فتنه سال 88 را می‌توان از جبنه‌های مختلف سیاسی٬ اجتماعی٬ فرهنگی مورد بررسی و تحلیل قرار داد ولی آنچه بیش از جنبه‌های دیگر زندگی مردم را به‌طور ملموس و سریع تحت تأثیر قرار داد و باعث شد معیشت مردم دچار اختلال شدید شود٬ خسارت‌های اقتصادی فتنه 88 است.
شهدای ایران: زمستان طراوت روزهای واپسین بهار را به یغما برده و غم بر عاشقان سایه افکنده بود، عاشقانی که همین روزها و در عهد خردادشان، دل در کف گذاشته و به میدان آمده بودند؛ از آن‌سو اما جریان فتنه، آشوبی که از شکوه حضور عاشقان در دل دارند را به کوی و برزن می‌کشانند و دیوانه‌وارمی‌تازند.
نبرد این جریان با فصل‌ها ادامه دارد و تابستان فرامی‌رسد، همان فصلی که هنوز زخم 10 سال پیش جریان تزویر را بر تن دارد ولی کیست که نداند هجمه تَبر بر درخت تناور چه پایان محتومی خواهد داشت.
پاییز می‌رسد؛ دیگر جانی برای تزویر و نفاق نمانده و یارای مقابله با حق نیست. نفاق محصور «اتحاد فصل‌ها» شده است، اما تزویر در این خیال بود که گرمای جان بهار و تابستان در پاییز ادامه نمی‌یابد.
زمستان آخرین منزلگاه فتنه‌انگیزی‌های نفاق است. نفاق و تزویر به خاطر شکست‌های پی‌درپی هنوز نمی‌دانند که خط قرمز عاشق، معشوق خویش است و کیست که نداند حسین بن علی (ع) بَندِ دل همه حسینیان است.
«عهد دی» خط بطلانی بر تمام فتنه‌انگیزی‌های 8 ماهه جریان فتنه بود و نشان داد که در دفاع از حریم «ولایت» گرمی و سردی ایام رنگ می‌بازد و هرم داغ واپسین روزهای بهار با باد سرد آغازین روزهای زمستان دست در دست هم حماسه می‌سرایند.
نهم دی‌ماه 88 نه یک روز بلکه یک سال است. یک سال که تمام حق بر تمام باطل پیروز شد؛ طلایه‌داران راه عشق این بار با عزمی راسخ‌تر از گذشته فریاد «جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ» را سر دادند و برای مبارزه با تبرهایی از جنس درخت، چهره غبار و فتنه‌انگیزی را از درودیوارها شستند و این‌گونه بود که در بعدازظهری سرد خورشید دوباره طلوع کرد و 9 دی عَرق شرم را از ماجرای سقیفه زمانه‌مان زدود.
مطمئن باشید که روز «نهم دیِ» هم در تاریخ ماند؛ نهم دی 88، حادثه کوچکی نیست بلکه آن حرکت عظیم و ماندگار مردمی، شبیه حرکت بزرگ ملت در روزهای اول انقلاب است و باید تلاش شود در «سالگرد این حماسه»، حرف اصلی ملت ایران، یعنی حرکت در سایه دین و تحقق وعده‌های الهی تبیین شود.
این سخنان امام سید علی خامنه‌ای 10 روز پس از تجدیدعهد تاریخی فرزندان انقلاب در سال 88 گواه دست برتر گفتمان انقلاب اسلامی بود که در گذار از 8 ماه فتنه پیچیده، آخرین حلقه از اتفاقات تلخ و ناخوشایند یک انتخابات پرچالش با حمایت مردم از نظام جمهوری اسلامی به آخر خط رسید.
آتش زدن پرچم، خیام و هیأت‌های سیدالشهدا کار خود را کرد، این اقدام فرومایگان در خیابان‌های تهران که از روز برگزاری انتخابات در 22 خرداد تا در فواصل مختلف روز قدس و روز سیزده آبان و روز تحلیف و ... انتخابات را بهانه هجمه به‌نظام کرده بودند، یک نتیجه عجیب و فراتر از اراده انسانی در پی داشت و سیل حضور مردم ایران در روزهای هفتم، هشتم، نهم و دهم دی‌ماه کار این جماعت را یکسره کرد و به تعبیر پیر انقلاب، پرچم راهنمای دیگران و روزی «متمایز» شد.
حوزه احزاب خبرگزاری فارس در هشتمین سالگرد پاسداشت حماسه 9 دی با انتشار پرونده ویژه‌ای تحت عنوان «عهد دی» در قالب گفت‌و‌گوهای تفصیلی با کارشناسان، مسئولان و تحلیلگران سیاسی به بررسی ابعاد مختلف آفرینش حماسه 9 دی و چرایی مانایی آن در تاریخ انقلاب اسلامی پرداخته است که در ایام پاسداشت حماسه کم‌نظیر نهم دی تقدیم خوانندگان محترم می‌شود.
