گزارش امریکن‌انترپرایز تاکید می‌کند مهارت‌های نظامی مهندسان ایرانی صرفاً منحصر به انتقال فن‌آوری و مهندسی معکوس نیست،بلکه خلاقیت در زمینه بومی‌سازی سلاح‌ها و زیرساخت‌های نظامی را نیز شامل می‌شود.
به گزارش شهدای ایران، مشرق نوشت: گزارش امریکن‌انترپرایز تاکید می‌کند مهارت‌های نظامی مهندسان ایرانی صرفاً منحصر به انتقال فن‌آوری و مهندسی معکوس نیست،بلکه خلاقیت در زمینه بومی‌سازی سلاح‌ها و زیرساخت‌های نظامی را نیز شامل می‌شود.
دولت‌های مختلف آمریکا علاوه بر اعتراف به قدرت تأثیرگذاری ایران در منطقه و جهان، همواره به دنبال درک ماهیت و مقابله با دکترین نظامی و دفاعی جمهوری اسلامی بوده‌اند. اندیشکده‌های آمریکایی نیز تا کنون ده‌ها و بلکه صدها گزارش را برای تشریح این دکترین تدوین کرده‌اند تا بلکه به کاخ سفید کمک کنند تا جایگاه بین‌المللی و منطقه‌ای ایران را تضعیف کنند. البته کارشناسان آمریکایی در بسیاری از این گزارش‌ها به صراحت نوشته‌اند که دکترین نظامی ایران پیچیده و بنابراین درک و مقابله با آن کار بسیار دشواری است.
اندیشکده «مؤسسه امریکن‌انترپرایز» به عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین و تأثیرگذارترین اندیشکده‌های آمریکایی نیز به سهم خود گزارش‌های متعددی را درباره لزوم و نحوه برخورد با اِعمال نفوذ ایران در نقاط مختلف جهان و به ویژه منطقه حیاتی غرب آسیا (خاورمیانه) به رشته تحریر درآورده است. یکی از آخرین گزارش‌های امریکن‌انترپرایز در این زمینه تحت عنوان «آینده سیاست امنیتی ایران» و به قلم «متیو مک‌اینیس» کارشناس ارشد سابق ایران در ستاد فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا و ایران‌شناس اندیشکده امریکن‌انترپرایز منتشر شده است.
دراین گزارش به موشک‌های بالستیک ایران نیز پرداخته شده و با اشاره به تاریخچه ساخت این موشک‌ها می‌نویسد: «سازمان صنایع دفاع ایران که سال ۱۹۸۱ توسط مقامات ایران تأسیس شد، بدون آن‌که از آمریکا و اروپا تسلیحات وارد کند، تولید، تحقیق و توسعه صنایع دفاعی ایران را به عهده گرفت. وقتی مهندسان ایرانی توانستند موشک‌های اسکاد را خودشان تولید کنند، زرادخانه موشک‌های بالستیک ایران تبدیل به نگین انگشتری صنایع دفاعی این کشور شد». این اندیشکده در تکمیل بحث موشکی ایران آورده است: «یکی از حوزه‌هایی که ایران در آن به نهایت تخصص رسیده، تولید موشک‌های بالستیک است. موشک‌های بالستیک ایران، محور توان انتقام‌گیری و استراتژی بازدارندگی این کشور هستند و تهران تا کنون روی هیچ بخش دیگری از صنایع دفاعی خود به اندازه موشک‌های بالستیک سرمایه‌گذاری و تمرکز نکرده است».
گزارش مذکور در قالب چهار فصل تنظیم شده که فصل‌های دوم و سوم آن پیش‌تر به صورت گزارش‌های مستقل منتشر و توسط مشرق نیز مورد بررسی مفصل قرار گرفته‌اند. مطالب پیشین مشرق درباره فصل دوم این گزارش تحت عنوان «ایران در جنگ: درک چرایی و چگونگی استفاده تهران از نیروی نظامی» را از این‌جا و درباره فصل سوم تحت عنوان «دیدگاه‌های ایران درباره جنگ: درک دکترین‌های در حال تحول تهران» را از این‌جا بخوانید. در گزارش پیش رو خلاصه‌ای از بخش چهارم گزارش جدید اندیشکده امریکن‌انترپرایز خدمت مخاطبان محترم ارائه می‌شود.
لازم به ذکر است که صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی این گزارش منتشر می شود و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش لزوماً مورد تأیید نیست.
رشد بودجه نظامی ایران
کارشناس امریکن‌انترپرایز در فصل چهارم از گزارش خود تحت عنوان «بنای نیروهایی مسلح ایران: درک تصمیم‌گیری‌های تهران درباره دست‌یابی [و خرید جنگ‌افزار] و تحقیق و توسعه دفاعی» به بیان منظور خود از تحولات آینده در حوزه نظامی ایران می‌پردازد. وی ایران را «در آستانه اتخاذ تصمیمات مهم درباره ماهیت آینده نیروهایی مسلح خود» توصیف و ادعا می‌کند: «ظاهراً ایران در مسیر ایجاد تحولی در دیدگاهش نسبت به جنگ است که به موجب آن دست‌یابی به ظرفیت‌ها و دکترین‌های تهاجمی نیز در کنار ظرفیت‌ها و دکترین‌های تدافعی برای تهران، مشروع و از نظر ایدئولوژیک قابل‌قبول است.» مک‌اینیس این تغییر رویه را چرخشی ۱۸۰ درجه نسبت به دیدگاه نظامی ایران از ابتدای انقلاب اسلامی تا کنون می‌پندارد، اما توضیح می‌دهد: «این تحول به واسطه رسیدن مقامات ایران به ثبات و اعتماد به نفس داخلی، هم‌زمان با تغییر در دیدگاه‌های آن‌ها نسبت به تهدیدات موجود در همسایگی‌شان است.»
وی ادامه می‌دهد: «اگر ایران تصمیم بگیرد نسبت به گذشته تمرکز بیش‌تری روی تسلیحات تهاجمی متعارف بکند، باید منابع بیش‌تری داشته باشد یا منابع موجود خود را به گونه متفاوتی برای تقویت ظرفیت‌های نظامی خود هزینه کند. تا پیش از این، نیروهایی مسلح ایران بیش از هر چیز دارای نیروهای نظامی نامتعارفی بوده که خرج نسبتاً کمی هم روی دست این کشور می‌گذاشته‌اند. به همین دلیل، ساختار صنعتی ایران برای ایجاد، تجهیز و اداره یک نیروی مسلح متعارف بزرگ مناسب نیست.»
کارشناس امریکن‌انترپرایز البته اذعان می‌کند که ایران طی سال‌های آینده به «ابزارهای جدید مالی و نهایتاً فناوری‌ها و تسلیحات نظامی بیش‌تری دسترسی خواهد داشت که ممکن است به این کشور امکان یک تحول واقعی نظامی را بدهد».
