واکاوی نقش امام خمینی(ره) در شکل‌گیری انقلاب، دلایل ماندگاری نهضت اسلامی در کشورمان را برجسته می‌کند.
شهدای ایران:در همه فرآیندهای شکل گرفته در جوامع بشری، از سازمان‌دهی‌ها گرفته تا جریان‌های اجتماعی، جایگاه رهبری نقش اصلی و غیرقابل انکاری دارد. یکی از مهم‌ترین و ملموس‌ترین مصادیق نقش برجسته رهبری در دنیا، سرپرستی و راهبری خیزش‌های مردمی و انقلاب‌هایی است که در برهه‌های گوناگون تاریخ و در نقاط مختلف دنیا به‌وقوع پیوسته‌اند.
اما اصل مهم دیگر که انقلاب سال ۵۷ ما را از دیگر انقلاب‌های دنیا متمایز می‌کند؛ اهداف، زیربنا و مسیری است که ملت مسلمان ایران برای تحقق حاکمیت نهضت اسلامی طی کردند و عامل تشخیص دهنده و همگرا کننده تمامی موارد مذکور همان شخصیتی است که در راس قیام ملت به‌عنوان رهبر انقلاب قرار می‌گیرد.
بررسی نقش امام راحل در پیروزی انقلاب اسلامی/از دلیری و شجاعتی مثال زدنی تا اعتقاد به انجام وظیفه و تکلیف الهی
به بیان دیگر در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران، مرجع ممتازی مانند امام خمینی(ره) با هدف مقابله با رژیم ستم‌شاهی و ریشه‌کن کردن ظلم و فساد همه‌جانبه در کشور حرکت را آغاز کرد. در ادامه هم با تکیه بر قدرت لایزال الهی و استمداد از ائمه معصومین(ع)، بهره‌گیری از معارف عمیق اسلام و پیمودن مسیر قیام حسینی و فرهنگ عاشورا؛ ارکان سلطنت طاغوت را درهم پیچید. زعامت امام راحل با اجرای اصول اسلام ناب، همان حقیقتی است که هیچ انقلاب و قیامی در اعصار گذشته پس از امامان معصوم(ع) به‌خود ندیدند و این همان رمز پایداری انقلاب اسلامی ایران است.
نقش حساس رهبری در شکل‌گیری نهضت اسلامی و غلبه بر حاکمیت طاغوت و پیروزی انقلاب اسلامی موضوعی است که بر هیچ‌کس پوشیده نیست و همه کارشناسان نیز برای رهبری امام بزرگوار در شکل‌گیری انقلاب اسلامی جایگاه و اهمیت ویژه‌ای قائل هستند.
امام راحل رهبری مدبر، شجاع، متفکر، آگاه به زمان و مسائل جهانی بودند که با بهره‌مندی از شیوه‌های نوین و بدیع، بزرگترین انقلاب تاریخ معاصر را هدایت کرد.
در تاریخ معاصر ایران نیز جنبش‌های دیگری شکل گرفتند، اما به‌دلیل نداشتن رهبری کارآمد و توانمند مانند امام به نتیجه مطلوب نرسیدند.
امام خمینی(ره) از چهره‌های تاریخ ساز بودند و به قول «یودو اشتاین باخ» مدیر مؤسسه شرق شناسی آلمان: «امام خمینی سیاسی ترین رهبر معنوی جهان، با شخصیتی جذاب و کاریزماتیک، تمام آرمانهای جمهوری اسلامیکه برمبنای آنها ساخته شده است، از افکار ایشان ریشه می‌گیرد.»
نقش ویژگی های شخصیتی امام(ره) در رهبری
از جمله ویژگی‌های شخصیتی امام(ره) که مورد توجه مردم در جریان انقلاب قرار گرفت استکبار ستیزی، صداقت شخصی استثنایی، ساده زیستی، داشتن اراده و توانایی یك رهبر قدرتمند، جرات باورنكردنی و استواری در برابر مشكلات بزرگ، ظرفیت غیرمعمولی برای مقاومت، حمایت از پابرهنگان و مستضعفان و هم‌دلی با آنان، ارتباطات فوق العاده و مجذوب كننده و مهارت‌های سخنوری بود.
