«ايران به تعهدات خود براساس برجام عمل كرده است» اين جمله‌اي است كه ركس تيلرسون، وزير خارجه امريكا به زبان آورده است؛ واقعيتي كه از ابتداي پذيرش معاهده برجام، بارها مورد تأكيد مقامات كشورمان قرار گرفته و حتي اين موضوع به تأييد ديگر كشورهاي عضو گروه 1+5 و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز رسيده و آنها بارها بر صحت اين ادعا مهر تأييد زده‌اند. اما شگفتي از اين جمله آنجاست كه اين براي نخستين بار از زمان آغاز به كار دولت جديد امريكاست كه يك مقام ارشد آن كشور رسماً پايبندي كشورمان به برجام را مورد تأييد قرار داده است.
شهدای ایران:«ايران به تعهدات خود براساس برجام عمل كرده است» اين جمله‌اي است كه ركس تيلرسون، وزير خارجه امريكا به زبان آورده است؛ واقعيتي كه از ابتداي پذيرش معاهده برجام، بارها مورد تأكيد مقامات كشورمان قرار گرفته و حتي اين موضوع به تأييد ديگر كشورهاي عضو گروه 1+5 و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز رسيده و آنها بارها بر صحت اين ادعا مهر تأييد زده‌اند. اما شگفتي از اين جمله آنجاست كه اين براي نخستين بار از زمان آغاز به كار دولت جديد امريكاست كه يك مقام ارشد آن كشور رسماً پايبندي كشورمان به برجام را مورد تأييد قرار داده است.
اين اتفاق در حالي روي داده كه دونالد ترامپ رئيس‌جمهور جديد امريكا بارها در مبارزات انتخاباتي خود اين توافق را فاجعه‌اي براي امريكا خوانده و از پاره كردن برجام سخن به ميان آورده بود. پس از پيروزي ترامپ در مبارزات انتخاباتي و تصدي پست رياست جمهوري امريكا نيز، نمايندگان اين كشور در نشست فصلي شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه اسفند ماه گذشته برگزار شد، تأكيد كرده بودند «ايران بايد به طور كامل و دقيق به همه تعهدات و اقدامات فني» پيش‌بيني شده در برجام عمل كند؛ گفته‌اي كه اين مدعا را به اثبات مي‌رساند كه دولت ترامپ تا آن روز مطمئن نبود جمهوري اسلامي به تعهداتش در برجام پايبند باشد و هنوز نيز برنامه صلح‌آميز هسته‌اي كشورمان را به عنوان يك تهديد به شمار مي‌آورد.
تغيير لحن به نفع انتخابات
اما سؤال اصلي اينجاست كه دليل تغيير لحن يكباره دولت دونالد ترامپ در خصوص برجام و اعلام پايبندي ايران به اين معاهده و عمل به تعهدات كشورمان آن هم براي اولين بار در طول عمر دولت جديد امريكا چيست؟ پاسخ به اين سؤال را بايد در انتخابات آتي رياست جمهوري جست‌وجو كرد؛ جايي كه يكي از طرف‌هاي اصلي انتخابات، محور اصلي تبليغات خود را بر موضوع برجام استوار كرده است و عملاً مي‌توان گفت كه امريكا از اين مسير مي‌كوشد به صورت غير مستقيم به نفع يكي از كانديداها عمل كند. اين ادعا زماني رنگ واقعيت به خود مي‌گيرد كه پيشتر نيز رسانه‌هاي مختلف ادعا كردند سناي امريكا طرح تحريم‌هاي جديد كشورمان را به خاطر انتخابات به تعويق انداخته است.
بر اين اساس، باب كوركر، سناتور ارشد حزب جمهوريخواه امريكا چندي پيش گفت كه پيش‌نويس طرح تحريمي تازه وي و همكارانش كه قرار است برنامه دفاعي كشورمان و سپاه پاسداران انقلاب اسلامي را مورد هدف قرار دهد تا قبل از انتخابات رياست جمهوري ايران رسماً وارد روند قانونگذاري نخواهد شد. باب كوركر كه رئيس كميته روابط خارجي مجلس سناي امريكاست، گفته است تأخير در آغاز بررسي رسمي طرح در اين كميته به خاطر واكنش احتمالي اتحاديه اروپاست كه نگران است تشديد تحريم‌ها در آستانه انتخابات ايران مي‌تواند بر نتيجه آن اثر بگذارد.