در ادامه گزارش می‌خوانیم: «متوسط بودجه نظامی رسمی ایران از پایان جنگ این کشور با عراق معادل ۲/۷ درصد از تولید ناخالص ملی بوده است. این در حالی است که هم‌زمان با شروع حمله نظامی آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، بودجه نظامی تهران با سرعت بیش‌تری رو به رشد گذاشت، به گونه‌ای که طی سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۰ به طور متوسط معادل ۳ درصد یا بیش‌تر از تولید ناخالص ملی ایران را به خود اختصاص داد.» مک‌اینیس معتقد است: «این روند احتمالاً نشان‌دهنده تصمیم مقامات ایران مبنی بر هدایت سرمایه‌گذاری‌های عمده به سوی سیستم‌های پدافند غیرعامل، ظرفیت‌های ضددسترسی و منع منطقه‌ای (گزارش‌های مشرق را از این‌جا و این‌جا بخوانید)، زیرساخت‌های دریایی و موشک‌های بالستیک است تا این کشور بتواند ظرفیت‌های بازدارندگی و اِعمال قدرت خود علیه آمریکا و متحدان منطقه‌ایش را تقویت کند.»
ایران یک گام جلوتر از کشورهای منطقه
نویسنده گزارش امریکن‌انترپرایز تأکید می‌کند که نیروهای نظامی ایران حدود ۲۰ درصد از بودجه رسمی خود را صرف خریدهای خارجی و تحقیق، توسعه، تمرین و آموزش می‌کند: «بین ۱۲ تا ۱۷ درصد به خرید فناوری و تسلیحات می‌رسد و بیش از ۳ درصد به تحقیق، توسعه، تمرین و آموزش؛ آماری که بر اساس برخی برآوردها، نسبت به منطقه‌ای که ایران در آن قرار گرفته به مراتب بالاست و احتمالاً نشانگر عزم راسخ این کشور در زمینه بومی‌سازی بسیاری از زیرساخت‌های تسلیحاتی خود است.»
مک‌اینیس در توضیح بیش‌تر حرکت شتابان ایران به سوی بومی‌سازی صنایع دفاعی خود تصریح می‌کند: «به استثنای کره شمالی (آن هم احتمالاً)، هیچ قدرت متوسط دیگری در دنیا به اندازه ایران روی تعمیق بومی‌سازی محصولات نظامی خود متمرکز نیست. این نوع از بومی‌سازی بدون در اختیار داشتن منابع قدرت‌های جهانی نظیر آمریکا، چین و روسیه، کاری تقریباً غیرممکن است. با این وجود، ایران بر اساس یک تمایل ایدئولوژیک به استقلال از نفوذ خارجی رو به سوی خودکفایی نظامی آورده است.»
نویسنده یکی دیگر از عوامل تصمیم تهران به بومی‌سازی نظامی را وابستگی ارتش شاه به آمریکا و غرب و مشکلاتی می‌داند که در جنگ تحمیلی بلافاصله پس از انقلاب اسلامی دامن‌گیر ایران شد. وی می‌نویسد: «این انزوای نسبی در دوران جنگ، ایران را به سرمایه‌گذاری گسترده در صنایع دفاعی داخلی با هدف تولید سلاح‌های کوچک، مهمات، راکت، شناورهای کوچک و تندرو، مین، قطعات لازم برای سرپا نگه داشتن تجهیزات موجود و نمونه‌های اولیه برخی از پهپادهای مورد استفاده در جنگ‌های مدرن سوق داد.»
این کارشناس آمریکایی ادامه می‌دهد: «سازمان صنایع دفاع ایران که سال ۱۹۸۱ توسط مقامات ایران تأسیس شد، بدون آن‌که از آمریکا و اروپا تسلیحات وارد کند، تولید، تحقیق و توسعه صنایع دفاعی ایران را به عهده گرفت.» به اذعان مک‌اینیس «وقتی مهندسان ایرانی توانستند موشک‌های اسکاد را خودشان تولید کنند، زرادخانه موشک‌های بالستیک ایران تبدیل به نگین انگشتری صنایع دفاعی این کشور شد.»
روند پیش‌رفت صنایع مختلف نظامی ایران به سوی بومی‌سازی؛ از وابستگی به خارج (چپ) تا بومی‌سازی ۱۰۰ درصد
ابعاد مختلف قدرت نظامی ایران
نویسنده گزارش سپس به بیان توانایی‌های تهران در گسترش ظرفیت‌های دفاعی خود از طریق خرید، مهندسی معکوس و بومی‌سازی صنایع دفاعی اعتراف و توان نظامی ایران را این‌گونه دسته‌بندی و ارزیابی می‌کند:
نیروی زمینی: نیروهایی مسلح ایران از پایان جنگ با عراق تا کنون از نیروی زمینی خود تقریباً منحصراً برای اهداف تدافعی و آن هم به ندرت (مثلاً در جنگ با داعش) استفاده کرده و در نتیجه، سرمایه‌گذاری‌های نسبتاً کمی هم در خصوص خرید یا ساخت تانک، نفربر زرهی و توپ‌خانه انجام داده است، به خصوص در مقایسه با قابلیت‌های دریایی و موشکی سپاه پاسداران. تجهیزات زرهی نیروی زمینی ایران را می‌توان متشکل از این موارد دانست: واردات مستقیم از روسیه و چین (مانند تانک‌های T-۷۲، T-۶۹ و T-۵۹)، تولید تحت لیسانس (مانند تانک T-۷۲)، تولید بومی از طریق مهندسی معکوس (مانند تانک ذوالفقار بر اساس تانک برزیلی «اوسوریو»)، تولید بومی از طریق انتقال فن‌آوری (مانند تانک سفیر ۷۴ بر اساس T-۵۴)، و حفظ یا ارتقای تانک‌های قدیمی مربوط به قبل از انقلاب اسلامی (مانند تانک‌های چیفتن، M۴۷ و M۶۰). البته اخبار موجود مبنی بر احتمال خرید تانک‌های T-۹۰ از روسیه ممکن است نشان‌دهنده تصمیم ایران به سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌های اعمال قدرت زمینی و توانایی‌های تهاجمی این کشور باشد.