امام خمینی(ره) رهبری بی چون و چرا بودند و روش زندگی شجاعانه و پرهیزکارانه داشتند. ایشان ملامت‌گر اسراف، حرص، خودباختگی و ظلم و... خاندان فاسد پهلوی بودند. پیش از انقلاب و پس از آن زندگی با تواضعی داشتند، غذای ساده می‌خوردند، لباس ساده می‌پوشیدند، روی زمین می‌خوابیدند و در عرصه عبادت و تهجد بی‌نظیر بودند. امام خمینی(ره) جلسات قرآن را هر روز تا پایان عمرشان برگزار می‌كردند. تمامی مصادیق ذکر شده از دلایل احترام بی‌حد و حصر مردمی به شخصیت امام بود.
روش سیاسی و بینش امام راحل از ایمان، معرفت عمیق دینی و الهی نشأت گرفته بود و شیوه رهبری ایشان نیز ویژگی‌های خاص و منحصر به فردی داشت. تأمل و تدبیر در تصمیمگیریها، مشورت با صاحب نظران، شنیدن همه دیدگاه‌ها، سعهصدر در برخورد با مخالفان تا جایی که به اصول و آرمانها لطمهای وارد نکند، صراحت در میان نظرات، امانت‌داری و حفظ اسرار یاران و همراهان، استفاده و بهرهبرداری از همه نیروهای دارای صلاحیت در سپردن امور به آنان، برخورد متواضعانه، عاطفی و اخلاقی با همراهان و همکاران، رعایت حیثیت و حرمت اجتماعی دستاندرکاران، اعمال شیوه‌های تربیتی و اخلاقی بیش از شیوه‌های ادارای و حکومتی از مهم‌ترین نکاتی است که در روش رهبری امام(ره) به چشم می‌خورد؛ کما این‌که همین شیوهها، موجب شد تا توده‌های مردم در اطاعت از فرمان ایشان سر از پا نشناسند.
دلیری و جرأت حضرت امام(ره) به الگویی برای نخبگان و توده‌ها تبدیل شد و در آفرینش روحیه انقلابی و گسترش آن که یکی از شرایط اصلی وقوع و تداوم انقلاب است، بسیار تاثیرگذار بود.
*اعتقاد به انجام وظیفه و تکلیف الهی مبنای رهبری امام راحل
امام خمینی(ره) تربیت شده مکتب اسلام و عبد واقعی خداوند بودند، لذا به آنچه که تکلیف تشخیص میدادند، عمل می‌کردند. این اصول و شیوه رهبری همواره به تحکیم و افزایش اعتماد به ظرفیت و توان رهبری امام(ره) کمک میکرد و در شکل‌گیری رهبری بلامنازع ایشان موثر بود.
تربیت کادر انقلابی
یکی اقدامات مهم امام(ره) تربیت کادر انقلابی بود ایشان در سالهای پیش از انقلاب به تربیت گروهی از شاگردان مورد اعتماد، معتقد و توانا همت گماردند و با حضور در شهرها و مناطق مختلف در زمینه سازی و تداوم انقلاب و از جمله در بسیج عمومی و گسترش ایدئولوژی انقلاب نقشی گسترده بر عهده داشتند.
*تنظیم و اجرای راهبردها و تاکتیک‌های حرکت انقلابی
ایشان در تنظیم، اجرای استراتژی‌ها و تاکتیک‌های حرکت انقلابی نقشی بسیار ستودنی داشتند. بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی در هر مرحله‌ای از جریان انقلاب با توجه به وضعیت موجود در آن دوران، راهبردها و تاکتیک‌های خاصی را انتخاب کردند و در این زمینه هم ابتکار بسیاری به خرج دادند. به صحنه آوردن مردم، نخبگان و توده‌های مختلف مردم قطعا بدون وجود رهبری مقتدر امکان پذیر نبود. انقلاب اسلامی از جنبه پشتیبانی مردمی هم بی‌نظیر است و در جریان وقوع انقلاب اسلامی همه اقشار و افراد در صحنه حاضر شدند و فرمان امام(ره) را لبیک گفتند.
