بسیاری از ما ایرانیان از تحولات اقتصادی در سراسر جهان بی خبریم و در یک فضای خبری غیرعادی از دنیای بیرون به سر می بریم. تشریح عملکرد کارگزاران دولت های ایران، ناظر به آشنایی با تفکر و مکتب اقتصادی رایج نزد ایشان و مشاورانشان می باشد.
شهدای ایران: در دوران پس از جنگ ایران و عراق، نیاز کشور به بازسازی، سیاست هایی را در دستور کار دولت وقت قرار داد که به «تعدیل ساختاری» شهرت یافتند.
این سیاست که با نگاهی به برنامه های تدوینی سازمان های مالی جهانی، سامان یافت، با تمرکز بر خصوصی سازی و آزادسازی اقتصادی، قرار بود به اصلاح ساختاری اقتصاد ایران بینجامد و زیربنای رشد و توسعه گردد، اما نتیجه ای که در پی داشت برخلاف پیش بینی های سیاستگذاران دولت سازندگی بود.
تورم گسترده و افزایش بی رویه قیمت ها در کنار خصوصی سازی ناقص، این سیاست ها را با شکست مواجه ساخت. مردم آمادگی برخورد با دیوار بلند تورم را نداشتند و شوکه شدند. مواجه جامعه با تبعات این شکست، حتی به برخورد سخت هم کشیده شد. به دلیل نبود اطلاعات و تحلیل دقیق در میان عموم، سایه این شوک تا امروز هم بر افکار عمومی سنگینی می کند.
همه قربانیان شوک درمانی
مسامحه رسانه های جمعی و عدم آگاهی بخشی مناسب از واقعیت های تاریخی جهان در قرن گذشته، سبب ناشناخته ماندن علل و چگونگی اخذ تصمیمات ساختاری دولت در ابتدای دهه ۷۰ شد. واقعیت هایی که رسانه معیار کشور هنوز هم علاقه ای به بازگویی آن ندارند.
کتاب «دکترین شوک» اثر «نائومی کلاین» می تواند مرکز لرزه و تلاطم های اقتصادی آن برهه را برای ما نمایان سازد.
دکترین شوک دستاورد تحقیقات و سفرهای سه ساله نویسنده به کشورهای مختلفی است که همگی قربانی شوک درمانی سرمایه داری شده اند.
در واقع شوک به هر پدیده ای اطلاق می شود که به واسطه ضربه، تعادل موجود در سیستم را برهم زند و حالتی بسیار نزدیک به شرایط بحران ایجاد کند.
شوک در جوامع به دو صورت فیزیکی و روانی وجود دارد. در حال حاضر شوک روانی توسط رسانه ها تولید می شود. نوع دیگر شوک یعنی شوک فیزیکی بر دو نوع ۱- طبیعی مانند سیل و ۲- مصنوعی مانند جنگ، قابل دسته بندی است.
شوک عامل همه تغییرات بزرگ دنیا در قرن گذشته
بحث دکترین شوک بر حول یک محور اصلی می گردد: "نظریه «بازار آزاد» که توسط برنده نوبل اقتصاد «میلتون فریدمن» مطرح شده و توسط مکتب اقتصادی دانشگاه شیکاگو در جهان بسط داده شده است."
نائومی کلاین معتقد است تمامی تغییرات بزرگ دنیا در قرن گذشته به واسطه شوک های روانی و فیزیکی بوده اند.
وقتی اتفاق یا تحول اقتصادی یا سیاسی خاصی در جامعه رخ می دهد، در آن فضایی به وجود می آید که مقاومت اجتماعی در قبال اعمال اصلاحات کاهش می یابد. رهبران و سیاست گذاران می توانند از این فرصت بهره برداری کرده و سیاست های اصلاحی را اعمال کنند. چنین برهه هایی معمولاً کوتاه هستند، پس سیاست مداران باید سیاست های خود را به سرعت اعمال کنند تا سیاست های اصلاحی، وضعیت برگشت ناپذیری یابد.
پاراگرافی که از نظر گذشت را می توان با تساهل لب متد شوک درمانی دانست.