نیروی دریایی (سطحی) : نیروی دریایی ایران به وضوح ساختار دوگانه نیروهای دفاعی ایران را به نمایش می‌گذارد. از یک سو، نیروهایی مسلح ایران کماکان از یک ناوگان متشکل از ناوچه‌ها و رزم‌ناوهای سال‌خورده و به ارث رسیده از نیروی دریایی شاه استفاده می‌کند، هرچند تعدادی شناور تندروی کلاس «هودونگ» خریداری‌شده از چین، این ناوگان را تا اندازه‌ای تقویت کرده و کشتی‌سازان ایرانی هم از ۷ سال پیش تا کنون، تولید بومی شناورهای نظامی را کلید زده‌اند. از سوی دیگر، سپاه پاسداران طی سه دهه گذشته یک نیروی دریایی چریکی متشکل از هاورکرافت‌ها و شناورهای تندروی مسلح به موشکی را ایجاد کرده که به طور بومی آن‌ها را به تولید انبوه رسانده است و با آن‌ها نیروهای آمریکایی و متحدان واشینگتن را در خلیج فارس به شدت آزار می‌دهد. علاوه بر این شناورها، شناورهای کوچک و تندروی خریداری‌شده و مهندسی معکوس‌شده نیز در اختیار سپاه پاسداران قرار دارد.
نیروی دریایی (زیرسطحی) : ایران در زیر سطح دریا نیز گام‌های بلندی را برداشته است. این کشور اکنون سه زیردریایی ارتقایافته روسی از نوع «کیلو» و ۱۵ زیردریایی میجت کلاس «یونو» خریداری‌شده از کره شمالی را در اختیار دارد و می‌گوید می‌تواند آن‌ها را به صورت بومی نیز بسازد. ایران هم‌چنین می‌تواند زیردریایی‌های جدید «فتح» را نیز با ظرفیت و توانی بین «کیلو» و «یونو» به شکل بومی تولید کند. تهران در زمینه خرید، مهندسی معکوس و تولید بومی مین‌های پیش‌رفته دریایی نیز سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای کرده است.
موشک‌های کروز ضدکشتی: نسخه مهندسی معکوس‌شده C-۸۰۲ چینی پایه بسیاری از موشک‌های کروز ضدکشتی ایران است که برد و دقت‌شان روزبه‌روز در حال افزایش است. شناورهای تندروی سپاه پاسداران از سال ۲۰۱۱ تا کنون مجهز به موشک‌های کروز ضدکشتی «ظفر» بوده‌اند و ایران سال ۲۰۱۰ از موشک‌های کروز ضدکشتی هدایت راداری «نصر ۱» نیز پرده‌برداری کرده است. موشک‌های کروز ضدکشتی زمین به دریا (ظاهراً بر پایه مدل‌های C-۷۰۴ و C-۶۰۲ چینی و Kh-۵۵ روسی) نیز طی چند سال گذشته توسط ایران معرفی شده‌اند. ایرانی‌ها حتی موشک‌های بالستیک تاکتیکی «فاتح ۱۱۰» خود را نیز تبدیل به موشک‌های بالستیک ضدکشتی مجهز به جست‌وجوگر الکترواپتیکی کرده‌اند. اگر این توانایی‌ها عملیاتی شوند، می‌توانند توان نیروی دریایی سپاه پاسداران در ناامن کردن خلیج فارس برای کشتی‌های آمریکا و متحدانش را باز هم افزایش دهند و ایران را به هدف خود یعنی تحقق ظرفیت ضددسترسی و منع منطقه‌ای برسانند.
نیروی هوایی: نیروی هوایی ایران متشکل از هواپیماهای خریداری‌شده خارجی است. از نظر بسیاری از کارشناسان، یکی از ویژگی‌های قابل‌توجه نیروی هوایی ایران، توانایی این کشور در به پرواز درآوردن و انجام عملیات‌های مؤثر با استفاده از هواپیماهای قدیمی ناوگان هوایی خود است. دست‌کم بخشی از ناوگان سال‌خورده هوایی ایران از نوع جنگنده‌های F۴، F۵ و F۱۴ به لطف تلاش‌های حیرت‌انگیز سازمان صنایع هوافضای این کشور هنوز هم عملیاتی است. تهران می‌گوید قادر است ۷۰ درصد از قطعات مورد نیاز این هواپیماها را خودش تولید کند و سازمان صنایع هوافضای ایران نیز از دهه ۱۹۹۰ به این سو تلاش کرده تا نسخه‌های بومی‌شده‌ای از جنگنده F۵ را از طریق مهندسی معکوس تولید کند که نتیجه این تلاش‌ها ابتدا جنگنده «آذرخش» و سپس نسخه پیش‌رفته‌تر آن یعنی «صاعقه» بوده است. ایران تعداد زیادی جنگنده روسی از جمله «سوخو-۲۲»، «سوخو ۲۴»، «سوخو ۲۵» و «میگ-۲۹» و هم‌چنین تعدادی جنگنده چینی نیز دارد، اما بیش از همه هم‌چنان به هواپیماهای قدیمی آمریکایی خود وابسته است. تهران از انقلاب اسلامی به این سو، تعدادی بالگرد نظامی از جمله از نوع AH-۱ Cobra آمریکایی را نیز عملیاتی نگه داشته و حتی اخیراً انواع ارتقایافته و ظاهراً بومی‌شده‌ای از آن را هم برای استفاده در عملیات‌های تهاجمی تولید کرده است.
پدافند هوایی: هرچند تحریم‌ها و ملاحظات سیاسی مانع از فروش پیش‌رفته‌ترین سیستم‌های پدافند هوایی موجود به ایران توسط کشورهایی نظیر روسیه و چین شده است، اما به نظر می‌رسد تهران اخیراً نسخه جدید و پیشرفتهای از سامانه روسی S-۳۰۰ را دریافت کرده است که برد و توان تحرک بیش‌تری را نسبت به نسخه‌های قبلی این سامانه دارد. به علاوه، ایران طی سال‌های تحریم هم توانست نسخه بومی‌شده‌ای از سامانه روسیS-۲۰۰ را به صورت بومی طراحی و تولید کند؛ سامانه‌ای که اکنون «باور ۳۷۳» نام دارد و ایران می‌گوید حتی از S-۳۰۰ روسی هم پیش‌رفته‌تر است. در کنار این سامانه‌های دوربرد، تهران از سال ۲۰۱۰ شروع به تولید یک سامانه پدافند هوایی میان‌برد به نام «مرصاد» کرد. این سامانه از موشک «شاهین» استفاده می‌کند که بر اساس موشک‌های آمریکایی MIM-۲۳B I-HAWK ساخته شده که ایران آن‌ها را از ارتش شاه به ارث برده است. هم‌چنین ایران از سال ۲۰۱۳ شروع به تولید انبوه سامانه پدافند هوایی کوتاه‌برد «یا زهرا ۳» کرده، سامانه‌ای که نسخه مهندسی معکوس‌شده و ارتقایافته سامانه موشکی «کروتال» فرانسه است.