آنچه در ادامه می‌آید گزارشی پیرامون خسارت‌های 6گانه فتنه 88 به اقتصاد کشورمان است:
فتنه سال 88 از جنبه‌های مختلف سیاسی٬ اجتماعی و فرهنگی خسارت‌های زیادی را به کشور وارد کرد اما به نظر می‌رسد مهم‌ترین و تأثیرگذارترین خسارت فتنه 88، خسارت اقتصادی است٬ زیرا موضوع اقتصاد به‌طور مستقیم با معیشت مردم ارتباط دارد و نسبت به سایر حوزه‌ها برای آحاد مردم ملموس‌تر خواهد بود. این در حالی است که سران داخلی فتنه 88 با علم به اینکه دمیدن در آتش فتنه اقتصاد کشور را فلج خواهد کرد و مردم دچار مشکلات عدیده‌ای می‌شوند در میدان فتنه 88 ماندند و صحنه‌گردان اصلی وقایع پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم بودند؛ ازاین‌رو مرکز اسناد انقلاب اسلامی طی گزارشی که مستند به آمار بانک مرکزی٬ شهرداری تهران٬ وزارت نفت و مرکز آمار کشور است فقط به بخشی از خسارت‌های اقتصادی فتنه 88 بپردازد که به‌صورت مستقیم معیشت مردم را به خطر انداخته است.
1- خسارت‌های فتنه‌گران به اموال عمومی
اردوکشی‌های خیابانی پس از دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ابتدا با تحمیل خسارت به اموال عمومی و خصوصی آغاز شد. با استناد به گزارش شهرداری تهران، در فتنه 88، بیش از 63 میلیارد تومان به اموال عمومی تهران خسارت وارد شد و علاوه بر این تعداد 11 بانک دولتی و خصوصی و موسسه اعتباری در حوادث اغتشاشات آن سال مورد تخریب و آتش‌سوزی واقع شدند که برآورد حاصله خسارت وارده به هر بانک در حدود 500 میلیون تومان بود.
آتش زدن اتوبوس‌های شهری، بانک‌ها، مساجد، سطل‌های زباله، اماکن دولتی و عمومی و... بخشی از خسارات میدانی فتنه‌گران در آشوب‌های فتنه 88 بود که اگر خساراتی چون؛ تعطیلی مراکز دولتی در مرکز شهر اعم از بانک‌ها، ادارات و حتی مراکز خرید و... را به آن اضافه کنیم، قطعاً رقم بسیار بالایی خواهد شد.
2- ضربه فتنه 88 به صادرات کشور
آثار سوء فتنه سال 88 باعث افت تولید در کشور شد، و به‌موازات کاهش تولید و تحریم‌های تحمیل‌شده بر ایران، صادرات نیز متحمل ضرر شد. نمودار زیر نشان می‌دهد که چگونه منحنی تولید و مصرف (که باقدرت خرید رابطه مستقیم دارد) از اواسط سال 88 سقوط می‌کند.
از سوی دیگر نتیجه حاصله از تحریم‌ها گریبان بخش صادرات کشور را نیز گرفت. آنچنان که آمار «اداره بررسی‌ها و سیاست‌های اقتصادی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» نشان می‌دهد، ارزش کل صادرات کشور در سال 1388 نسبت به سال 87، 13/6 درصد کاهش داشت. همچنین متوسط شاخص بهای کالاهای صادراتی نیز نسبت به قبل از اغتشاش فتنه‌گران، با 6/8 درصد کاهش روبرو شد. این شاخص در سال 87 به میزان 22/1 درصد افزایش‌یافته بود. دراین‌بین گروه اختصاصی محصولات پتروشیمی با 19/4 درصد کاهش مواجه شد؛ این درحالی‌که بود که در سال 1387 به میزان 10/9 درصد افزایش‌یافته بود.
با اعمال تحریم‌های همه‌جانبه، اقتصاد ایران از سال 88 پویایی سابق خود را از دست داد و رشد اقتصادی ایران وارد یک مرحله رکود شد. کاهش چشمگیر صادرات نفتی و تحریم بانکی ایران که موجب جلوگیری از هرگونه صادرات و واردات جز در اقلامی خاص شد تأثیر چشمگیری بر رشد اقتصادی داشت تا جایی که رشد 36/6 درصد ایران در سال 87 بعدازآن روند نزولی به خود گرفته و در سال آخر دولت دهم به منفی 6/4- رسید.