تدارک قدرت معنوی و مادی برای سرکوب، پیش نیاز بحران سازی
روزنامه نگار پژوهشگر به برخورد حذفی با منتقدان سیاست های جدید می پردازد. ادعای منتفع شدن و کاسبی منتقدان، به واسطه پابرجا ماندن وضع موجود، اتفاقی تکراری در تجربه های گوناگون است. وی در بررسی های خود به مخاطب را متذکر می شود که گاه مخالفت های عمومی حاوی این پیام است که سیاست های جدید نفع جامع و فراگیر به همراه نداشته و بیشتر منافع اقلیتی را محقق می کند.
کلاین درواقع تصریح دارد که اعمال دفعی و ناگهانی سیاست های اقتصادی لزوماً به سبب مصالح جمعی نبوده و ای بسا منفعت طلبی گروه های ذینفع اعمال سیاست ها را به این شکل دیکته کرده باشد. و همچنین در مقابل، این گونه نیست که همواره مخالفت های عمومی ناشی از دیدگاه های کوتاه بینانه باشد.
در برخی از تجربه های برسی شده توسط نائومی کلاین، حکومت های دمکراتیک، با استفاده از خواسته های پوپولیستی که زیان بلندمدت و نفع کوتاه مدت را در پی دارد، رأی می آورند. و هرگاه اعمال تغییرات، با شورش و اعتراضات عمومی روبرو شد، دولت ها با اتکا به قدرت قهری و سرکوب، به رغم چنین مخالفت هایی سیاست های اصلاحی را به پیش برده اند.
نویسنده پژوهشگر به علاقه پیروان مکتب اقتصادی شیکاگو به تجویز جراحی و تعدیل ساختاری، به عنوان نسخه و راه حلی جهان‌شمول اشاره دارد و معتقد است سیاست های اصلاحی در واقع باید به صورت تدریجی اعمال شود و عملکرد دفعی و ناگهانی اثرات معکوس به جا می گذارد.
تشریح تفصیلی اثرات شکنجه بر روان شکنجه دیدگان!
کتاب دکترین شوک نوشته روزنامه نگاری است که هم مکانیزم بازار و نظام سرمایه داری را نظم مطلوبی نمی داند و هم در مورد چگونگی گذار به اقتصاد بازار، با دیدگاه اعمال دفعی و ناگهانی، مخالف است. از این رو با استفاده از قلم بسیار جذاب و قدرتمند خود به شکلی خواندنی و تأثیرگذار تلاش می کند دیدگاه های خود را با آوردن مثال های متعددی از سراسر جهان تبیین کند.
وی بهره بردن پینوشه (دیکتاتور معروف آمریکای جنوبی)، از توصیه های اقتصادی مستقیم فریدمن و شاگردانش، پس از کودتا در شیلی را به عنوان واقعیتی تاریخی، دست مایه این دیدگاه قرار می دهد که نظام سرمایه داری و مکانیزم اقتصاد بازار تنها توسط سرکوبگران و دیکتاتورها به اجرا در می آید.
وی در پی اثبات این دیدگاه است که چون تنها ثروتمندان از سرمایه داری منتفع می شوند، سرمایه داری نظم موردپسند و مطلوب جامعه نخواهد بود و حکومت ها تحت تأثیر لابی های ثروتمندان و شرکت های بین المللی مترصد حادثه ای می شوند تا در پی آن و درحالی که جامعه در شوک آن حادثه است دیدگاه خود را اعمال کنند.
نویسنده هنرمندانه با تشریح تفصیلی اثرات شکنجه بر روان شکنجه دیدگان این تمثیل را برای اعمال سیاست های اقتصادی ناظر بر ایجاد مکانیزم بازار، پس از وقوع حوادث سیاسی-اقتصادی، به کار می گیرد.
به طور کلی نکته ممتاز کتاب تنوع شواهد و مثال هاست. بسیاری از ما ایرانیان از تحولات اقتصادی در سراسر جهان بی خبریم و در یک فضای خبری غیرعادی از دنیای بیرون به سر می بریم.
عدم شفافیت در تصمیم گیری های کلان در کشور ایران، و نبود سیستم صحیح گردش اطلاعات، باعث ایجاد خلاءهای عمیق و مبهم نزد افکار عمومی می شود. اتفاقات اقتصادی دهه ۷۰ ایران، با گذشت ۲ دهه، هنوز منشا بسیاری از کنش و واکنش های بازار هستند. باز کردن جعبه سیاه عملکرد کارگزاران، ناظر به آشنایی با تفکر و مکتب اقتصادی رایج نزد ایشان و مشاورانشان می باشد.
