به گزارش سرویس فضای مجازی شهدای ایران؛ به نقل از سایت جبهه جهانی مستضعفین، ادبیات مقاومت اردن چه در عصر معاصر و چه پیش از آن دارای آثار ارزنده‌ایست. این گونه‌ی ادبی در اردن به ویژه در عصر استعمار و در پی جریان‌های بسیاری همچون خلع ملک فیصل از حکومت سوریه در سال 1920، حوادث فلسطین از بیانیه بالفور تا به امروز، خیانت سران عرب، استقلال اردن در سال 1946 و... طرفداران زیادی از میان نویسندگان و شاعران پیدا کرده است.

پیش از پرداختن به موضوع، ذکر این نکته لازم است که جدا کردن ادبیات اردن از سوریه در آغاز و سپس از فلسطین بسیار سخت و مشکل است زیرا این کشور تا پیش از سال 1921م، قسمتی از خاک فلسطین بوده است از همین رو ارتباط تنگاتنگی نه تنها در حوزه‌ی ادبیات پایداری که در دیگر زمینه‌ها با ادبیات این دو کشور دارد.

دکتر زعبی در کتاب خود "معالم الحیاة الأدبیة فی فلسطین و الأردن" می گوید: جدایی میان شعر اردن و فلسطین بعد از گذشت نیم قرن از اختلاط، همزیستی، وحدت وطن، و غم و هویت واحد امکان ندارد.

ادبیات مقاومت از بارزترین نمونه‌های ادبی اردن در ادوار مختلف سیاسی این کشور بوده و در هر مرحله به یادکرد سلحشوری‌ها، فداکاری‌ها، استعمارستیزی و ستایش وطن پرداخته است.

ناقدان، شعر معاصر اردن را به 3 مرحله‌ی "امارت" (1946-1921)، ادبیات دوره‌ی اتحاد دو کرانه یا دوره‌ی ما بین نکبه و نکسه‌ی فلسطین(1967-1946) و شکست ژوئن 1967 تا امروز تقسیم کرده‌اند؛ البته دکتر مصلح نجار قائل به 4 دوره است که از ذکر آن خودداری می‌کنیم. اکنون به بررسی این نوع ادبی در هر دوره می‌پردازیم.

دوره‌ی امارت

ادبیات دوره‌ی امارت به ویژه بعد از شکست اعراب در جنگ "میسلون" که ملک فیصل پادشاه سوریه توسط انگلیسی‌ها و فرانسوی‌ها از حکومت خلع شد، رنگ استعمارستیزی و مبارزه با عقب ماندگی و تجزیه کشورهای عربی به خود گرفت. در این دوره ادبا و شعرایی از کشورهای مختلف به ویژه سوریه و لبنان به سمت اردن آمده، در این کشور رحل اقامت گزیده و به نشر آثاری در حوزه‌ی پایداری پرداختند که می‌توان از "ندیم ملاح" شاعر لبنانی، "حمد الشریقی" شاعر  و روزنامه نگار و "تیسیر ظبیان" رمان نویس و روزنامه نگار سوری یاد کرد.

"مصطفی وهبی التل" معروف به "عرار"، از برجسته‌ترین شاعران مقاومت اردن در این دوره است که به شدت با استعمارگری بیگانگان در منطقه به مبارزه پرداخت. عرار به هنگام امضای معاهده بالفور در سال 1917، طی شعری، خطر اسرائیل را به جهان عرب گوشزد کرد اما کسی در آن روز به سخن او توجهی مبذول نداشت.

در این دوره شاعران و ادبا به عنوان سخنگویان ملت و زبان مظلومان عالم با راه اندازی روزنامه، مجله به مبارزه با استعمار پرداختند. روزنامه‌ی "الجزیره" تیسیر ظبیان از جمله‌ی این روزنامه‌هاست که بارها تعطیل شد. تیسیر ظبیان رمان خود "أین حماة الفضیلة" (حامیان فضیلت کجایند؟) را در همین روزنامه منتشر کرد.

دوره‌ی اتحاد دو کرانه

حوادث نکبت و نکسه‌ی فلسطین از سخت‌ترین و در عین حال شرم‌آور‌ترین حوادث تاریخ معاصر عرب است که پژواک وسیعی در ادبیات معاصر عرب، جهان اسلام و حتی جهان داشته است؛ این دروره سرشار از خونخواری‌های اسرائیل علیه ملت مظلوم فلسطین، اشغال این کشور، آواره شدن مردم آن، قتل و از همه بدتر خیانت حکومت‌‌های عربی همچون ملک فاروق مصر است.

ادبیات اردن در این مرحله شاهد تغییر و تحول چشمگیری می‌شود؛ زیرا بعد از شکست ژوئن 1948، بیش از یک میلیون و نیم آواره‌ی فلسطینی وارد اردن شدند که همین اختلاط موجب شکل گیری ادبیاتی جدید در اردن شد.

