزش زبان انگلیسی در مدارس همت بیشتری به خرج دهد تا بتواند گزاره‌های نادرستی را که از دیرباز در ذهن جامعه شکل گرفته، اصلاح کند.
رهبر انقلاب در دیدار خود با فرهنگیان با اشاره به اینکه مخالف تدریس زبان خارجی نیستیم، فرمودند: «در کشور‌های دیگر به این مساله توجه می‌کنند و جلوی نفوذ و دخالت و توسعه زبان بیگانه را می‌گیرند، اما ما میدان را باز کرده‌ایم و علاوه بر اینکه زبان انگلیسی را زبان خارجی انحصاری مدارس‌مان کرده‌ایم، مدام مقطع آموزشش را پایین‌تر آورده‌ایم».
بیشترین بحث و چالش کارشناسان و والدین و سایر اعضای نظام آموزشی را می‌توان در بخش دوم بیانات رهبر انقلاب دانست. اینکه چرا وقتی دانش‌آموزان باید در مقطع ابتدایی هم و غم‌شان آموزش زبان اول یعنی فارسی باشد، درگیر یادگیری زبان دوم می‌شوند. البته در این بین هستند افرادی که نه‌تن‌ها مخالفتی با تدریس زبان دوم در پایه ابتدایی ندارند بلکه به بهانه پیشرفت علم و اینکه زبان انگلیسی زبان رایج مجامع بین‌المللی است موافق تدریس این زبان از سنین پایین‌تر هستند.
به همین بهانه برخی مدارس بویژه مدارس خصوصی و در اصطلاح غیردولتی با فراهم کردن شرایط آموزش زبان انگلیسی، والدین را ترغیب به اهمیت دادن برای یادگیری زبان دوم توسط فرزندشان می‌کنند. این مدارس چه در بین ساعات درسی و چه به عنوان کلاس فوق‌برنامه اقدام به آموزش زبان دوم می‌کنند.
ممنوعیت آموزش زبان انگلیسی
در همین باره، با بررسی نظام آموزش‌وپرورش متوجه می‌شویم درسی به عنوان زبان انگلیسی در مقطع ابتدایی وجود ندارد، اما با این وجود بار‌ها مدیران آموزش‌وپرورش تاکید داشته‌اند تدریس زبان انگلیسی در مقطع ابتدایی ممنوع است. آخرین تاکید مدیران آموزش‌وپرورش را می‌توان مربوط به اظهارات معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش‌وپرورش دانست.
رضوان حکیم‌زاده دی‌ماه سال گذشته در گفت‌وگو با فارس با اشاره به برنامه مصوب درسی گفته بود: «این موضوع جدید نیست و بر اساس برنامه مصوب درسی، زبان انگلیسی در دوره ابتدایی تدریس نمی‌شود بلکه آغاز تدریس آن در پایه هفتم در مقطع متوسطه اول است.» بر اساس اظهارات حکیم‌زاده، آموزش زبان انگلیسی باید از پایه هفتم آغاز شود و دراین باره موضع آموزش‌وپرورش مشخص است.
توجه به سند برنامه درسی
بدیهی است همه سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی باید در چارچوب قانون و مقررات عمل کنند. مهم‌ترین سندی که شیوه عملکرد وزارت آموزش‌وپرورش را تبیین می‌کند، سند برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران است که خود ریشه در سند تحول بنیادین نظام تعلیم و تربیت دارد.
در تدوین این دو سند، تعداد قابل توجهی از صاحب‌نظران و متخصصان برجسته، در یک بازه چندین ساله به بحث و تبادل نظر پرداخته و با در نظر گرفتن تمام سیاست‌گذاری‌های کلان علمی و فرهنگی کشور، نقشه راه آموزش‌وپرورش کشور را تبیین کرده‌اند.
یکی از حوزه‌های یازده‌گانه برنامه درسی ملی، به آموزش زبان‌های خارجی اختصاص یافته و در این سند، آغاز آموزش زبان‌های خارجی، پایه هفتم تحصیلی (۱۲ تا ۱۳ سالگی) در نظر گرفته شده است. تدوین‌کنندگان سند برنامه درسی ملی، فرصت ۶ ساله دبستان را به تقویت زبان و ادبیات رسمی کشور اختصاص داده و آموزش زبان‌های خارجی را به پایه هفتم تحصیلی (یعنی پایه اول از متوسطه اول) محول کرده‌اند.
