شهدای ایران:امام صادق (علیه‌السلام) در نیمه اول قرن دوم هجرى مدرسه‌ای را بازگشایى کردند که تا آن زمان در دنیاى اسلام بى سابقه بود. علاوه بر این، فقه شیعه نیز مدیون پیشواى ششم شیعیان است. همچنین برخى علماى اهل سنت مانند ابوحنیفه خود را مدیون علم سرشار جعفر بن محمد (علیه‌السلام) می‌دانند و به گفته او «همه عائله امام جعفر صادق هستند». دلیل این سخن ابوحنیفه نیز احکامى مانند احکام حج است که دنیاى اسلام از آن بهره‌مند شده است.

حدیثى در صحیح مسلم از کتب اهل سنّت از آن حضرت روایت شده است که مأخذ حدود 400 ماده درباره احکام حج است که اهل سنت از آن پیروى می‌کنند. همه این‌ها به سبب آن بود که امام صادق (علیه‌السلام) در اوضاع و احوال سیاسى کشورهاى اسلامى در آن زمان به فرصت مهمى دست پیدا کردند تا بزرگ‌ترین نهضت علمى را رهبرى و مکتبى را پایه‌گذاری کنند که معروف‌ترین علماى اسلام در آن شاگردى کردند.

یکى از رخدادهاى دوره حیات امام صادق (علیه‌السلام) که در پى خدمات علمى آن حضرت به وجود آمد، آوازه علمى پیشواى ششم شیعیان در بلاد اسلامى بود، به‌گونه‌ای که علماى عراق، حجاز، خراسان و شام از محضر ایشان استفاده‌ها کرده و در معضلات مسائل اسلامى و علمى، تنها، آن حضرت را حلال مشکلات می‌یافتند. منحصر نبودن در علوم اسلامى یکى از ویژگی‌های منحصر به فرد مکتب علمى امام صادق (علیه‌السلام) است

امام در سایر دانش‌های بشرى، مانند نجوم، هیئت، ریاضى، طب، تشریح، شیمى و گیاه‌شناسی و علوم دیگر از این قبیل نیز شاگردانى توانا تربیت کردند که در این فنون، معروف و مشهورند. یکى از علومى که مورد توجه امام بود و حضرت صادق (علیه‌السلام) آن را تدریس می‌کردند «شیمى» بوده است.

جابر بن حیان که یکى از نوابغ جهان اسلام است، از شاگردان امام در مکتب علمى ایشان است. او در بیشتر علوم اسلامى، طب، تشریح، نجوم، هیئت، فلکیات محیطى و طبیعى، ریاضیات، شیمى، فلسفه، منطق، اخلاق، تاریخ، ادب، شعر، معرفه الحیوان، گیاه‌شناسی و صنعت متبحر بوده و نخستین کسى است که براى تجارب علمى و تعیین مقادیر اشیا که مورد تجربه او بود، میزان استعمال کرد و اندازه‌ای اندک را که در عصر ما جز با ترازوهاى حساس و دقیق نمی‌توان سنجید، معین کرد، در حالى که پس از 600 سال در اروپا، علماى شیمى در تجارب خود از میزان استفاده کردند و همچنین مداد نورى براى امکان قرائت در تاریکى را اختراع کرد که در کتابت آثار مهم و باارزش از آن استفاده می‌شد.

خلاصه آنکه هر کدام از شاگردان این مکتب خود به تنهایى، دلالت بر عظمت بی‌منتهای این مکتب هستند و البته این مدرسه و دانشگاه بزرگ، نه تنها دانشمندان شیعه، بلکه دانشمندان بزرگ از مخالفان مکتب اهل بیت (علیهم السلام) را به اعتراف واداشته و همه به صراحت، به اعلم و افقه بودن امام صادق (علیه‌السلام) اعتراف کردند.

ابوحنیفه رئیس احناف می‌گوید: «مَا رَأَیْتُ أفقَه مِنْ جَ عْفَر بْنِ مُحَ مَّد؛ من فقیه‌تر از جعفر بن محمد ندیده‌ام». حسن بن وشا نیز در این رابطه گفت: عجب!؟ اگر من می‌دانستم که حدیث این‌گونه مشترى و خواهان دارد، بیشتر از این جمع می‌کردم. من در مسجد کوفه 900 شیخ را درک کرده‌ام که همه می‌گفتند: حدیث کرد مرا جعفر بن محمّد. این دانشگاه بزرگى است که موافقان و مخالفان را به حیرت واداشته است. آنچه موجب تأسف است، اینکه سیاست ترک رجوع به اهل بیت (علیهم السلام) راه استفاده از برکات وجود آن حضرت و علوم بی‌منتهایش را بر امت مسلمان بست تا آنجا که مثل بخارى از حضرت امام جعفر صادق (علیه‌السلام) یک روایت هم نقل نکرده که این امر یک مصیبت بزرگ است.

*آیت الله صافی گلپایگانی