3- افت سرمایه‌گذاری در ایران پس از آشوب‌های فتنه‌گران
بدون شک «ثبات» در اقتصاد٬ عامل رشد، توسعه، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری است و همه شاخص‌های اقتصادی به‌گونه‌ای بسیار معنی‌دار و کاملاً مرتبط با «ثبات» است. همان‌طور که «یحیی آل‌اسحاق» یکی از چهره‌های مطرح اقتصادی کشور می‌گوید: نمی‌شود تصور کرد که یک اقتصادی در محیطی متلاطم و غیرقابل‌برنامه‌ریزی رشد کند. هر فضایی یا کشور یا بنگاهی دچار تلاطم شد، تمام منابع آن از بین می‌رود و به حداقل می‌رسد، لذا رابطه بین «امنیت» و «ثبات» با «سرمایه‌گذاری» و «توسعه اقتصادی» منحنی تیزی دارد. به‌مجرداینکه فضایی ناامن می‌شود اولین کاری که می‌شود این است که سرمایه‌گذار ترمز می‌کند، به‌مجرداینکه شبهه‌ای برای سرمایه‌گذار پیش می‌آید ترمز می‌کند و می‌گوید صبر کنیم که این هوای گردوخاکی صاف شود تا ببینم چه اتفاقی می‌افتد و سرمایه‌گذاری نمی‌کند. وقتی هم‌مقداری جلو می‌رود، به تشخیص خودش، نه شخص دیگری، برآوردی از مجموعه فضای کشور یا فضای محیط کار می‌کند، اگر ببیند خیلی ناامن است، سرمایه را فراری می‌دهد و می‌گوید من کلی خون‌دل خوردم و پس‌انداز کردم، عن‌قریب است که به باد فنا رود، بنابراین اموال خودش را حتی به نصف یا ثلث قیمت می‌فروشد یا تبدیل می‌کند و الفرار و به‌جای امنی می‌رود.
آشوب‌های فتنه باعث شد در آن برهه، بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی رغبتی برای سرمایه‌گذاری در ایران نداشته باشند. نتایج بررسی‌های تحلیلگران «وال‌استریت» بیانگر آن است که تحریم‌ها باعث شد فقط در بخش سرمایه‌گذاری در بخش انرژی ایران 50 تا 60 میلیارد دلاری کاهش داشته باشیم.
4- خسارت‌های ناشی از تشدید تحریم‌ها علیه ایران
ازجمله تبعات جدی فتنه 88 تشدید تحریم‌های گسترده برای متوقف ساختن روند حرکتی اقتصاد ایران است. اگرچه سابقه اولین تحریم اقتصادی ایران پس از انقلاب اسلامی به جریانات بعد از تسخیر لانه جاسوسی امریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام بازمی‌گردد، اما قطعاً مقطع زمانی پس از فتنه 88 نقطه عطفی در تشدید تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی است. برخی از این تحریم‌ها همانند تحریم دارو، علاوه بر خسارت‌های اقتصادی باعث خسارت‌های جانی نیز شد.
مسعود میرکاظمی که در دوران فتنه 88 وزیر نفت بود درباره تأثیر فتنه 88 در تحمیل تحریم‌های ناعادلانه به جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: «اگر آمریکا یا اروپا در سال‌های قبل از فتنه 88 می‌خواستند قطعنامه‌ای را علیه ایران اجرا کنند و مصوبه آن را بگیرند، باید زحمات زیادی می‌کشیدند تا بتوانند اجماع آن را بگیرند. در فتنه 88 زمینه‌ای فراهم شد و آمریکایی‌ها و اروپایی‌‌ها به‌گونه‌ای فضاسازی کردند که آمریکا با کمترین مشکل می‌توانست برای صدور قطعنامه‌ها علیه ما اقدام کند.»
ازاین‌رو، باراک اوباما رئیس‌جمهور امریکا در ابتدای دوران ریاست جمهوری خود و علی‌رغم شعار تمایل به دوستی با ایران در مارس 2009، تحریم‌های ایالات‌متحده علیه تهران را که به‌موجب قانون (IEEPA) یا همان «اعمال قدرت اقتصادی در شرایط اضطراری بین‌المللی» عمل می‌کرد، به مدت یک‌ساله دیگر تمدید کرد. در تاریخ 2010/10/1 نیز (CISADA) یا «قانون جامع تحریم‌ها، مسئولیت‌پذیری و محرومیت ایران» در کنگره آمریکا تصویب و به اجرا گذاشته شد که شامل تحریم انرژی، تحریم بانکی و تحریم فروش بنزین به ایران می‌شد.
در بهار 89 شورای امنیت سازمان ملل با صدور قطعنامه‌ای، به «قطع استفاده ایران از نظام مالی بین‌المللی» تأکید کرد. در همان تاریخ، مجلس نمایندگان امریکا لایحه تحریم آن دسته از شرکت‌هایی که با ایران معاملات تجاری دارند را به تصویب رساند.
در اواخر سال 1390 نیز اتحادیه اروپا در راستای اعمال فشار بیشتر بر ایران، با اعمال تحریم‌های تدریجی بر نفت ایران و بانک مرکزی موافقت کرد. طبق توافق اعضای اتحادیه اروپا، از این تاریخ به بعد انعقاد هرگونه قرارداد جدید از سوی کشورهای عضو اتحادیه اروپا با بخش نفتی ایران ممنوع اعلام شد و تمامی قراردادهای جاری میان اروپا و ایران درزمینهٔ مسائل مربوط به نفت لغو شد.