از طرف دیگر مردم به مقتدای و امام خویش و روشهای ایشان در رهبری اعتماد بسیار بالایی داشتند. تبدیل مساجد و تکایا به مراکز آغاز تظاهرات و نقش شبکه روحانیت در سراسر کشور که همه مبتنی بر نقش امام(ره) در رهبری انقلاب بود، حرکتی بسیار گسترده و قدرتمند ایجاد کرد که رژیم شاه و حامیان خارجی آن را غافل‌گیر و ناتوان از انجام هر گونه عکس‌العمل بازدارنده کرد.
*تشکیل و ثبات پایه‌های نظام جمهوری اسلامی
امام خمینی(ره) بعد از وقوع انقلاب اسلامی تشکیل نحوه تشکیل نظام را به رفراندوم عمومی گذاشتند، سپس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز به آرای عمومی گذاشته شد و نظام اسلامی شکل گرفت.
بررسی نقش امام راحل در پیروزی انقلاب اسلامی/از دلیری و شجاعتی مثال زدنی تا اعتقاد به انجام وظیفه و تکلیف الهی
لذا می‌بینیم که تمامی ساختارها و مقامات عالی رتبه این نظام با رای مستقیم مردم انتخاب می‌شوند. امام(ره) تشکیل نظام مردم سالاری دینی را محقق کرد و در ادامه راه جدیدی را به ملت‌های مسلمان و آزادی‌خواهان جهان نشان دادند.
بدون شک امام(ره) تاریخ ساز و اندیشمندی بزرگ بودند که با برنامه‌ریزی دقیق و تنظیم شایسته راهبردها، تاکتیک‌ها و اراده پولادین توانستند به سرعت رژیم وابسته پهلوی را سرنگون و نظام جمهوری اسلامی ایران را پایه‌ریزی کنند.
**جایگاه ولایت فقیه
امام خمینی(ره) ولایت فقیه را نه تنها برخاسته از متون دینی ـ اسلامی می دانند، بلکه آن را برخوردار از چنان جایگاه دینی ـ اسلامی می دانند که پس از اصول اعتقادی در رتبه نخست احکام الهی دانسته و برتر از همه احکام و فروعات دینی شمرده است. اینک برخی از فرازهای سخنان ایشان در این زمینه نقل می شود:«حکومت به معنای ولایت مطلقه ای که از جانب خدا به نبی اکرم صلی الله علیه و آله وسلم واگذار شده، ... از اهم احکام الهی است و بر جمیع احکام فرعیه الهیه حتی نماز، روزه و حج تقدم دارد... . حکومت می تواند قراردادهای شرعی را که خود با مردم بسته است در مواقعی که آن قرارداد مخالف مصالح کشور و اسلام باشد یک جانبه لغو کند و می تواند هر امری را چه عبادی و یا غیر عبادی است که جریان آن مخالف مصالح اسلام است از آن مادامی که چنین است جلوگیری کند، حکومت می تواند از حج که از فرایض مهم الهی است در مواقعی که مخالف صلاح کشور اسلامی می دانست موقتاً جلوگیری کند... ولایت فقیه و حکم حکومتی از احکام اولیه است... .»
گرچه حکومت و حکم حکومتی به فرموده امام راحل از احکام اولیه اسلام اند و بر همه فروع دینی حتی نماز، روزه و حج، مقدم اند ولی با احکام اولیه دیگر این تفاوت را دارند که چون احکام اولیه دیگر، این تفاوت را دارند که براساس مصالح کلی و دائمی وضع شده اند، ثابت و تغییر ناپذیرند، ولی احکام حکومتی، چون براساس مصالح مقطعی و محدود وضع شده اند، تغییر پذیر و موقتی اند.
امام خمینی(ره) درباره سنخ، ماهیت و اهمیّت احکام حکومتی نیز فرمودند: «اوامر و نواهی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم و ائمه معصومین علیهم السلام در احکام الهی، ارشادی است، همانند اوامر فقها نسبت به مقلدان خود. مخالفت مردم در این موارد، مخالفت با خدا به شمار می رود نه مخالفت با پیامبر و ائمه و فقها. اما دستور پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به اعتبار رهبر امت، غیر از فرمانی است که وحی الهی را ابلاغ می کند. بلکه اوامر مستقل ـ نه ارشاد به حکم شرع ـ و همانند احکام الهی اطاعت از آن واجب می باشد. هر روایتی که از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلمو یا علی علیه السلام با الفاظی همچون «قضی»، «حکم» و امثال آن آمده، حکم شرعی نیست بلکه اوامر سلطانی و قضایی آنان به شمار می رود که لازم الاجرا بوده و قابل فسخ و تغییر نیستند».