هواپیماهای بدون سرنشین: ایران در طول جنگ با عراق عملاً صنعت پهپادی خود را از نقطه صفر شروع کرد. پهپادهای سری «ابابیل» ریشه اولیه و هم‌چنان بدنه اصلی صنعت پهپادی ایران را تشکیل می‌دهند، به ویژه سری «ابابیل-اس» با برد متوسط و کاربرد شناسایی و جاسوسی و نسخه تهاجمی «ابابیل-تی». سری جدید این پهپادها موسوم به «ابابیل-۳» حداکثر سرعتی معادل ۲۰۰ کیلومتر در ساعت و بردی معادل ۱۰۰ کیلومتر دارد. دیگر پهپادهای بومی ایران عمدتاً روی قابلیت‌های تهاجمی و توانایی پرواز طولانی‌تر و در ارتفاع بیش‌تر تمرکز دارند. به عنوان مثال، «کرار» می‌تواند ۱۰۰۰ کیلومتر فاصله را طی و با خود موشک‌های کروز ضدکشتی حمل کند. «شاهد ۱۲۹» بردی معادل ۲۰۰۰ کیلومتر دارد و می‌تواند به مدت ۲۴ ساعت به پرواز خود ادامه دهد؛ فیلمی از پرواز این نوع پهپاد بر فراز دمشق، ماه جولای سال ۲۰۱۴ ثبت و منتشر شد. ایران انواع دیگری از پهپاد را هم به شکل بومی می‌سازد که از جمله آن‌ها پهپاد «رعد ۸۵» از نوع «حمله مستقیم» است. تهران هم‌چنین تلاش کرده تا یک پهپاد آمریکایی از نوع RQ-۱۷۰ Sentinel را نیز که دسامبر سال ۲۰۱۱ به غنیمت گرفت را مهندسی معکوس کند. ایران علناً بر موفقیت‌های خود در عرصه پهپادی و علاقه کشورهای بزرگی مانند روسیه به خرید این سیستم‌ها از ایران تأکید می‌کند.
نظارت و رصد: فن‌آوری‌های جاسوسی ایران طی دهه‌های گذشته از فن‌آوری‌های روز دنیا عقب بوده است. اگر این کشور می‌خواهد یک دکترین نظامی «تهاجمی» را اتخاذ کند، باید با چالش‌های دشواری در زمینه هدف‌یابی، هدف‌سنجی و هدف‌زنی دقیق دست و پنجه نرم کند. نیروهایی مسلح ایران باید از یک سو، سامانه‌های هدایت دقیق روی سلاح‌های خود را بهبود ببخشد و از سوی دیگر، پوشش راداری و امنیت ارتباطاتی در میان واحدهای کلیدی نظامی خود را تقویت نماید. صنایع الکترونیک ایران [«صاایران»] طی سال‌های گذشته، طرح‌های مهمی را در زمینه تولید رادار رونمایی کرده است، از جمله رادار سه‌بعدی آرایه فازی «قدیر» با برد ۱۱۰۰ کیلومتر، رادار پیش‌رفته و دوربرد طیف‌گسترده «آرش» و رادار ماورای افق «سپهر» با برد ۳۰۰۰ کیلومتر.
موشک‌های بالستیک: یکی از حوزه‌هایی که ایران در آن به نهایت تخصص رسیده، تولید موشک‌های بالستیک است. موشک‌های بالستیک ایران، محور توان انتقام‌گیری و استراتژی بازدارندگی این کشور هستند و تهران تا کنون روی هیچ بخش دیگری از صنایع دفاعی خود به اندازه موشک‌های بالستیک سرمایه‌گذاری و تمرکز نکرده است. تهران ابتدائاً سامانه‌های Scud-B و Scud-C را خرید و این سامانه‌ها اساس تولید موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد بومی «فتح» و سری موشک‌های کوتاه‌برد و میان‌برد شهاب ۱ و ۲ شدند. سامانه موشکی میان‌برد No-Dong ۲ کره شمالی نیز اساس تولید موشک‌های میان‌برد شهاب ۳ شد. ایران عمدتاً موشک‌های خود را به شکل بومی تولید می‌کند و روزبه‌روز برد آن‌ها را نیز افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، سپاه پاسداران سال ۲۰۱۵ موشک «عماد» را که نوع بهبودیافته شهاب ۳ بود، با برد ۱۷۰۰ کیلومتری آزمایش کرد. «سجیل ۲» نیز موشکی عمدتاً بومی‌شده و دومرحله‌ای با سوخت جامد است که بردی معادل ۲۲۰۰ کیلومتر دارد. هم‌چنین ایران ممکن است موشک‌های دیگری با برد بلندتر را هم از کره شمالی خریده و در تلاش باشد تا موشک‌های بالستیک بین‌قاره‌ای را طراحی و تولید کند.
بودجه نظامی ایران طی سال‌های گذشته بر حسب میلیارد دلار؛ ستاد کل نیروهای مسلح (آبی)، بسیج (قرمز)، سپاه پاسداران (سبز) و ارتش (نارنجی)
مهارت ایران در مهندسی معکوس و بومی‌سازی صنایع دفاعی
مک‌اینیس در نهایت برخی از ویژگی‌های پیشرفتهای دفاعی ایران را برمی‌شمارد. وی با تأکید بر این‌که «تهران هر جا که ممکن باشد، به دنبال بومی‌سازی سلاح‌ها و سایر زیرساخت‌های نظامی است» دلایل این تأکید بر بومی‌سازی نظامی را تحریم‌های غربی و انگیزه‌های ایدئولوژیک ایران برای استقلال‌طلبی و دست‌یابی به خودکفایی دفاعی بر اساس اصول اقتصاد مقاومتی می‌داند و می‌نویسد: «یک سؤال کلیدی پس از برداشته شدن تحریم‌های سازمان ملل در زمینه فروش تسلیحات متعارف به ایران این است که آیا این اصرار بر بومی‌سازی بعد از برداشته شدن تحریم‌ها کاهش پیدا خواهد کرد یا نه.»
کارشناس اندیشکده امریکن‌انترپرایز مهندسی معکوس و انتقال فن‌آوری را روش‌های اصلی ایران برای بومی‌سازی زیرساخت‌های تسلیحاتی و فن‌آوری‌های دفاعی این کشور توصیف و تصریح می‌کند: «مهندسان ایرانی در بازسازی کل یا اجزای سامانه‌های تسلیحاتی بسیار ماهر هستند و این مهارت هم در زمینه سامانه‌های به ارث رسیده از ارتش پیش از انقلاب و هم درباره فن‌آوری‌های تازه‌خریداری‌شده صدق می‌کند.» وی ادامه می‌دهد: «سپاه پاسداران به طور ویژه بر اضافه کردن قابلیت‌های هدایت دقیق و سایر اصلاحات متناسب با سامانه‌های موشکی و نیروی دریایی خود از طریق انتقال فن‌آوری و مهندسی معکوس تمرکز دارد.»