ارائه لیست تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران پس از فتنه 88 در این نوشتار نمی‌گنجد اما آنچه مشخص است این است که آشوب‌های سال 88 بهانه اصلی غرب برای اعمال تحریم‌های متعدد علیه ایران بود.
5- کاهش تولید و صدور نفت خام به‌واسطه تحریم صنعت نفت
آمار ارائه‌شده توسط معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی در بهمن 93 نشان می‌دهد که تولید نفت خام در کشور پس از فتنه 88 به‌شدت افت کرده است و از 3946 بشکه در روز در سال 87 به 3557 بشکه در روز در سال 88 نزول کرده است. نمودار زیر به‌خوبی این روند نزولی تولید نفت خام در ایران را طی بازه زمانی 5 ساله از 1386 تا 90 نشان می‌دهد.
نمودار تولید نفت خام از سال 86 تا 90
در بحث صادرات نفت نیز این روند نزولی دیده می‌شود. پس از اغتشاشات فتنه‌گران، بسیاری از کشورها از خرید نفت ایران منع شدند. تنها 5 کشور خریدار، یعنی چین، ژاپن، هند، کره جنوبی و ترکیه مجوز واردات مقدار معینی از نفت خام ایران را در روز از سوی آمریکا برای دوره‌های زمانی شش‌ماهه قابل تمدید، دریافت کردند.
با نگاهی به آمار ارائه‌شده توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در مهرماه 89 ، مشخص می‌شود که در سال 1388، ارزش صادرات نفتی ایران با 19/4 درصد کاهش نسبت به سال 87 به 69/8 میلیارد دلار سقوط کرد و صادرات نفت خام از 2371 بشکه در روز در سال 87 به 2053 بشکه در روز در سال 88 رسید که نمودار زیر این روند نزولی را نشان می‌دهد.
علاوه بر آنچه ذکر شد، به‌واسطه تحریم صنعت نفت ایران که نتیجه فتنه 88 بود، روال استفاده از مواد پتروشیمی در کشور نیز دچار مشکل شد. مسعود میر کاظمی که در آن زمان وزیر نفت بود دراین‌باره می‌گوید: «در ابتدای دولت دهم و بعد از فتنه 88، غربی‌ها به‌شدت روی عدم ورود بنزین به ایران تمرکز کردند. در آن زمان باید 22 میلیون لیتر بنزین وارد می‌شد تا بتوانیم 44 میلیون لیتر بنزین کشور را که قابل‌استفاده نبود را قابل‌استفاده کند، زیرا در آن زمان تولید داخل ما استاندارد نبود و این 22 میلیون لیتر باید به کشور وارد می‌شد تا با 44 میلیون لیتر داخل مخلوط شود تا بتواند بنزین کشور را قابل‌مصرف کند. حالا شما فرض کنید این 22 میلیون لیتر بنزین قطع شود، چه اتفاقی برای مردم می‌افتد، آیا مردم می‌توانستند به ادامه امور روزمره خود بپردازند.»
6- تشدید بیکاری پس از آشوب‌های 88
تشدید بیکاری ضربه دیگری بود که فتنه 88 بر اقتصاد ایران وارد کرد. آنچنان که وزیر نفت دولت نهم می‌گوید: فتنه 88 بی‌ثباتی اقتصادی را در کشور به وجود آورد و باعث کاهش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی شد.
آمار نیز نشان از ضربه فتنه 88 بر وضعیت اشتغال دارد؛ مرکز آمار ایران نرخ بیکاری در سال 88 را 11/9 درصد اعلام کرد که نسبت به سال 87 با رشد 1/5 درصدی همراه بوده است. این نرخ در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 13/5 و 8/3 درصد گزارش شد که در مقایسه با سال 87 به ترتیب 1/5 و 1/1 درصد افزایش داشت. در این سال نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله در کل کشور 24/7 درصد رسید که در مقایسه با سال گذشته 1/7 درصد افزایش داشت. همچنین نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29 ساله نیز با 1/7 درصد افزایش به 22/1 درصد رسید. نمودار زیر تأثیر فتنه 88 برافزایش نرخ بیکاری در کشور را به‌خوبی نشان می‌دهد.
نمودار نرخ بیکاری از سال 84 تا 88
از همین رو است که مرتضی طلایی که در روزهای اغتشاش فتنه‌گران، عضو شورای شهر تهران بود معتقد است جریان فتنه 88 چیزی حدود 2 میلیون فرصت شغلی را از بین برد.