اما اصل مهم دیگر که انقلاب سال ۵۷ ما را از دیگر انقلاب‌های دنیا متمایز می‌کند؛ اهداف، زیربنا و مسیری است که ملت مسلمان ایران برای تحقق حاکمیت نهضت اسلامی طی کردند و عامل تشخیص دهنده و همگرا کننده تمامی موارد مذکور همان شخصیتی است که در راس قیام ملت به‌عنوان رهبر انقلاب قرار می‌گیرد.
بررسی نقش امام راحل در پیروزی انقلاب اسلامی/از دلیری و شجاعتی مثال زدنی تا اعتقاد به انجام وظیفه و تکلیف الهی
به بیان دیگر در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران، مرجع ممتازی مانند امام خمینی(ره) با هدف مقابله با رژیم ستم‌شاهی و ریشه‌کن کردن ظلم و فساد همه‌جانبه در کشور حرکت را آغاز کرد. در ادامه هم با تکیه بر قدرت لایزال الهی و استمداد از ائمه معصومین(ع)، بهره‌گیری از معارف عمیق اسلام و پیمودن مسیر قیام حسینی و فرهنگ عاشورا؛ ارکان سلطنت طاغوت را درهم پیچید. زعامت امام راحل با اجرای اصول اسلام ناب، همان حقیقتی است که هیچ انقلاب و قیامی در اعصار گذشته پس از امامان معصوم(ع) به‌خود ندیدند و این همان رمز پایداری انقلاب اسلامی ایران است.
نقش حساس رهبری در شکل‌گیری نهضت اسلامی و غلبه بر حاکمیت طاغوت و پیروزی انقلاب اسلامی موضوعی است که بر هیچ‌کس پوشیده نیست و همه کارشناسان نیز برای رهبری امام بزرگوار در شکل‌گیری انقلاب اسلامی جایگاه و اهمیت ویژه‌ای قائل هستند.
امام راحل رهبری مدبر، شجاع، متفکر، آگاه به زمان و مسائل جهانی بودند که با بهره‌مندی از شیوه‌های نوین و بدیع، بزرگترین انقلاب تاریخ معاصر را هدایت کرد.
در تاریخ معاصر ایران نیز جنبش‌های دیگری شکل گرفتند، اما به‌دلیل نداشتن رهبری کارآمد و توانمند مانند امام به نتیجه مطلوب نرسیدند.
امام خمینی(ره) از چهره‌های تاریخ ساز بودند و به قول «یودو اشتاین باخ» مدیر مؤسسه شرق شناسی آلمان: «امام خمینی سیاسی ترین رهبر معنوی جهان، با شخصیتی جذاب و کاریزماتیک، تمام آرمانهای جمهوری اسلامیکه برمبنای آنها ساخته شده است، از افکار ایشان ریشه می‌گیرد.»
نقش ویژگی های شخصیتی امام(ره) در رهبری
از جمله ویژگی‌های شخصیتی امام(ره) که مورد توجه مردم در جریان انقلاب قرار گرفت استکبار ستیزی، صداقت شخصی استثنایی، ساده زیستی، داشتن اراده و توانایی یك رهبر قدرتمند، جرات باورنكردنی و استواری در برابر مشكلات بزرگ، ظرفیت غیرمعمولی برای مقاومت، حمایت از پابرهنگان و مستضعفان و هم‌دلی با آنان، ارتباطات فوق العاده و مجذوب كننده و مهارت‌های سخنوری بود.
امام خمینی(ره) رهبری بی چون و چرا بودند و روش زندگی شجاعانه و پرهیزکارانه داشتند. ایشان ملامت‌گر اسراف، حرص، خودباختگی و ظلم و... خاندان فاسد پهلوی بودند. پیش از انقلاب و پس از آن زندگی با تواضعی داشتند، غذای ساده می‌خوردند، لباس ساده می‌پوشیدند، روی زمین می‌خوابیدند و در عرصه عبادت و تهجد بی‌نظیر بودند. امام خمینی(ره) جلسات قرآن را هر روز تا پایان عمرشان برگزار می‌كردند. تمامی مصادیق ذکر شده از دلایل احترام بی‌حد و حصر مردمی به شخصیت امام بود.