این کارشناس آمریکایی البته تأکید می‌کند که مهارت‌های نظامی مهندسان ایرانی صرفاً منحصر به انتقال فن‌آوری و مهندسی معکوس نیست، بلکه خلاقیت در زمینه‌های تدافعی و تهاجمی را نیز شامل می‌شود. مک‌اینیس می‌نویسد: «ایران هم‌چنین سابقه‌ای طولانی در تولید ابتکاری تجهیزات نظامی دارد که نمونه‌هایی از این تولیدات، هواپیماهای بدون سرنشین، اسلحه‌های کوچک و ناوگان شناورهای تندروی نیروی دریایی سپاه پاسداران هستند.»
دولت‌های مختلف آمریکا علاوه بر اعتراف به قدرت تأثیرگذاری ایران در منطقه و جهان، همواره به دنبال درک ماهیت و مقابله با دکترین نظامی و دفاعی جمهوری اسلامی بوده‌اند. اندیشکده‌های آمریکایی نیز تا کنون ده‌ها و بلکه صدها گزارش را برای تشریح این دکترین تدوین کرده‌اند تا بلکه به کاخ سفید کمک کنند تا جایگاه بین‌المللی و منطقه‌ای ایران را تضعیف کنند. البته کارشناسان آمریکایی در بسیاری از این گزارش‌ها به صراحت نوشته‌اند که دکترین نظامی ایران پیچیده و بنابراین درک و مقابله با آن کار بسیار دشواری است.
اندیشکده «مؤسسه امریکن‌انترپرایز» به عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین و تأثیرگذارترین اندیشکده‌های آمریکایی نیز به سهم خود گزارش‌های متعددی را درباره لزوم و نحوه برخورد با اِعمال نفوذ ایران در نقاط مختلف جهان و به ویژه منطقه حیاتی غرب آسیا (خاورمیانه) به رشته تحریر درآورده است. یکی از آخرین گزارش‌های امریکن‌انترپرایز در این زمینه تحت عنوان «آینده سیاست امنیتی ایران» و به قلم «متیو مک‌اینیس» کارشناس ارشد سابق ایران در ستاد فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا و ایران‌شناس اندیشکده امریکن‌انترپرایز منتشر شده است.
دراین گزارش به موشک‌های بالستیک ایران نیز پرداخته شده و با اشاره به تاریخچه ساخت این موشک‌ها می‌نویسد: «سازمان صنایع دفاع ایران که سال ۱۹۸۱ توسط مقامات ایران تأسیس شد، بدون آن‌که از آمریکا و اروپا تسلیحات وارد کند، تولید، تحقیق و توسعه صنایع دفاعی ایران را به عهده گرفت. وقتی مهندسان ایرانی توانستند موشک‌های اسکاد را خودشان تولید کنند، زرادخانه موشک‌های بالستیک ایران تبدیل به نگین انگشتری صنایع دفاعی این کشور شد». این اندیشکده در تکمیل بحث موشکی ایران آورده است: «یکی از حوزه‌هایی که ایران در آن به نهایت تخصص رسیده، تولید موشک‌های بالستیک است. موشک‌های بالستیک ایران، محور توان انتقام‌گیری و استراتژی بازدارندگی این کشور هستند و تهران تا کنون روی هیچ بخش دیگری از صنایع دفاعی خود به اندازه موشک‌های بالستیک سرمایه‌گذاری و تمرکز نکرده است».
گزارش مذکور در قالب چهار فصل تنظیم شده که فصل‌های دوم و سوم آن پیش‌تر به صورت گزارش‌های مستقل منتشر و توسط مشرق نیز مورد بررسی مفصل قرار گرفته‌اند. مطالب پیشین مشرق درباره فصل دوم این گزارش تحت عنوان «ایران در جنگ: درک چرایی و چگونگی استفاده تهران از نیروی نظامی» را از این‌جا و درباره فصل سوم تحت عنوان «دیدگاه‌های ایران درباره جنگ: درک دکترین‌های در حال تحول تهران» را از این‌جا بخوانید. در گزارش پیش رو خلاصه‌ای از بخش چهارم گزارش جدید اندیشکده امریکن‌انترپرایز خدمت مخاطبان محترم ارائه می‌شود.
لازم به ذکر است که صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی این گزارش منتشر می شود و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش لزوماً مورد تأیید نیست.
رشد بودجه نظامی ایران
کارشناس امریکن‌انترپرایز در فصل چهارم از گزارش خود تحت عنوان «بنای نیروهایی مسلح ایران: درک تصمیم‌گیری‌های تهران درباره دست‌یابی [و خرید جنگ‌افزار] و تحقیق و توسعه دفاعی» به بیان منظور خود از تحولات آینده در حوزه نظامی ایران می‌پردازد. وی ایران را «در آستانه اتخاذ تصمیمات مهم درباره ماهیت آینده نیروهایی مسلح خود» توصیف و ادعا می‌کند: «ظاهراً ایران در مسیر ایجاد تحولی در دیدگاهش نسبت به جنگ است که به موجب آن دست‌یابی به ظرفیت‌ها و دکترین‌های تهاجمی نیز در کنار ظرفیت‌ها و دکترین‌های تدافعی برای تهران، مشروع و از نظر ایدئولوژیک قابل‌قبول است.» مک‌اینیس این تغییر رویه را چرخشی ۱۸۰ درجه نسبت به دیدگاه نظامی ایران از ابتدای انقلاب اسلامی تا کنون می‌پندارد، اما توضیح می‌دهد: «این تحول به واسطه رسیدن مقامات ایران به ثبات و اعتماد به نفس داخلی، هم‌زمان با تغییر در دیدگاه‌های آن‌ها نسبت به تهدیدات موجود در همسایگی‌شان است.»
وی ادامه می‌دهد: «اگر ایران تصمیم بگیرد نسبت به گذشته تمرکز بیش‌تری روی تسلیحات تهاجمی متعارف بکند، باید منابع بیش‌تری داشته باشد یا منابع موجود خود را به گونه متفاوتی برای تقویت ظرفیت‌های نظامی خود هزینه کند. تا پیش از این، نیروهایی مسلح ایران بیش از هر چیز دارای نیروهای نظامی نامتعارفی بوده که خرج نسبتاً کمی هم روی دست این کشور می‌گذاشته‌اند. به همین دلیل، ساختار صنعتی ایران برای ایجاد، تجهیز و اداره یک نیروی مسلح متعارف بزرگ مناسب نیست.»
کارشناس امریکن‌انترپرایز البته اذعان می‌کند که ایران طی سال‌های آینده به «ابزارهای جدید مالی و نهایتاً فناوری‌ها و تسلیحات نظامی بیش‌تری دسترسی خواهد داشت که ممکن است به این کشور امکان یک تحول واقعی نظامی را بدهد».