تحريم‌ها وضع مي‌َشود
نكته جالب آنجاست كه همزمان با طرح اين ادعاها و توقف وضع تحريم‌ها با ترس از تضعيف يك جناح در انتخابات پيش رو، در سوي ديگر مقامات امريكايي بار ديگر سخن از لزوم وضع تحريم‌هاي تازه عليه كشورمان به ميان مي‌آورند. به عنوان نمونه وزير خزانه داري امريكا دو روز قبل در مصاحبه با روزنامه انگليسي فايننشال تايمز گفته است كه ما هفته گذشته تحريم‌هايي عليه ايران به دليل نقض حقوق بشر اعمال كرديم و تحريم‌هاي غير هسته‌اي بيشتري عليه ايران اعمال خواهد شد. همچنين يك مقام ارشد كاخ سفيد نيز روز دوشنبه به نشريه «فارين پاليسي» گفته بود كه دولت دونالد ترامپ درصدد اعمال تحريم‌هاي شديدتر عليه ايران است.
اين مقام كاخ سفيد تصريح كرده بود كه دولت امريكا تمايل دارد از ابزار‌هاي مؤثرتري در قبال ايران استفاده كند.
وي گفته بود: اين تحريم‌ها شامل بخش‌هايي خواهد بود كه با سپاه پاسداران ارتباط اقتصادي دارند، بنابراين به نظر مي‌رسد براي دولت امريكا چندان مهم نيست كه چه جرياني در ايران موفق به در اختيار گرفتن سكان قوه مجريه خواهد شد و قطعاً پس از انتخابات فارغ از نتيجه به دست آمده اين تحريم‌ها تصويب خواهد شد، اگرچه امريكايي‌ها براي حفظ روابط با شركاي اروپايي خود تا اطلاع ثانوي اين تحريم‌ها را متوقف كرده‌اند تا شايد جريان مورد نظر اروپايي‌ها بتواند با مانور روي برجام سبد رأي بيشتري را اخذ كند.
سابقه دخالت در انتخابات ايران
اما تلاش غربي‌ها براي تأثيرگذاري در جريان انتخابات ايران در حالي صورت مي‌گيرد كه پيش از اين نيز شواهد و مستندات زيادي در خصوص اقدامات آنان در انتخابات‌هاي كشورهاي مختلفي از جمله ايران در اختيار است. نمونه بارز اين مستندات، انتخابات رياست جمهوري سال 88 بود كه كشورهاي غربي به صورت مستقيم شروع به نقش آفريني در اين موضوع كردند تا حدي كه سفارتخانه‌هاي اين كشورها نيز تحركاتي علني با هدف تغيير در نتايج انتخابات آن سال انجام دادند. اما در اين روند مؤسسات و نهادهاي ديگري نيز بودند كه فعاليت‌ها و ارتباط‌های آنها با برخی نیروهای داخلی زمینه‌ساز بروز ناآرامي‌هاي گسترده در سطح كشور شد.
سياهه نقض برجام
حال اين تحريم‌ها اگرچه متوقف شده كه مرور رفتارهاي ايالات متحده در وضع تحريم‌هاي مختلف آن هم پس از برجام، نشان مي‌دهد كه پس از انتخابات بايد بار ديگر منتظر موج تازه‌اي از تحريم‌ها باشيم. ايالات متحده در حالي توانست ايران را به پذيرش برنامه جامع اقدام مشترك يا همان برجام متقاعد سازد كه مجبور بود تعهدات مختلفي را ضامن اجراي اين برنامه قرار دهد؛ تعهدهايي كه در متن برجام نيز به آن اشاره شده و ايالات متحده ملزم به اجراي آن است. اما مرور آنچه از روز امضاي برجام در تيرماه سال 1394 تا به امروز گذشته نشان‌دهنده نقض عهدهاي مختلف ايالات متحده در خصوص اين سند بين‌المللي است؛ نقض عهدهايي كه هر كدام مي‌تواند اجراي برجام را با چالش‌هاي جدي مواجه كند و اين موضوع را براي همگان به اثبات برساند كه امريكا همواره يك عنصر نامطمئن در عرصه معادلات بين‌المللي است.