این ادبیات، زبانی آتشین و شمشیری برنده با لحنی حماسی، الفاظی ساده و عباراتی سلیس علیه بی خبری جامعه‌ی عرب از اندوه فلسطین و فلسطینیان، بیداد ظلم و فساد حاکم بر جوامع عربیست.

در این مرحله نثر همراه با شعر به میدان مقاومت آمده است. جمعه حمّاد، مفید نحله، امین شنار، عیسی الناعوری، حسن فریز و سلیمان المشینی از رمان نویسان این مرحله‌ و خلیل زقطان، رجا سمرین، کمال ناصر، یوسف الخطیب، عبدالمنعم الرفاعی، عبدالرحیم عمر، حیدر محمود، اسد محمد القاسم و... از شعرای این مرحله‌اند.

شعر در این مرحله به دو سبک آزاد و کلاسیک سروده می شد.

استقلال اردن در سال 1946 از جمله حوادث این دوره است که با استقبال بی نظیر شعرا و ادبا روبه رو شد و آنان با سرودن اشعار و نوشتن رمان به مدح فداکاری‌ها، اراده و عزم راسخ مردم سلحشور و جان‌فشانی شهدا پرداختند. حسنی فریز، سلیمان المشینی و حیدر المحمود از جمله این شعرایند. المشینی شعری با عنوان "عید استقلال تو، ای وطن" سرود که شهره‌ی ملی پیدا کرد. (+)

باید توجه داشت ادبیات اردن در این دوره و بعد از آن با تکیه بر موضوع فلسطین و حوادث آن جریان می‌یابد؛ بر خلاف دیگر کشورهای عربی که موضوعاتی غیر از فلسطین را نیز در دستور کار خود دارند.

دکتر زعبی در مورد شعر اردن می گوید: "شعر در اردن به مسئله فلسطین تعلق دارد؛ حوادث تاریخی بعد از اشغال فلسطین و ایجاد دولت اسرائیل، این خصوصیت را به وجود آورده است. شعر در مناطق عرب دارای تنوع موضوعی با تأکید بر موضوع فلسطین است اما شعر در اردن و فلسطین به همین حزن بزرگ که بر هر اندوهی برتری دارد تکیه دارد تا جایی که شعری که از تراژدی فلسطین و بدبختی‌ها، پیامدها و شکست های امت دور باشد؛ شعری در حاشیه باقی خواهد ماند."

از ویژگی های ادبی این دوره به کارگیری نماد، اسطوره، بینامتنیت، هنجارگریزی و... است.

شاعران این دوره به شعرای رمانتیک همچون فدوی طوقان و امین شنار و شاعران رئالیست مانند محمد القیسی، إدوارد حدّاد، باسل رفایعة، حبیب الزیودی و مؤید العتیلی تقسیم می‌شوند. 

دوره‌ی جنگ 1967 تا به امروز

دکتر مصلح النجار نام این دوره را "شعرای مقاومت فلسطین در اردن" می‌نامد. زیرا در این دوره جنبش شاعران مقاومت که زیر پرچم مقاومت فلسطین گرد آمدند، آثاری ماندگار از خود به یادگار گذاشتند. غالب این شعرا، فلسطینی هستند که در کشورهای دیگر مانند اردن اقامت می‌گزینند.

در این دوره نیز ادبیات اردن همراه با مقاومت فلسطین حرکت می‌کند؛ اما از نظرگاه ادبی، دیگر قوت پیشین را ندارد. هر چند در این دوره با حجم زیاد تألیفات و چاپ و نشر آثار ادبی بسیاری روبه رو هستیم اما غیاب نقد موجب ضعف و سستی ادبیات در این کشور شده است. دکتر مصلح نجار در این باره می‌گوید: شاعر حاضر است و شعر غایب.

در پایان نمونه‌ای شعر پایداری از "ابراهیم علی نصرالله" شاعر اردنی که در مورد فلسطین سروده شده را ذکر می‌کنیم:

کیف ها و دفتر نقاشیشان آمد

و یک رنگ روی صفحه هاست مانند آن هاست

اندوه معلم آمد، ولی خود نیامد

گفته شده، معلم سراسیمه است

دیروز امتحان بود

تمام شان قبول شدند! پس چرا در سایه ی خانه هاشان، کشته شدند؟!

در پایان جهان، نتیجه از آن کیست

برای جنرال یا فرزندانش؟

یا آن ها را به عنوان درجه میان سربازان تقسیم می کند؟!

آیا شهدا بالا می روند

مانند قبول شدگان به کلاس بالا؟!

آیا لباس نو خواهند پوشید

یا فریاد خون است، در میدان کشتار؟!

یا هم چنان تنهایی را پُر می کنند،

یا درس حساب و قرائت را در ذهن خود باز می یابند؟!

یا بر روح خود می خوانند

آنگاه که درک می کنند که کشته شده اند، سوره ی فاتحه را؟!