در ادامه گزارش می‌خوانیم: «متوسط بودجه نظامی رسمی ایران از پایان جنگ این کشور با عراق معادل ۲/۷ درصد از تولید ناخالص ملی بوده است. این در حالی است که هم‌زمان با شروع حمله نظامی آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، بودجه نظامی تهران با سرعت بیش‌تری رو به رشد گذاشت، به گونه‌ای که طی سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۰ به طور متوسط معادل ۳ درصد یا بیش‌تر از تولید ناخالص ملی ایران را به خود اختصاص داد.» مک‌اینیس معتقد است: «این روند احتمالاً نشان‌دهنده تصمیم مقامات ایران مبنی بر هدایت سرمایه‌گذاری‌های عمده به سوی سیستم‌های پدافند غیرعامل، ظرفیت‌های ضددسترسی و منع منطقه‌ای (گزارش‌های مشرق را از این‌جا و این‌جا بخوانید)، زیرساخت‌های دریایی و موشک‌های بالستیک است تا این کشور بتواند ظرفیت‌های بازدارندگی و اِعمال قدرت خود علیه آمریکا و متحدان منطقه‌ایش را تقویت کند.»
ایران یک گام جلوتر از کشورهای منطقه
نویسنده گزارش امریکن‌انترپرایز تأکید می‌کند که نیروهای نظامی ایران حدود ۲۰ درصد از بودجه رسمی خود را صرف خریدهای خارجی و تحقیق، توسعه، تمرین و آموزش می‌کند: «بین ۱۲ تا ۱۷ درصد به خرید فناوری و تسلیحات می‌رسد و بیش از ۳ درصد به تحقیق، توسعه، تمرین و آموزش؛ آماری که بر اساس برخی برآوردها، نسبت به منطقه‌ای که ایران در آن قرار گرفته به مراتب بالاست و احتمالاً نشانگر عزم راسخ این کشور در زمینه بومی‌سازی بسیاری از زیرساخت‌های تسلیحاتی خود است.»
مک‌اینیس در توضیح بیش‌تر حرکت شتابان ایران به سوی بومی‌سازی صنایع دفاعی خود تصریح می‌کند: «به استثنای کره شمالی (آن هم احتمالاً)، هیچ قدرت متوسط دیگری در دنیا به اندازه ایران روی تعمیق بومی‌سازی محصولات نظامی خود متمرکز نیست. این نوع از بومی‌سازی بدون در اختیار داشتن منابع قدرت‌های جهانی نظیر آمریکا، چین و روسیه، کاری تقریباً غیرممکن است. با این وجود، ایران بر اساس یک تمایل ایدئولوژیک به استقلال از نفوذ خارجی رو به سوی خودکفایی نظامی آورده است.»
نویسنده یکی دیگر از عوامل تصمیم تهران به بومی‌سازی نظامی را وابستگی ارتش شاه به آمریکا و غرب و مشکلاتی می‌داند که در جنگ تحمیلی بلافاصله پس از انقلاب اسلامی دامن‌گیر ایران شد. وی می‌نویسد: «این انزوای نسبی در دوران جنگ، ایران را به سرمایه‌گذاری گسترده در صنایع دفاعی داخلی با هدف تولید سلاح‌های کوچک، مهمات، راکت، شناورهای کوچک و تندرو، مین، قطعات لازم برای سرپا نگه داشتن تجهیزات موجود و نمونه‌های اولیه برخی از پهپادهای مورد استفاده در جنگ‌های مدرن سوق داد.»
این کارشناس آمریکایی ادامه می‌دهد: «سازمان صنایع دفاع ایران که سال ۱۹۸۱ توسط مقامات ایران تأسیس شد، بدون آن‌که از آمریکا و اروپا تسلیحات وارد کند، تولید، تحقیق و توسعه صنایع دفاعی ایران را به عهده گرفت.» به اذعان مک‌اینیس «وقتی مهندسان ایرانی توانستند موشک‌های اسکاد را خودشان تولید کنند، زرادخانه موشک‌های بالستیک ایران تبدیل به نگین انگشتری صنایع دفاعی این کشور شد.»
روند پیش‌رفت صنایع مختلف نظامی ایران به سوی بومی‌سازی؛ از وابستگی به خارج (چپ) تا بومی‌سازی ۱۰۰ درصد
ابعاد مختلف قدرت نظامی ایران
نویسنده گزارش سپس به بیان توانایی‌های تهران در گسترش ظرفیت‌های دفاعی خود از طریق خرید، مهندسی معکوس و بومی‌سازی صنایع دفاعی اعتراف و توان نظامی ایران را این‌گونه دسته‌بندی و ارزیابی می‌کند:
نیروی زمینی: نیروهایی مسلح ایران از پایان جنگ با عراق تا کنون از نیروی زمینی خود تقریباً منحصراً برای اهداف تدافعی و آن هم به ندرت (مثلاً در جنگ با داعش) استفاده کرده و در نتیجه، سرمایه‌گذاری‌های نسبتاً کمی هم در خصوص خرید یا ساخت تانک، نفربر زرهی و توپ‌خانه انجام داده است، به خصوص در مقایسه با قابلیت‌های دریایی و موشکی سپاه پاسداران. تجهیزات زرهی نیروی زمینی ایران را می‌توان متشکل از این موارد دانست: واردات مستقیم از روسیه و چین (مانند تانک‌های T-۷۲، T-۶۹ و T-۵۹)، تولید تحت لیسانس (مانند تانک T-۷۲)، تولید بومی از طریق مهندسی معکوس (مانند تانک ذوالفقار بر اساس تانک برزیلی «اوسوریو»)، تولید بومی از طریق انتقال فن‌آوری (مانند تانک سفیر ۷۴ بر اساس T-۵۴)، و حفظ یا ارتقای تانک‌های قدیمی مربوط به قبل از انقلاب اسلامی (مانند تانک‌های چیفتن، M۴۷ و M۶۰). البته اخبار موجود مبنی بر احتمال خرید تانک‌های T-۹۰ از روسیه ممکن است نشان‌دهنده تصمیم ایران به سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌های اعمال قدرت زمینی و توانایی‌های تهاجمی این کشور باشد.
نیروی دریایی (سطحی) : نیروی دریایی ایران به وضوح ساختار دوگانه نیروهای دفاعی ایران را به نمایش می‌گذارد. از یک سو، نیروهایی مسلح ایران کماکان از یک ناوگان متشکل از ناوچه‌ها و رزم‌ناوهای سال‌خورده و به ارث رسیده از نیروی دریایی شاه استفاده می‌کند، هرچند تعدادی شناور تندروی کلاس «هودونگ» خریداری‌شده از چین، این ناوگان را تا اندازه‌ای تقویت کرده و کشتی‌سازان ایرانی هم از ۷ سال پیش تا کنون، تولید بومی شناورهای نظامی را کلید زده‌اند. از سوی دیگر، سپاه پاسداران طی سه دهه گذشته یک نیروی دریایی چریکی متشکل از هاورکرافت‌ها و شناورهای تندروی مسلح به موشکی را ایجاد کرده که به طور بومی آن‌ها را به تولید انبوه رسانده است و با آن‌ها نیروهای آمریکایی و متحدان واشینگتن را در خلیج فارس به شدت آزار می‌دهد. علاوه بر این شناورها، شناورهای کوچک و تندروی خریداری‌شده و مهندسی معکوس‌شده نیز در اختیار سپاه پاسداران قرار دارد.