تمديد قانون داماتو
يكي از مهم‌ترين اقدامات ايالات متحده در حوزه نقض برجام، تمديد قانون تحريم‌هاي ISA يا همان داماتو است؛ اقدامي كه توسط سناي امريكا صورت گرفت و كارشناسان بين‌المللي آن را نقض آشكار برجام توسط امريكا مي‌دانستند.
تمديد وضعيت اضطراري توسط اوباما
يكي ديگر از مهم‌ترين اقدامات ايالات متحده عليه برجام تمديد وضعيت اضطراري عليه ايران توسط باراك اوباما بود. اين فرمان براي نخستين بار در روز ۱۴ فوريه سال ۱۹۷۹ (۲۴ آبان سال ۱۳۵۸) از سوي رئيس‌جمهوري وقت ايالات‌متحده امضا شد و از آن زمان هر ساله تمديد شده است. بر اين اساس باراك اوباما نيز در آبان ماه سال گذشته ضمن تمديد مجدد شرايط اضطرار عليه ايران تأكيد كرد كه با وجود دستيابي به توافق هسته‌اي با ايران روابط ما (امريكا) با اين كشور به حالت عادي بازنگشته است.
مصادره ۲ ميليارد دلار از اموال بلوكه‌شده ايران در امريكا
يكي ديگر از محورهاي مورد تأكيد ايران در جريان مذاكرات برجام، تلاش براي آزاد‌سازي اموال بلوكه‌شده خود در امريكا بود؛ اقدامي كه سرانجام صورت نگرفت و حتي كار را تا به آنجا رساند كه دستگاه قضايي ايالات متحده در سرقتي آشكار اين اموال را به خانواده سربازان كشته شده اين كشور در لبنان بخشيد. بر اين اساس، دادگاه عالي امريكا طي حكمي بخشي از دارايي‌هاي ايران را در بانك نيويورك به نفع خانواده قربانيان حوادث تروريستي مصادره كرد.
اين دادگاه در حكمي اعلام كرد ۲ميليارد دلار از دارايي بلوكه‌شده ايران را به عنوان غرامت براي خانواده‌هاي قرباني اقدامات تروريستي ايران اختصاص داد. امريكا مدعي است ايران در بمب‌گذاري سال ۱۹۸۳ يك پايگاه نظاميان امريكايي در شهر بيروت نقش داشته است.
محدوديت مسافرت به امريكا در كنگره
در همين حال يكي ديگر از سنگ‌اندازي‌هاي آشكار ايالات متحده به برجام موضوع ممنوعيت سفر به امريكا براي اتباع كشورهايي بود كه به ايران سفر كرده بودند. بر اساس اين طرح شهروندان 38 كشور كه براي سفر به امريكا نيازي به دريافت ويزا ندارند در صورت سفر به ايران، براي رفتن به امريكا بايد ويزا بگيرند. نكته مهم آنجاست كه 38 كشور مورد اشاره، همگي جزو كشورهاي برخوردار هستند كه مي‌توانند در شرايط اقتصادي ايران در روزهاي پسابرجام تأثيرگذار باشند و بي‌شك ايجاد اين محدوديت مي‌تواند باعث كاهش سفر به ايران و حتي ايجاد محدوديت براي تجار اين 38 كشور باشد.