همان‌طور که مشاهده می‌شود خسارت‌های اقتصادی فتنه 88 که در این گزارش به بخش کوچکی از آن اشاره شد٬ چرخ‌های حرکت اقتصاد کشور را از کار انداخت و زمینه‌ساز تحریم‌های بیشتر غرب شد که به گفته اقتصاددانان روند رو به رشد اقتصاد کشور را ابتدا متوقف کرد و سپس باعث شد که اقتصاد کشور روند نزولی داشته باشد.
*فارس
نبرد این جریان با فصل‌ها ادامه دارد و تابستان فرامی‌رسد، همان فصلی که هنوز زخم 10 سال پیش جریان تزویر را بر تن دارد ولی کیست که نداند هجمه تَبر بر درخت تناور چه پایان محتومی خواهد داشت.
پاییز می‌رسد؛ دیگر جانی برای تزویر و نفاق نمانده و یارای مقابله با حق نیست. نفاق محصور «اتحاد فصل‌ها» شده است، اما تزویر در این خیال بود که گرمای جان بهار و تابستان در پاییز ادامه نمی‌یابد.
زمستان آخرین منزلگاه فتنه‌انگیزی‌های نفاق است. نفاق و تزویر به خاطر شکست‌های پی‌درپی هنوز نمی‌دانند که خط قرمز عاشق، معشوق خویش است و کیست که نداند حسین بن علی (ع) بَندِ دل همه حسینیان است.
«عهد دی» خط بطلانی بر تمام فتنه‌انگیزی‌های 8 ماهه جریان فتنه بود و نشان داد که در دفاع از حریم «ولایت» گرمی و سردی ایام رنگ می‌بازد و هرم داغ واپسین روزهای بهار با باد سرد آغازین روزهای زمستان دست در دست هم حماسه می‌سرایند.
نهم دی‌ماه 88 نه یک روز بلکه یک سال است. یک سال که تمام حق بر تمام باطل پیروز شد؛ طلایه‌داران راه عشق این بار با عزمی راسخ‌تر از گذشته فریاد «جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ» را سر دادند و برای مبارزه با تبرهایی از جنس درخت، چهره غبار و فتنه‌انگیزی را از درودیوارها شستند و این‌گونه بود که در بعدازظهری سرد خورشید دوباره طلوع کرد و 9 دی عَرق شرم را از ماجرای سقیفه زمانه‌مان زدود.
مطمئن باشید که روز «نهم دیِ» هم در تاریخ ماند؛ نهم دی 88، حادثه کوچکی نیست بلکه آن حرکت عظیم و ماندگار مردمی، شبیه حرکت بزرگ ملت در روزهای اول انقلاب است و باید تلاش شود در «سالگرد این حماسه»، حرف اصلی ملت ایران، یعنی حرکت در سایه دین و تحقق وعده‌های الهی تبیین شود.
این سخنان امام سید علی خامنه‌ای 10 روز پس از تجدیدعهد تاریخی فرزندان انقلاب در سال 88 گواه دست برتر گفتمان انقلاب اسلامی بود که در گذار از 8 ماه فتنه پیچیده، آخرین حلقه از اتفاقات تلخ و ناخوشایند یک انتخابات پرچالش با حمایت مردم از نظام جمهوری اسلامی به آخر خط رسید.
آتش زدن پرچم، خیام و هیأت‌های سیدالشهدا کار خود را کرد، این اقدام فرومایگان در خیابان‌های تهران که از روز برگزاری انتخابات در 22 خرداد تا در فواصل مختلف روز قدس و روز سیزده آبان و روز تحلیف و ... انتخابات را بهانه هجمه به‌نظام کرده بودند، یک نتیجه عجیب و فراتر از اراده انسانی در پی داشت و سیل حضور مردم ایران در روزهای هفتم، هشتم، نهم و دهم دی‌ماه کار این جماعت را یکسره کرد و به تعبیر پیر انقلاب، پرچم راهنمای دیگران و روزی «متمایز» شد.
حوزه احزاب خبرگزاری فارس در هشتمین سالگرد پاسداشت حماسه 9 دی با انتشار پرونده ویژه‌ای تحت عنوان «عهد دی» در قالب گفت‌و‌گوهای تفصیلی با کارشناسان، مسئولان و تحلیلگران سیاسی به بررسی ابعاد مختلف آفرینش حماسه 9 دی و چرایی مانایی آن در تاریخ انقلاب اسلامی پرداخته است که در ایام پاسداشت حماسه کم‌نظیر نهم دی تقدیم خوانندگان محترم می‌شود.