نیروی دریایی (زیرسطحی) : ایران در زیر سطح دریا نیز گام‌های بلندی را برداشته است. این کشور اکنون سه زیردریایی ارتقایافته روسی از نوع «کیلو» و ۱۵ زیردریایی میجت کلاس «یونو» خریداری‌شده از کره شمالی را در اختیار دارد و می‌گوید می‌تواند آن‌ها را به صورت بومی نیز بسازد. ایران هم‌چنین می‌تواند زیردریایی‌های جدید «فتح» را نیز با ظرفیت و توانی بین «کیلو» و «یونو» به شکل بومی تولید کند. تهران در زمینه خرید، مهندسی معکوس و تولید بومی مین‌های پیش‌رفته دریایی نیز سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای کرده است.
موشک‌های کروز ضدکشتی: نسخه مهندسی معکوس‌شده C-۸۰۲ چینی پایه بسیاری از موشک‌های کروز ضدکشتی ایران است که برد و دقت‌شان روزبه‌روز در حال افزایش است. شناورهای تندروی سپاه پاسداران از سال ۲۰۱۱ تا کنون مجهز به موشک‌های کروز ضدکشتی «ظفر» بوده‌اند و ایران سال ۲۰۱۰ از موشک‌های کروز ضدکشتی هدایت راداری «نصر ۱» نیز پرده‌برداری کرده است. موشک‌های کروز ضدکشتی زمین به دریا (ظاهراً بر پایه مدل‌های C-۷۰۴ و C-۶۰۲ چینی و Kh-۵۵ روسی) نیز طی چند سال گذشته توسط ایران معرفی شده‌اند. ایرانی‌ها حتی موشک‌های بالستیک تاکتیکی «فاتح ۱۱۰» خود را نیز تبدیل به موشک‌های بالستیک ضدکشتی مجهز به جست‌وجوگر الکترواپتیکی کرده‌اند. اگر این توانایی‌ها عملیاتی شوند، می‌توانند توان نیروی دریایی سپاه پاسداران در ناامن کردن خلیج فارس برای کشتی‌های آمریکا و متحدانش را باز هم افزایش دهند و ایران را به هدف خود یعنی تحقق ظرفیت ضددسترسی و منع منطقه‌ای برسانند.
نیروی هوایی: نیروی هوایی ایران متشکل از هواپیماهای خریداری‌شده خارجی است. از نظر بسیاری از کارشناسان، یکی از ویژگی‌های قابل‌توجه نیروی هوایی ایران، توانایی این کشور در به پرواز درآوردن و انجام عملیات‌های مؤثر با استفاده از هواپیماهای قدیمی ناوگان هوایی خود است. دست‌کم بخشی از ناوگان سال‌خورده هوایی ایران از نوع جنگنده‌های F۴، F۵ و F۱۴ به لطف تلاش‌های حیرت‌انگیز سازمان صنایع هوافضای این کشور هنوز هم عملیاتی است. تهران می‌گوید قادر است ۷۰ درصد از قطعات مورد نیاز این هواپیماها را خودش تولید کند و سازمان صنایع هوافضای ایران نیز از دهه ۱۹۹۰ به این سو تلاش کرده تا نسخه‌های بومی‌شده‌ای از جنگنده F۵ را از طریق مهندسی معکوس تولید کند که نتیجه این تلاش‌ها ابتدا جنگنده «آذرخش» و سپس نسخه پیش‌رفته‌تر آن یعنی «صاعقه» بوده است. ایران تعداد زیادی جنگنده روسی از جمله «سوخو-۲۲»، «سوخو ۲۴»، «سوخو ۲۵» و «میگ-۲۹» و هم‌چنین تعدادی جنگنده چینی نیز دارد، اما بیش از همه هم‌چنان به هواپیماهای قدیمی آمریکایی خود وابسته است. تهران از انقلاب اسلامی به این سو، تعدادی بالگرد نظامی از جمله از نوع AH-۱ Cobra آمریکایی را نیز عملیاتی نگه داشته و حتی اخیراً انواع ارتقایافته و ظاهراً بومی‌شده‌ای از آن را هم برای استفاده در عملیات‌های تهاجمی تولید کرده است.
پدافند هوایی: هرچند تحریم‌ها و ملاحظات سیاسی مانع از فروش پیش‌رفته‌ترین سیستم‌های پدافند هوایی موجود به ایران توسط کشورهایی نظیر روسیه و چین شده است، اما به نظر می‌رسد تهران اخیراً نسخه جدید و پیشرفتهای از سامانه روسی S-۳۰۰ را دریافت کرده است که برد و توان تحرک بیش‌تری را نسبت به نسخه‌های قبلی این سامانه دارد. به علاوه، ایران طی سال‌های تحریم هم توانست نسخه بومی‌شده‌ای از سامانه روسیS-۲۰۰ را به صورت بومی طراحی و تولید کند؛ سامانه‌ای که اکنون «باور ۳۷۳» نام دارد و ایران می‌گوید حتی از S-۳۰۰ روسی هم پیش‌رفته‌تر است. در کنار این سامانه‌های دوربرد، تهران از سال ۲۰۱۰ شروع به تولید یک سامانه پدافند هوایی میان‌برد به نام «مرصاد» کرد. این سامانه از موشک «شاهین» استفاده می‌کند که بر اساس موشک‌های آمریکایی MIM-۲۳B I-HAWK ساخته شده که ایران آن‌ها را از ارتش شاه به ارث برده است. هم‌چنین ایران از سال ۲۰۱۳ شروع به تولید انبوه سامانه پدافند هوایی کوتاه‌برد «یا زهرا ۳» کرده، سامانه‌ای که نسخه مهندسی معکوس‌شده و ارتقایافته سامانه موشکی «کروتال» فرانسه است.