تحريم موشكي پس از برجام
در نهايت يك روز بعد از اعلام اجراي توافق هسته‌اي، وزارت خزانه‌داري امريكا تحريم‌هاي تازه‌اي را در واكنش به آزمايش موشكي ايران وضع كرد. بر اساس بيانيه‌اي كه وزارت خزانه‌داري امريكا يك‌شنبه ۱۷ ژانويه (۲۷ دي) صادر كرد، هفت فرد و سه مؤسسه به فهرست تحريم‌هاي موشكي اضافه شده‌اند؛ اقدامي كه همچون تصويب قانون ISA جنجال زيادي را در عرصه بين‌الملل عليه امريكا و برجام ايجاد كرد. تمامي اين سنگ‌اندازي‌ها در حالي بود كه درست پس از برجام اقدام خصمانه ديگري همچون ايجاد مانع براي معاملات دلاري براي ايران، ايجاد مانع براي همكاري بانك‌ها و مؤسسات بزرگ اقتصادي با ايران و تلاش براي تحريم سپاه پاسداران انقلاب اسلامي نيز توسط ايالات متحده صورت گرفت تا ليست تلاش‌هاي امريكا براي نقض برجام تكميل شود.
*جوان
اين اتفاق در حالي روي داده كه دونالد ترامپ رئيس‌جمهور جديد امريكا بارها در مبارزات انتخاباتي خود اين توافق را فاجعه‌اي براي امريكا خوانده و از پاره كردن برجام سخن به ميان آورده بود. پس از پيروزي ترامپ در مبارزات انتخاباتي و تصدي پست رياست جمهوري امريكا نيز، نمايندگان اين كشور در نشست فصلي شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه اسفند ماه گذشته برگزار شد، تأكيد كرده بودند «ايران بايد به طور كامل و دقيق به همه تعهدات و اقدامات فني» پيش‌بيني شده در برجام عمل كند؛ گفته‌اي كه اين مدعا را به اثبات مي‌رساند كه دولت ترامپ تا آن روز مطمئن نبود جمهوري اسلامي به تعهداتش در برجام پايبند باشد و هنوز نيز برنامه صلح‌آميز هسته‌اي كشورمان را به عنوان يك تهديد به شمار مي‌آورد.
تغيير لحن به نفع انتخابات
اما سؤال اصلي اينجاست كه دليل تغيير لحن يكباره دولت دونالد ترامپ در خصوص برجام و اعلام پايبندي ايران به اين معاهده و عمل به تعهدات كشورمان آن هم براي اولين بار در طول عمر دولت جديد امريكا چيست؟ پاسخ به اين سؤال را بايد در انتخابات آتي رياست جمهوري جست‌وجو كرد؛ جايي كه يكي از طرف‌هاي اصلي انتخابات، محور اصلي تبليغات خود را بر موضوع برجام استوار كرده است و عملاً مي‌توان گفت كه امريكا از اين مسير مي‌كوشد به صورت غير مستقيم به نفع يكي از كانديداها عمل كند. اين ادعا زماني رنگ واقعيت به خود مي‌گيرد كه پيشتر نيز رسانه‌هاي مختلف ادعا كردند سناي امريكا طرح تحريم‌هاي جديد كشورمان را به خاطر انتخابات به تعويق انداخته است.
بر اين اساس، باب كوركر، سناتور ارشد حزب جمهوريخواه امريكا چندي پيش گفت كه پيش‌نويس طرح تحريمي تازه وي و همكارانش كه قرار است برنامه دفاعي كشورمان و سپاه پاسداران انقلاب اسلامي را مورد هدف قرار دهد تا قبل از انتخابات رياست جمهوري ايران رسماً وارد روند قانونگذاري نخواهد شد. باب كوركر كه رئيس كميته روابط خارجي مجلس سناي امريكاست، گفته است تأخير در آغاز بررسي رسمي طرح در اين كميته به خاطر واكنش احتمالي اتحاديه اروپاست كه نگران است تشديد تحريم‌ها در آستانه انتخابات ايران مي‌تواند بر نتيجه آن اثر بگذارد.