*تراز
این سیاست که با نگاهی به برنامه های تدوینی سازمان های مالی جهانی، سامان یافت، با تمرکز بر خصوصی سازی و آزادسازی اقتصادی، قرار بود به اصلاح ساختاری اقتصاد ایران بینجامد و زیربنای رشد و توسعه گردد، اما نتیجه ای که در پی داشت برخلاف پیش بینی های سیاستگذاران دولت سازندگی بود.
تورم گسترده و افزایش بی رویه قیمت ها در کنار خصوصی سازی ناقص، این سیاست ها را با شکست مواجه ساخت. مردم آمادگی برخورد با دیوار بلند تورم را نداشتند و شوکه شدند. مواجه جامعه با تبعات این شکست، حتی به برخورد سخت هم کشیده شد. به دلیل نبود اطلاعات و تحلیل دقیق در میان عموم، سایه این شوک تا امروز هم بر افکار عمومی سنگینی می کند.
همه قربانیان شوک درمانی
مسامحه رسانه های جمعی و عدم آگاهی بخشی مناسب از واقعیت های تاریخی جهان در قرن گذشته، سبب ناشناخته ماندن علل و چگونگی اخذ تصمیمات ساختاری دولت در ابتدای دهه ۷۰ شد. واقعیت هایی که رسانه معیار کشور هنوز هم علاقه ای به بازگویی آن ندارند.
کتاب «دکترین شوک» اثر «نائومی کلاین» می تواند مرکز لرزه و تلاطم های اقتصادی آن برهه را برای ما نمایان سازد.
دکترین شوک دستاورد تحقیقات و سفرهای سه ساله نویسنده به کشورهای مختلفی است که همگی قربانی شوک درمانی سرمایه داری شده اند.
در واقع شوک به هر پدیده ای اطلاق می شود که به واسطه ضربه، تعادل موجود در سیستم را برهم زند و حالتی بسیار نزدیک به شرایط بحران ایجاد کند.
شوک در جوامع به دو صورت فیزیکی و روانی وجود دارد. در حال حاضر شوک روانی توسط رسانه ها تولید می شود. نوع دیگر شوک یعنی شوک فیزیکی بر دو نوع ۱- طبیعی مانند سیل و ۲- مصنوعی مانند جنگ، قابل دسته بندی است.
شوک عامل همه تغییرات بزرگ دنیا در قرن گذشته
بحث دکترین شوک بر حول یک محور اصلی می گردد: "نظریه «بازار آزاد» که توسط برنده نوبل اقتصاد «میلتون فریدمن» مطرح شده و توسط مکتب اقتصادی دانشگاه شیکاگو در جهان بسط داده شده است."
نائومی کلاین معتقد است تمامی تغییرات بزرگ دنیا در قرن گذشته به واسطه شوک های روانی و فیزیکی بوده اند.
وقتی اتفاق یا تحول اقتصادی یا سیاسی خاصی در جامعه رخ می دهد، در آن فضایی به وجود می آید که مقاومت اجتماعی در قبال اعمال اصلاحات کاهش می یابد. رهبران و سیاست گذاران می توانند از این فرصت بهره برداری کرده و سیاست های اصلاحی را اعمال کنند. چنین برهه هایی معمولاً کوتاه هستند، پس سیاست مداران باید سیاست های خود را به سرعت اعمال کنند تا سیاست های اصلاحی، وضعیت برگشت ناپذیری یابد.
پاراگرافی که از نظر گذشت را می توان با تساهل لب متد شوک درمانی دانست.
تدارک قدرت معنوی و مادی برای سرکوب، پیش نیاز بحران سازی
روزنامه نگار پژوهشگر به برخورد حذفی با منتقدان سیاست های جدید می پردازد. ادعای منتفع شدن و کاسبی منتقدان، به واسطه پابرجا ماندن وضع موجود، اتفاقی تکراری در تجربه های گوناگون است. وی در بررسی های خود به مخاطب را متذکر می شود که گاه مخالفت های عمومی حاوی این پیام است که سیاست های جدید نفع جامع و فراگیر به همراه نداشته و بیشتر منافع اقلیتی را محقق می کند.