آنچه در ادامه می‌آید گزارشی پیرامون خسارت‌های 6گانه فتنه 88 به اقتصاد کشورمان است:
فتنه سال 88 از جنبه‌های مختلف سیاسی٬ اجتماعی و فرهنگی خسارت‌های زیادی را به کشور وارد کرد اما به نظر می‌رسد مهم‌ترین و تأثیرگذارترین خسارت فتنه 88، خسارت اقتصادی است٬ زیرا موضوع اقتصاد به‌طور مستقیم با معیشت مردم ارتباط دارد و نسبت به سایر حوزه‌ها برای آحاد مردم ملموس‌تر خواهد بود. این در حالی است که سران داخلی فتنه 88 با علم به اینکه دمیدن در آتش فتنه اقتصاد کشور را فلج خواهد کرد و مردم دچار مشکلات عدیده‌ای می‌شوند در میدان فتنه 88 ماندند و صحنه‌گردان اصلی وقایع پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم بودند؛ ازاین‌رو مرکز اسناد انقلاب اسلامی طی گزارشی که مستند به آمار بانک مرکزی٬ شهرداری تهران٬ وزارت نفت و مرکز آمار کشور است فقط به بخشی از خسارت‌های اقتصادی فتنه 88 بپردازد که به‌صورت مستقیم معیشت مردم را به خطر انداخته است.
1- خسارت‌های فتنه‌گران به اموال عمومی
اردوکشی‌های خیابانی پس از دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ابتدا با تحمیل خسارت به اموال عمومی و خصوصی آغاز شد. با استناد به گزارش شهرداری تهران، در فتنه 88، بیش از 63 میلیارد تومان به اموال عمومی تهران خسارت وارد شد و علاوه بر این تعداد 11 بانک دولتی و خصوصی و موسسه اعتباری در حوادث اغتشاشات آن سال مورد تخریب و آتش‌سوزی واقع شدند که برآورد حاصله خسارت وارده به هر بانک در حدود 500 میلیون تومان بود.
آتش زدن اتوبوس‌های شهری، بانک‌ها، مساجد، سطل‌های زباله، اماکن دولتی و عمومی و... بخشی از خسارات میدانی فتنه‌گران در آشوب‌های فتنه 88 بود که اگر خساراتی چون؛ تعطیلی مراکز دولتی در مرکز شهر اعم از بانک‌ها، ادارات و حتی مراکز خرید و... را به آن اضافه کنیم، قطعاً رقم بسیار بالایی خواهد شد.
2- ضربه فتنه 88 به صادرات کشور
آثار سوء فتنه سال 88 باعث افت تولید در کشور شد، و به‌موازات کاهش تولید و تحریم‌های تحمیل‌شده بر ایران، صادرات نیز متحمل ضرر شد. نمودار زیر نشان می‌دهد که چگونه منحنی تولید و مصرف (که باقدرت خرید رابطه مستقیم دارد) از اواسط سال 88 سقوط می‌کند.
نمودار تولید و مصرف در کشور از سال 86 تا 88
از سوی دیگر نتیجه حاصله از تحریم‌ها گریبان بخش صادرات کشور را نیز گرفت. آنچنان که آمار «اداره بررسی‌ها و سیاست‌های اقتصادی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» نشان می‌دهد، ارزش کل صادرات کشور در سال 1388 نسبت به سال 87، 13/6 درصد کاهش داشت. همچنین متوسط شاخص بهای کالاهای صادراتی نیز نسبت به قبل از اغتشاش فتنه‌گران، با 6/8 درصد کاهش روبرو شد. این شاخص در سال 87 به میزان 22/1 درصد افزایش‌یافته بود. دراین‌بین گروه اختصاصی محصولات پتروشیمی با 19/4 درصد کاهش مواجه شد؛ این درحالی‌که بود که در سال 1387 به میزان 10/9 درصد افزایش‌یافته بود.
با اعمال تحریم‌های همه‌جانبه، اقتصاد ایران از سال 88 پویایی سابق خود را از دست داد و رشد اقتصادی ایران وارد یک مرحله رکود شد. کاهش چشمگیر صادرات نفتی و تحریم بانکی ایران که موجب جلوگیری از هرگونه صادرات و واردات جز در اقلامی خاص شد تأثیر چشمگیری بر رشد اقتصادی داشت تا جایی که رشد 36/6 درصد ایران در سال 87 بعدازآن روند نزولی به خود گرفته و در سال آخر دولت دهم به منفی 6/4- رسید.
