به گزارش خبرنگار سیاسی پایگاه خبری شهدای ایران؛21 شهریور سالروز شهادت روحانی مبارز و مجاهد مشروطه خواه شیخ محمد خیابانی می باشد.

وی و میرزا کوچک خان جنگلی همواره در طول تاریخ به دو معترض کننده اصلی در مقابل بیگانگان شناخته شده اند.

در این قسمت به شرح و حال نهضت این دو و اسرار و اهداف فاش شده آنها در طول نهضت می پردازیم.


نهضت جنگل

یونس معروف به میرزا كوچك در سال 1298 قمری برابر با 1259 شمسی در محله استاد سرای رشت متولد شد و در دوران جوانی در مدرسه محمودیه تهران صرف و نحو و مقدمات علوم دینی را فرا گرفت.

او در نهضت مشروطه به مجاهدین پیوست و در فتح قزوین شركت نمود و در بسیاری از وقایع و نبردهای سرنوشت ساز عصر مشروطه با شجاعت شركت كرد.از آنجا كه در این دوران كشور از هجوم اجنبی به تنگ آمده بود،او در همان ماههای نخستین جنگ جهانی اول در صدد عملی نمود افكار خود برای آزادی ایران ومبارزه با بیگانگان بر آمد.

 این حركت در واقع یك واكنش ملی و دینی از جانب یك روحانی مبارز و در برابر سیاستهای استعمار و عمال داخلی آن بود. میرزا در این هنگام به اتفاق یكی از همفكران به نام میرزا علی خان دیو سالار از تهران عازم تنكابن شد، تا در«نور كجور» زمینه های قیام بر ضد اجانب را فراهم كند، اما به دلایلی از انتخاب تنكابن منصرف شد و در 1333 قمری(1293 شمسی) وارد لاهیجان شد.در آنجا دكتر حشمت الاطباء كه طبیب شهر بود و در مشروطه خواهی نیز سابقه داشت با وی همراه شد و به سمت رشت حركت كردند.در رشت ابتدا یك تشكیلات مخفی به نام «اتحاد الاسلام» تشكیل دادند كه معادل همان تشكیلاتی بود كه میرزا در تهران در آن فعالیت داشت.

 
اتحاد الاسلام اندیشه ای بود كه از سوی سید جمال الدین اسد آبادی، عبدالرحمن كواكبی،شیخ محمد عبده و رشید رضا به منظور همبستگی عموم مسلمانان و مبارزه با اسلام مطرح شده بود.

وقتی كه نهضت جنگل پیشرفت كرد میرزا نام تشكیلات خود را «هیئت اتحاد اسلام» گذاشت و قیام خود را در جنگل«تولم» آغاز كرد و گروههایی از افراد متعهد در جهت مبارزه با استعمار و استبداد و فساد به نهضت پیوستند.هدف آنان در سه عبارت اعلام شد:اخراج نیروهای بیگانه،برقراری امنیت و رفع بی عدالتی،مبارزه با خودكامگی و استبداد.

 نهضت جنگل كه بر پایه احساسات پاك آزادیخواهان و با عقاید اسلامی بنا شده بود،به تدریج و با انعقاد قرارداد 1919 به صورت یك حركت میهن پرستانه بر ضد این قراردادهای استعماری در آمد و به راه خود ادامه داد.اما در نهایت با خدعه های زورمندان و استعمارگران و شهادت میرزا و جمعی از یارانش خاتمه یافت.


 نهضت شیخ محمد خیابانی

نهضت شیخ محمد خیابانی یكی از نهضتهای سیاسی است كه صبغه اسلامی و روح متاثر از تعالیم اسلام دارد.
او خود می گوید:«قیام ما می خواهد كه در ایران یك وضعیت ثابت و پایداری را برقرار سازد كه وجود آن بسته به اشخاص نباشد و فرد نتواند به تغییر و تحریف آن توفیق یابد و ما این وضعیت ثابت و تزلزل ناپذیر را در شكل یك حكومت عادلانه تصور می كنیم.ظلم پذیری خود یك خیانت بزرگ است و ساكت نشستن در برابر ظلم خیانت دیگری است.اتحاد و اتفاق ملت و اختلاط آنان همانند شیر و شكر به ملت قدرت و شجاعت می بخشد...»    

 

او كه خود یكی از روحانیون آزادیخواه تبریز بود، در جنگ جهانی اول در برابر فشار روسیه تزاری ایستادگی نمود و پس از جنگ نیز به مقاومت خود ادامه داد.وی در پی برقراری آسایش عمومی و از قوه به فعل در آوردن مشروطیت بود.او حركت بیدارگری را در تبریز بوجود آورد كه حكومت مركزی را متوحش ساخت و تا حدود زیادی وادار به رعایت عدالت اجتماعی نمود.

نهضت خیابانی بذر آگاهی و مبارزه را در افكار پاشید و در طول شش ماه قیام هر روز از رادیو برای مردم سخن می گفت و آنان را در راه بیداری و گشودن بندهای جهل ارشاد می نمود.در عین حال تاكیدهای مكرری بر نقش و جایگاه ملت دارد و تجلی ملت خواهی خیابانی در شعار«ایران مال ایرانیان است» كه او سر می داد به روشنی دیده می شود.

بدین جهت این قیام تا حد زیادی ناشی از آرمان استقلال خواهی ایرانیان بود و پافشاریش بر عنصر استقلال ملی در شرایط آن روز ایران، ملی گرایان را در برابر سیاست های مداخله جویانه استعمار تقویت می كرد.

 خیابانی با آگاهی از سنت مبارزات استقلال طلبانه در ایران می گوید:« آزادی،استقلال و سعادت ایرانیان،مقصود مشترك كلیه آزادیخواهان است و این وحدت سرمایه اتحاد و اتفاق آنان است».

«این قیام برای تامین آزادی و استقلال ایران و اجرای كامل قانون اساسی است».از منظر شیخ محمد خیابانی جهت استقلال،مقابله با دشمنان آن الزامی است.

چنین مقاومتی نیازمند رشد و نمو اراده ملی است.اراده ای كه با باور به حقوق خویش توانایی اظهار وجود بیابد.لذا از اینروست كه پیش زمینه مبارزه با استعمار خارجی مبارزه با استبداد داخلی می باشد.او در 25 جوزای 1299 می گوید:«شما بیاید اراده كنید و بگویید ایران، مال ایرانیان است وآنگاه ببینید كه كدام قوه گستاخ و خدا ناشناس است كه بدون اندیشه به خاك ایران تجاوز نماید».

وی همچنین از مخالفان سر سخت قرارداد شرم آور 1919 وثوق الدوله بود.این روحانی بزرگوار حتی پیش از آغاز نهضت خود در آذربایجان از مبارزان راه آزادی ایران و از مخالفان سرسخت نفوذ اجنبی در كشور بوده است.

از جمله پس از انتقال بخشی از منابع نفتی ایران از «شركت نفت ایران و انگلیس» به دولت انگلیس به این امر اعتراض نموده و چنین عنوان كرده است:« امتیاز نباید منتقل به دولت امپراتوری انگلستان بشود كه موجب پریشانیها و نگرانیهای ایران بوده است.این معامله نادرست و خائنانه بوده زیرا دولت انگلستان هیچگاه توفیق نمی یافت چنین امتیازی را مستقیما" از دولت ایران تحصیل كند... این عمل خدعه آمیز و نادرست و حیله گرانه بوده است».