از آنجا که وزارت آموزش‌وپرورش باید مجری اسناد و قوانین کلان و بالادستی باشد لذا آموزش زبان‌های خارجی در دبستان طبق منویات سند برنامه درسی مجاز نیست. جالب اینجاست که چندی پیش مهدی نویدادهم، دبیرکل شورای عالی آموزش‌وپرورش با بیان اینکه تدریس زبان انگلیسی در دوره ابتدایی ممنوع است، گفته بود: «برخی مدارس دولتی و غیردولتی در مقطع ابتدایی اقدام به برگزاری کلاس زبان انگلیسی کرده‌اند!»
سودجویی از آموزش
این در حالی است که با وجود این ممنوعیت، برخی از مدارس بویژه مدارس غیردولتی و غیرانتفاعی به بهانه کلاس‌های فوق‌برنامه تدریس زبان انگلیسی را جزو برنامه‌های‌شان قرار داده‌اند. به استناد آیین‌نامه نحوه ارائه خدمات آموزشی و پرورشی در برنامه‌های فوق‌برنامه مدارس که مصوبه شورای عالی آموزش‌وپرورش است، همه برنامه‌هایی که علاوه بر ساعات درسی مدرسه است باید جنبه جبرانی و تقویتی داشته باشد که در برنامه مصوب دوره ابتدایی تدریس درس زبان خارجی جایگاهی ندارد.
از سوی دیگر، تعدادی از والدین که همواره پیشرفت فرزندان‌شان برای‌شان مهم بوده بدون در نظر گرفتن این موضوع که میزان بازدهی آموزش زبان دوم در مقطع ابتدایی چقدر است با اشتیاق، اقدام به ثبت‌نام فرزندشان در این کلاس‌ها می‌کنند. نکته حائز اهمیت هزینه‌ای است که باید برای این کلاس‌ها پرداخت شود؛ بخش مهمی که برخی مدارس روی آن تمرکز داشته و همواره تلاش می‌کنند با برگزاری کلاس‌های فوق‌برنامه کسب درآمد داشته باشند!
نادیده گرفتن کیفیت آموزشی
اما در آن سوی این ماجرا، حلقه گمشده آموزش زبان انگلیسی که انگار مورد توجه مدرسان و والدین قرار نمی‌گیرد، کیفیت کلاس‌های آموزشی است. این حلقه گمشده، بیشتر به کیفیت و میزان اثربخشی کلاس‌های آموزش زبان انگلیسی مرتبط می‌شود.
مشابه همین موارد را می‌توان در موضوع تدریس درس زبان انگلیسی در دبستان‌های کره‌جنوبی و برخی کشور‌های آسیایی مشاهده کرد که با صرف میلیون‌ها دلار برای ورود زبان انگلیسی به دبستان‌های‌شان، کماکان با چالش‌های جدی در بخش کیفیت تدریس و پیشرفت تحصیلی مواجه هستند. ژاپن نیز با مشکلات مشابهی درگیر است.
همین چند سال گذشته هم که تدریس زبان انگلیسی به دبستان‌های ژاپن راه پیدا کرده است، با نظرات موافق و مخالف گوناگونی همراه شده است و منتقدان معتقدند این کار به یادگیری زبان مادری دانش‌آموزان و تقویت فرهنگ ملی آن‌ها آسیب زده است.
به نظر می‌رسد آنچه در این فرآیند بیش از زمان شروع تدریس اهمیت می‌یابد، کیفیت، نحوه تدریس، رویکرد مناسب آموزشی و استفاده از دبیران و معلمان باانگیزه و توانا است تا پایین‌تر آوردن سن آغاز آموزش زبان خارجی. بی‌شک تمام مدارس اعم از دولتی و غیردولتی مکلف به رعایت قوانین هستند و نباید با بهانه‌های گوناگون خانواده‌ها را تحت تاثیر قرار داده و به کسب سود بپردازند. همچنین وزارت آموزش‌وپرورش باید نسبت به اطلاع‌رسانی در زمینه تحولات انجام شده در زمینه آموزش زبان انگلیسی در مدارس همت بیشتری به خرج دهد تا بتواند گزاره‌های نادرستی را که از دیرباز در ذهن جامعه شکل گرفته، اصلاح کند.
*فارس