روش سیاسی و بینش امام راحل از ایمان، معرفت عمیق دینی و الهی نشأت گرفته بود و شیوه رهبری ایشان نیز ویژگی‌های خاص و منحصر به فردی داشت. تأمل و تدبیر در تصمیمگیریها، مشورت با صاحب نظران، شنیدن همه دیدگاه‌ها، سعهصدر در برخورد با مخالفان تا جایی که به اصول و آرمانها لطمهای وارد نکند، صراحت در میان نظرات، امانت‌داری و حفظ اسرار یاران و همراهان، استفاده و بهرهبرداری از همه نیروهای دارای صلاحیت در سپردن امور به آنان، برخورد متواضعانه، عاطفی و اخلاقی با همراهان و همکاران، رعایت حیثیت و حرمت اجتماعی دستاندرکاران، اعمال شیوه‌های تربیتی و اخلاقی بیش از شیوه‌های ادارای و حکومتی از مهم‌ترین نکاتی است که در روش رهبری امام(ره) به چشم می‌خورد؛ کما این‌که همین شیوهها، موجب شد تا توده‌های مردم در اطاعت از فرمان ایشان سر از پا نشناسند.
دلیری و جرأت حضرت امام(ره) به الگویی برای نخبگان و توده‌ها تبدیل شد و در آفرینش روحیه انقلابی و گسترش آن که یکی از شرایط اصلی وقوع و تداوم انقلاب است، بسیار تاثیرگذار بود.
*اعتقاد به انجام وظیفه و تکلیف الهی مبنای رهبری امام راحل
امام خمینی(ره) تربیت شده مکتب اسلام و عبد واقعی خداوند بودند، لذا به آنچه که تکلیف تشخیص میدادند، عمل می‌کردند. این اصول و شیوه رهبری همواره به تحکیم و افزایش اعتماد به ظرفیت و توان رهبری امام(ره) کمک میکرد و در شکل‌گیری رهبری بلامنازع ایشان موثر بود.
تربیت کادر انقلابی
یکی اقدامات مهم امام(ره) تربیت کادر انقلابی بود ایشان در سالهای پیش از انقلاب به تربیت گروهی از شاگردان مورد اعتماد، معتقد و توانا همت گماردند و با حضور در شهرها و مناطق مختلف در زمینه سازی و تداوم انقلاب و از جمله در بسیج عمومی و گسترش ایدئولوژی انقلاب نقشی گسترده بر عهده داشتند.
*تنظیم و اجرای راهبردها و تاکتیک‌های حرکت انقلابی
ایشان در تنظیم، اجرای استراتژی‌ها و تاکتیک‌های حرکت انقلابی نقشی بسیار ستودنی داشتند. بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی در هر مرحله‌ای از جریان انقلاب با توجه به وضعیت موجود در آن دوران، راهبردها و تاکتیک‌های خاصی را انتخاب کردند و در این زمینه هم ابتکار بسیاری به خرج دادند. به صحنه آوردن مردم، نخبگان و توده‌های مختلف مردم قطعا بدون وجود رهبری مقتدر امکان پذیر نبود. انقلاب اسلامی از جنبه پشتیبانی مردمی هم بی‌نظیر است و در جریان وقوع انقلاب اسلامی همه اقشار و افراد در صحنه حاضر شدند و فرمان امام(ره) را لبیک گفتند.
از طرف دیگر مردم به مقتدای و امام خویش و روشهای ایشان در رهبری اعتماد بسیار بالایی داشتند. تبدیل مساجد و تکایا به مراکز آغاز تظاهرات و نقش شبکه روحانیت در سراسر کشور که همه مبتنی بر نقش امام(ره) در رهبری انقلاب بود، حرکتی بسیار گسترده و قدرتمند ایجاد کرد که رژیم شاه و حامیان خارجی آن را غافل‌گیر و ناتوان از انجام هر گونه عکس‌العمل بازدارنده کرد.