3- افت سرمایه‌گذاری در ایران پس از آشوب‌های فتنه‌گران
بدون شک «ثبات» در اقتصاد٬ عامل رشد، توسعه، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری است و همه شاخص‌های اقتصادی به‌گونه‌ای بسیار معنی‌دار و کاملاً مرتبط با «ثبات» است. همان‌طور که «یحیی آل‌اسحاق» یکی از چهره‌های مطرح اقتصادی کشور می‌گوید: نمی‌شود تصور کرد که یک اقتصادی در محیطی متلاطم و غیرقابل‌برنامه‌ریزی رشد کند. هر فضایی یا کشور یا بنگاهی دچار تلاطم شد، تمام منابع آن از بین می‌رود و به حداقل می‌رسد، لذا رابطه بین «امنیت» و «ثبات» با «سرمایه‌گذاری» و «توسعه اقتصادی» منحنی تیزی دارد. به‌مجرداینکه فضایی ناامن می‌شود اولین کاری که می‌شود این است که سرمایه‌گذار ترمز می‌کند، به‌مجرداینکه شبهه‌ای برای سرمایه‌گذار پیش می‌آید ترمز می‌کند و می‌گوید صبر کنیم که این هوای گردوخاکی صاف شود تا ببینم چه اتفاقی می‌افتد و سرمایه‌گذاری نمی‌کند. وقتی هم‌مقداری جلو می‌رود، به تشخیص خودش، نه شخص دیگری، برآوردی از مجموعه فضای کشور یا فضای محیط کار می‌کند، اگر ببیند خیلی ناامن است، سرمایه را فراری می‌دهد و می‌گوید من کلی خون‌دل خوردم و پس‌انداز کردم، عن‌قریب است که به باد فنا رود، بنابراین اموال خودش را حتی به نصف یا ثلث قیمت می‌فروشد یا تبدیل می‌کند و الفرار و به‌جای امنی می‌رود.
آشوب‌های فتنه باعث شد در آن برهه، بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی رغبتی برای سرمایه‌گذاری در ایران نداشته باشند. نتایج بررسی‌های تحلیلگران «وال‌استریت» بیانگر آن است که تحریم‌ها باعث شد فقط در بخش سرمایه‌گذاری در بخش انرژی ایران 50 تا 60 میلیارد دلاری کاهش داشته باشیم.
4- خسارت‌های ناشی از تشدید تحریم‌ها علیه ایران
ازجمله تبعات جدی فتنه 88 تشدید تحریم‌های گسترده برای متوقف ساختن روند حرکتی اقتصاد ایران است. اگرچه سابقه اولین تحریم اقتصادی ایران پس از انقلاب اسلامی به جریانات بعد از تسخیر لانه جاسوسی امریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام بازمی‌گردد، اما قطعاً مقطع زمانی پس از فتنه 88 نقطه عطفی در تشدید تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی است. برخی از این تحریم‌ها همانند تحریم دارو، علاوه بر خسارت‌های اقتصادی باعث خسارت‌های جانی نیز شد.
مسعود میرکاظمی که در دوران فتنه 88 وزیر نفت بود درباره تأثیر فتنه 88 در تحمیل تحریم‌های ناعادلانه به جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: «اگر آمریکا یا اروپا در سال‌های قبل از فتنه 88 می‌خواستند قطعنامه‌ای را علیه ایران اجرا کنند و مصوبه آن را بگیرند، باید زحمات زیادی می‌کشیدند تا بتوانند اجماع آن را بگیرند. در فتنه 88 زمینه‌ای فراهم شد و آمریکایی‌ها و اروپایی‌‌ها به‌گونه‌ای فضاسازی کردند که آمریکا با کمترین مشکل می‌توانست برای صدور قطعنامه‌ها علیه ما اقدام کند.»
ازاین‌رو، باراک اوباما رئیس‌جمهور امریکا در ابتدای دوران ریاست جمهوری خود و علی‌رغم شعار تمایل به دوستی با ایران در مارس 2009، تحریم‌های ایالات‌متحده علیه تهران را که به‌موجب قانون (IEEPA) یا همان «اعمال قدرت اقتصادی در شرایط اضطراری بین‌المللی» عمل می‌کرد، به مدت یک‌ساله دیگر تمدید کرد. در تاریخ 2010/10/1 نیز (CISADA) یا «قانون جامع تحریم‌ها، مسئولیت‌پذیری و محرومیت ایران» در کنگره آمریکا تصویب و به اجرا گذاشته شد که شامل تحریم انرژی، تحریم بانکی و تحریم فروش بنزین به ایران می‌شد.
در بهار 89 شورای امنیت سازمان ملل با صدور قطعنامه‌ای، به «قطع استفاده ایران از نظام مالی بین‌المللی» تأکید کرد. در همان تاریخ، مجلس نمایندگان امریکا لایحه تحریم آن دسته از شرکت‌هایی که با ایران معاملات تجاری دارند را به تصویب رساند.
در اواخر سال 1390 نیز اتحادیه اروپا در راستای اعمال فشار بیشتر بر ایران، با اعمال تحریم‌های تدریجی بر نفت ایران و بانک مرکزی موافقت کرد. طبق توافق اعضای اتحادیه اروپا، از این تاریخ به بعد انعقاد هرگونه قرارداد جدید از سوی کشورهای عضو اتحادیه اروپا با بخش نفتی ایران ممنوع اعلام شد و تمامی قراردادهای جاری میان اروپا و ایران درزمینهٔ مسائل مربوط به نفت لغو شد.
ارائه لیست تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران پس از فتنه 88 در این نوشتار نمی‌گنجد اما آنچه مشخص است این است که آشوب‌های سال 88 بهانه اصلی غرب برای اعمال تحریم‌های متعدد علیه ایران بود.