کلاین درواقع تصریح دارد که اعمال دفعی و ناگهانی سیاست های اقتصادی لزوماً به سبب مصالح جمعی نبوده و ای بسا منفعت طلبی گروه های ذینفع اعمال سیاست ها را به این شکل دیکته کرده باشد. و همچنین در مقابل، این گونه نیست که همواره مخالفت های عمومی ناشی از دیدگاه های کوتاه بینانه باشد.
در برخی از تجربه های برسی شده توسط نائومی کلاین، حکومت های دمکراتیک، با استفاده از خواسته های پوپولیستی که زیان بلندمدت و نفع کوتاه مدت را در پی دارد، رأی می آورند. و هرگاه اعمال تغییرات، با شورش و اعتراضات عمومی روبرو شد، دولت ها با اتکا به قدرت قهری و سرکوب، به رغم چنین مخالفت هایی سیاست های اصلاحی را به پیش برده اند.
نویسنده پژوهشگر به علاقه پیروان مکتب اقتصادی شیکاگو به تجویز جراحی و تعدیل ساختاری، به عنوان نسخه و راه حلی جهان‌شمول اشاره دارد و معتقد است سیاست های اصلاحی در واقع باید به صورت تدریجی اعمال شود و عملکرد دفعی و ناگهانی اثرات معکوس به جا می گذارد.
تشریح تفصیلی اثرات شکنجه بر روان شکنجه دیدگان!
کتاب دکترین شوک نوشته روزنامه نگاری است که هم مکانیزم بازار و نظام سرمایه داری را نظم مطلوبی نمی داند و هم در مورد چگونگی گذار به اقتصاد بازار، با دیدگاه اعمال دفعی و ناگهانی، مخالف است. از این رو با استفاده از قلم بسیار جذاب و قدرتمند خود به شکلی خواندنی و تأثیرگذار تلاش می کند دیدگاه های خود را با آوردن مثال های متعددی از سراسر جهان تبیین کند.
وی بهره بردن پینوشه (دیکتاتور معروف آمریکای جنوبی)، از توصیه های اقتصادی مستقیم فریدمن و شاگردانش، پس از کودتا در شیلی را به عنوان واقعیتی تاریخی، دست مایه این دیدگاه قرار می دهد که نظام سرمایه داری و مکانیزم اقتصاد بازار تنها توسط سرکوبگران و دیکتاتورها به اجرا در می آید.
وی در پی اثبات این دیدگاه است که چون تنها ثروتمندان از سرمایه داری منتفع می شوند، سرمایه داری نظم موردپسند و مطلوب جامعه نخواهد بود و حکومت ها تحت تأثیر لابی های ثروتمندان و شرکت های بین المللی مترصد حادثه ای می شوند تا در پی آن و درحالی که جامعه در شوک آن حادثه است دیدگاه خود را اعمال کنند.
نویسنده هنرمندانه با تشریح تفصیلی اثرات شکنجه بر روان شکنجه دیدگان این تمثیل را برای اعمال سیاست های اقتصادی ناظر بر ایجاد مکانیزم بازار، پس از وقوع حوادث سیاسی-اقتصادی، به کار می گیرد.
به طور کلی نکته ممتاز کتاب تنوع شواهد و مثال هاست. بسیاری از ما ایرانیان از تحولات اقتصادی در سراسر جهان بی خبریم و در یک فضای خبری غیرعادی از دنیای بیرون به سر می بریم.
عدم شفافیت در تصمیم گیری های کلان در کشور ایران، و نبود سیستم صحیح گردش اطلاعات، باعث ایجاد خلاءهای عمیق و مبهم نزد افکار عمومی می شود. اتفاقات اقتصادی دهه ۷۰ ایران، با گذشت ۲ دهه، هنوز منشا بسیاری از کنش و واکنش های بازار هستند. باز کردن جعبه سیاه عملکرد کارگزاران، ناظر به آشنایی با تفکر و مکتب اقتصادی رایج نزد ایشان و مشاورانشان می باشد.
*تراز