*تشکیل و ثبات پایه‌های نظام جمهوری اسلامی
امام خمینی(ره) بعد از وقوع انقلاب اسلامی تشکیل نحوه تشکیل نظام را به رفراندوم عمومی گذاشتند، سپس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز به آرای عمومی گذاشته شد و نظام اسلامی شکل گرفت.
بررسی نقش امام راحل در پیروزی انقلاب اسلامی/از دلیری و شجاعتی مثال زدنی تا اعتقاد به انجام وظیفه و تکلیف الهی
لذا می‌بینیم که تمامی ساختارها و مقامات عالی رتبه این نظام با رای مستقیم مردم انتخاب می‌شوند. امام(ره) تشکیل نظام مردم سالاری دینی را محقق کرد و در ادامه راه جدیدی را به ملت‌های مسلمان و آزادی‌خواهان جهان نشان دادند.
بدون شک امام(ره) تاریخ ساز و اندیشمندی بزرگ بودند که با برنامه‌ریزی دقیق و تنظیم شایسته راهبردها، تاکتیک‌ها و اراده پولادین توانستند به سرعت رژیم وابسته پهلوی را سرنگون و نظام جمهوری اسلامی ایران را پایه‌ریزی کنند.
**جایگاه ولایت فقیه
امام خمینی(ره) ولایت فقیه را نه تنها برخاسته از متون دینی ـ اسلامی می دانند، بلکه آن را برخوردار از چنان جایگاه دینی ـ اسلامی می دانند که پس از اصول اعتقادی در رتبه نخست احکام الهی دانسته و برتر از همه احکام و فروعات دینی شمرده است. اینک برخی از فرازهای سخنان ایشان در این زمینه نقل می شود:«حکومت به معنای ولایت مطلقه ای که از جانب خدا به نبی اکرم صلی الله علیه و آله وسلم واگذار شده، ... از اهم احکام الهی است و بر جمیع احکام فرعیه الهیه حتی نماز، روزه و حج تقدم دارد... . حکومت می تواند قراردادهای شرعی را که خود با مردم بسته است در مواقعی که آن قرارداد مخالف مصالح کشور و اسلام باشد یک جانبه لغو کند و می تواند هر امری را چه عبادی و یا غیر عبادی است که جریان آن مخالف مصالح اسلام است از آن مادامی که چنین است جلوگیری کند، حکومت می تواند از حج که از فرایض مهم الهی است در مواقعی که مخالف صلاح کشور اسلامی می دانست موقتاً جلوگیری کند... ولایت فقیه و حکم حکومتی از احکام اولیه است... .»
گرچه حکومت و حکم حکومتی به فرموده امام راحل از احکام اولیه اسلام اند و بر همه فروع دینی حتی نماز، روزه و حج، مقدم اند ولی با احکام اولیه دیگر این تفاوت را دارند که چون احکام اولیه دیگر، این تفاوت را دارند که براساس مصالح کلی و دائمی وضع شده اند، ثابت و تغییر ناپذیرند، ولی احکام حکومتی، چون براساس مصالح مقطعی و محدود وضع شده اند، تغییر پذیر و موقتی اند.
امام خمینی(ره) درباره سنخ، ماهیت و اهمیّت احکام حکومتی نیز فرمودند: «اوامر و نواهی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم و ائمه معصومین علیهم السلام در احکام الهی، ارشادی است، همانند اوامر فقها نسبت به مقلدان خود. مخالفت مردم در این موارد، مخالفت با خدا به شمار می رود نه مخالفت با پیامبر و ائمه و فقها. اما دستور پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به اعتبار رهبر امت، غیر از فرمانی است که وحی الهی را ابلاغ می کند. بلکه اوامر مستقل ـ نه ارشاد به حکم شرع ـ و همانند احکام الهی اطاعت از آن واجب می باشد. هر روایتی که از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلمو یا علی علیه السلام با الفاظی همچون «قضی»، «حکم» و امثال آن آمده، حکم شرعی نیست بلکه اوامر سلطانی و قضایی آنان به شمار می رود که لازم الاجرا بوده و قابل فسخ و تغییر نیستند».