5- کاهش تولید و صدور نفت خام به‌واسطه تحریم صنعت نفت
آمار ارائه‌شده توسط معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی در بهمن 93 نشان می‌دهد که تولید نفت خام در کشور پس از فتنه 88 به‌شدت افت کرده است و از 3946 بشکه در روز در سال 87 به 3557 بشکه در روز در سال 88 نزول کرده است. نمودار زیر به‌خوبی این روند نزولی تولید نفت خام در ایران را طی بازه زمانی 5 ساله از 1386 تا 90 نشان می‌دهد.
نمودار تولید نفت خام از سال 86 تا 90
در بحث صادرات نفت نیز این روند نزولی دیده می‌شود. پس از اغتشاشات فتنه‌گران، بسیاری از کشورها از خرید نفت ایران منع شدند. تنها 5 کشور خریدار، یعنی چین، ژاپن، هند، کره جنوبی و ترکیه مجوز واردات مقدار معینی از نفت خام ایران را در روز از سوی آمریکا برای دوره‌های زمانی شش‌ماهه قابل تمدید، دریافت کردند.
با نگاهی به آمار ارائه‌شده توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در مهرماه 89 ، مشخص می‌شود که در سال 1388، ارزش صادرات نفتی ایران با 19/4 درصد کاهش نسبت به سال 87 به 69/8 میلیارد دلار سقوط کرد و صادرات نفت خام از 2371 بشکه در روز در سال 87 به 2053 بشکه در روز در سال 88 رسید که نمودار زیر این روند نزولی را نشان می‌دهد.
نمودار صادرات نفت خام طی سال‌های 87 تا 90
علاوه بر آنچه ذکر شد، به‌واسطه تحریم صنعت نفت ایران که نتیجه فتنه 88 بود، روال استفاده از مواد پتروشیمی در کشور نیز دچار مشکل شد. مسعود میر کاظمی که در آن زمان وزیر نفت بود دراین‌باره می‌گوید: «در ابتدای دولت دهم و بعد از فتنه 88، غربی‌ها به‌شدت روی عدم ورود بنزین به ایران تمرکز کردند. در آن زمان باید 22 میلیون لیتر بنزین وارد می‌شد تا بتوانیم 44 میلیون لیتر بنزین کشور را که قابل‌استفاده نبود را قابل‌استفاده کند، زیرا در آن زمان تولید داخل ما استاندارد نبود و این 22 میلیون لیتر باید به کشور وارد می‌شد تا با 44 میلیون لیتر داخل مخلوط شود تا بتواند بنزین کشور را قابل‌مصرف کند. حالا شما فرض کنید این 22 میلیون لیتر بنزین قطع شود، چه اتفاقی برای مردم می‌افتد، آیا مردم می‌توانستند به ادامه امور روزمره خود بپردازند.»
6- تشدید بیکاری پس از آشوب‌های 88
تشدید بیکاری ضربه دیگری بود که فتنه 88 بر اقتصاد ایران وارد کرد. آنچنان که وزیر نفت دولت نهم می‌گوید: فتنه 88 بی‌ثباتی اقتصادی را در کشور به وجود آورد و باعث کاهش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی شد.
آمار نیز نشان از ضربه فتنه 88 بر وضعیت اشتغال دارد؛ مرکز آمار ایران نرخ بیکاری در سال 88 را 11/9 درصد اعلام کرد که نسبت به سال 87 با رشد 1/5 درصدی همراه بوده است. این نرخ در مناطق شهری و روستایی به ترتیب 13/5 و 8/3 درصد گزارش شد که در مقایسه با سال 87 به ترتیب 1/5 و 1/1 درصد افزایش داشت. در این سال نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله در کل کشور 24/7 درصد رسید که در مقایسه با سال گذشته 1/7 درصد افزایش داشت. همچنین نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29 ساله نیز با 1/7 درصد افزایش به 22/1 درصد رسید. نمودار زیر تأثیر فتنه 88 برافزایش نرخ بیکاری در کشور را به‌خوبی نشان می‌دهد.
نمودار نرخ بیکاری از سال 84 تا 88
از همین رو است که مرتضی طلایی که در روزهای اغتشاش فتنه‌گران، عضو شورای شهر تهران بود معتقد است جریان فتنه 88 چیزی حدود 2 میلیون فرصت شغلی را از بین برد.
همان‌طور که مشاهده می‌شود خسارت‌های اقتصادی فتنه 88 که در این گزارش به بخش کوچکی از آن اشاره شد٬ چرخ‌های حرکت اقتصاد کشور را از کار انداخت و زمینه‌ساز تحریم‌های بیشتر غرب شد که به گفته اقتصاددانان روند رو به رشد اقتصاد کشور را ابتدا متوقف کرد و سپس باعث شد که اقتصاد کشور روند نزولی داشته باشد.
*فارس