هواپیماهای بدون سرنشین: ایران در طول جنگ با عراق عملاً صنعت پهپادی خود را از نقطه صفر شروع کرد. پهپادهای سری «ابابیل» ریشه اولیه و هم‌چنان بدنه اصلی صنعت پهپادی ایران را تشکیل می‌دهند، به ویژه سری «ابابیل-اس» با برد متوسط و کاربرد شناسایی و جاسوسی و نسخه تهاجمی «ابابیل-تی». سری جدید این پهپادها موسوم به «ابابیل-۳» حداکثر سرعتی معادل ۲۰۰ کیلومتر در ساعت و بردی معادل ۱۰۰ کیلومتر دارد. دیگر پهپادهای بومی ایران عمدتاً روی قابلیت‌های تهاجمی و توانایی پرواز طولانی‌تر و در ارتفاع بیش‌تر تمرکز دارند. به عنوان مثال، «کرار» می‌تواند ۱۰۰۰ کیلومتر فاصله را طی و با خود موشک‌های کروز ضدکشتی حمل کند. «شاهد ۱۲۹» بردی معادل ۲۰۰۰ کیلومتر دارد و می‌تواند به مدت ۲۴ ساعت به پرواز خود ادامه دهد؛ فیلمی از پرواز این نوع پهپاد بر فراز دمشق، ماه جولای سال ۲۰۱۴ ثبت و منتشر شد. ایران انواع دیگری از پهپاد را هم به شکل بومی می‌سازد که از جمله آن‌ها پهپاد «رعد ۸۵» از نوع «حمله مستقیم» است. تهران هم‌چنین تلاش کرده تا یک پهپاد آمریکایی از نوع RQ-۱۷۰ Sentinel را نیز که دسامبر سال ۲۰۱۱ به غنیمت گرفت را مهندسی معکوس کند. ایران علناً بر موفقیت‌های خود در عرصه پهپادی و علاقه کشورهای بزرگی مانند روسیه به خرید این سیستم‌ها از ایران تأکید می‌کند.
نظارت و رصد: فن‌آوری‌های جاسوسی ایران طی دهه‌های گذشته از فن‌آوری‌های روز دنیا عقب بوده است. اگر این کشور می‌خواهد یک دکترین نظامی «تهاجمی» را اتخاذ کند، باید با چالش‌های دشواری در زمینه هدف‌یابی، هدف‌سنجی و هدف‌زنی دقیق دست و پنجه نرم کند. نیروهایی مسلح ایران باید از یک سو، سامانه‌های هدایت دقیق روی سلاح‌های خود را بهبود ببخشد و از سوی دیگر، پوشش راداری و امنیت ارتباطاتی در میان واحدهای کلیدی نظامی خود را تقویت نماید. صنایع الکترونیک ایران [«صاایران»] طی سال‌های گذشته، طرح‌های مهمی را در زمینه تولید رادار رونمایی کرده است، از جمله رادار سه‌بعدی آرایه فازی «قدیر» با برد ۱۱۰۰ کیلومتر، رادار پیش‌رفته و دوربرد طیف‌گسترده «آرش» و رادار ماورای افق «سپهر» با برد ۳۰۰۰ کیلومتر.
موشک‌های بالستیک: یکی از حوزه‌هایی که ایران در آن به نهایت تخصص رسیده، تولید موشک‌های بالستیک است. موشک‌های بالستیک ایران، محور توان انتقام‌گیری و استراتژی بازدارندگی این کشور هستند و تهران تا کنون روی هیچ بخش دیگری از صنایع دفاعی خود به اندازه موشک‌های بالستیک سرمایه‌گذاری و تمرکز نکرده است. تهران ابتدائاً سامانه‌های Scud-B و Scud-C را خرید و این سامانه‌ها اساس تولید موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد بومی «فتح» و سری موشک‌های کوتاه‌برد و میان‌برد شهاب ۱ و ۲ شدند. سامانه موشکی میان‌برد No-Dong ۲ کره شمالی نیز اساس تولید موشک‌های میان‌برد شهاب ۳ شد. ایران عمدتاً موشک‌های خود را به شکل بومی تولید می‌کند و روزبه‌روز برد آن‌ها را نیز افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، سپاه پاسداران سال ۲۰۱۵ موشک «عماد» را که نوع بهبودیافته شهاب ۳ بود، با برد ۱۷۰۰ کیلومتری آزمایش کرد. «سجیل ۲» نیز موشکی عمدتاً بومی‌شده و دومرحله‌ای با سوخت جامد است که بردی معادل ۲۲۰۰ کیلومتر دارد. هم‌چنین ایران ممکن است موشک‌های دیگری با برد بلندتر را هم از کره شمالی خریده و در تلاش باشد تا موشک‌های بالستیک بین‌قاره‌ای را طراحی و تولید کند.
بودجه نظامی ایران طی سال‌های گذشته بر حسب میلیارد دلار؛ ستاد کل نیروهای مسلح (آبی)، بسیج (قرمز)، سپاه پاسداران (سبز) و ارتش (نارنجی)
مهارت ایران در مهندسی معکوس و بومی‌سازی صنایع دفاعی
مک‌اینیس در نهایت برخی از ویژگی‌های پیشرفتهای دفاعی ایران را برمی‌شمارد. وی با تأکید بر این‌که «تهران هر جا که ممکن باشد، به دنبال بومی‌سازی سلاح‌ها و سایر زیرساخت‌های نظامی است» دلایل این تأکید بر بومی‌سازی نظامی را تحریم‌های غربی و انگیزه‌های ایدئولوژیک ایران برای استقلال‌طلبی و دست‌یابی به خودکفایی دفاعی بر اساس اصول اقتصاد مقاومتی می‌داند و می‌نویسد: «یک سؤال کلیدی پس از برداشته شدن تحریم‌های سازمان ملل در زمینه فروش تسلیحات متعارف به ایران این است که آیا این اصرار بر بومی‌سازی بعد از برداشته شدن تحریم‌ها کاهش پیدا خواهد کرد یا نه.»
کارشناس اندیشکده امریکن‌انترپرایز مهندسی معکوس و انتقال فن‌آوری را روش‌های اصلی ایران برای بومی‌سازی زیرساخت‌های تسلیحاتی و فن‌آوری‌های دفاعی این کشور توصیف و تصریح می‌کند: «مهندسان ایرانی در بازسازی کل یا اجزای سامانه‌های تسلیحاتی بسیار ماهر هستند و این مهارت هم در زمینه سامانه‌های به ارث رسیده از ارتش پیش از انقلاب و هم درباره فن‌آوری‌های تازه‌خریداری‌شده صدق می‌کند.» وی ادامه می‌دهد: «سپاه پاسداران به طور ویژه بر اضافه کردن قابلیت‌های هدایت دقیق و سایر اصلاحات متناسب با سامانه‌های موشکی و نیروی دریایی خود از طریق انتقال فن‌آوری و مهندسی معکوس تمرکز دارد.»
این کارشناس آمریکایی البته تأکید می‌کند که مهارت‌های نظامی مهندسان ایرانی صرفاً منحصر به انتقال فن‌آوری و مهندسی معکوس نیست، بلکه خلاقیت در زمینه‌های تدافعی و تهاجمی را نیز شامل می‌شود. مک‌اینیس می‌نویسد: «ایران هم‌چنین سابقه‌ای طولانی در تولید ابتکاری تجهیزات نظامی دارد که نمونه‌هایی از این تولیدات، هواپیماهای بدون سرنشین، اسلحه‌های کوچک و ناوگان شناورهای تندروی نیروی دریایی سپاه پاسداران هستند.»