تحريم‌ها وضع مي‌َشود
نكته جالب آنجاست كه همزمان با طرح اين ادعاها و توقف وضع تحريم‌ها با ترس از تضعيف يك جناح در انتخابات پيش رو، در سوي ديگر مقامات امريكايي بار ديگر سخن از لزوم وضع تحريم‌هاي تازه عليه كشورمان به ميان مي‌آورند. به عنوان نمونه وزير خزانه داري امريكا دو روز قبل در مصاحبه با روزنامه انگليسي فايننشال تايمز گفته است كه ما هفته گذشته تحريم‌هايي عليه ايران به دليل نقض حقوق بشر اعمال كرديم و تحريم‌هاي غير هسته‌اي بيشتري عليه ايران اعمال خواهد شد. همچنين يك مقام ارشد كاخ سفيد نيز روز دوشنبه به نشريه «فارين پاليسي» گفته بود كه دولت دونالد ترامپ درصدد اعمال تحريم‌هاي شديدتر عليه ايران است.
اين مقام كاخ سفيد تصريح كرده بود كه دولت امريكا تمايل دارد از ابزار‌هاي مؤثرتري در قبال ايران استفاده كند.
وي گفته بود: اين تحريم‌ها شامل بخش‌هايي خواهد بود كه با سپاه پاسداران ارتباط اقتصادي دارند، بنابراين به نظر مي‌رسد براي دولت امريكا چندان مهم نيست كه چه جرياني در ايران موفق به در اختيار گرفتن سكان قوه مجريه خواهد شد و قطعاً پس از انتخابات فارغ از نتيجه به دست آمده اين تحريم‌ها تصويب خواهد شد، اگرچه امريكايي‌ها براي حفظ روابط با شركاي اروپايي خود تا اطلاع ثانوي اين تحريم‌ها را متوقف كرده‌اند تا شايد جريان مورد نظر اروپايي‌ها بتواند با مانور روي برجام سبد رأي بيشتري را اخذ كند.
سابقه دخالت در انتخابات ايران
اما تلاش غربي‌ها براي تأثيرگذاري در جريان انتخابات ايران در حالي صورت مي‌گيرد كه پيش از اين نيز شواهد و مستندات زيادي در خصوص اقدامات آنان در انتخابات‌هاي كشورهاي مختلفي از جمله ايران در اختيار است. نمونه بارز اين مستندات، انتخابات رياست جمهوري سال 88 بود كه كشورهاي غربي به صورت مستقيم شروع به نقش آفريني در اين موضوع كردند تا حدي كه سفارتخانه‌هاي اين كشورها نيز تحركاتي علني با هدف تغيير در نتايج انتخابات آن سال انجام دادند. اما در اين روند مؤسسات و نهادهاي ديگري نيز بودند كه فعاليت‌ها و ارتباط‌های آنها با برخی نیروهای داخلی زمینه‌ساز بروز ناآرامي‌هاي گسترده در سطح كشور شد.
سياهه نقض برجام
حال اين تحريم‌ها اگرچه متوقف شده كه مرور رفتارهاي ايالات متحده در وضع تحريم‌هاي مختلف آن هم پس از برجام، نشان مي‌دهد كه پس از انتخابات بايد بار ديگر منتظر موج تازه‌اي از تحريم‌ها باشيم. ايالات متحده در حالي توانست ايران را به پذيرش برنامه جامع اقدام مشترك يا همان برجام متقاعد سازد كه مجبور بود تعهدات مختلفي را ضامن اجراي اين برنامه قرار دهد؛ تعهدهايي كه در متن برجام نيز به آن اشاره شده و ايالات متحده ملزم به اجراي آن است. اما مرور آنچه از روز امضاي برجام در تيرماه سال 1394 تا به امروز گذشته نشان‌دهنده نقض عهدهاي مختلف ايالات متحده در خصوص اين سند بين‌المللي است؛ نقض عهدهايي كه هر كدام مي‌تواند اجراي برجام را با چالش‌هاي جدي مواجه كند و اين موضوع را براي همگان به اثبات برساند كه امريكا همواره يك عنصر نامطمئن در عرصه معادلات بين‌المللي است.
تمديد قانون داماتو
يكي از مهم‌ترين اقدامات ايالات متحده در حوزه نقض برجام، تمديد قانون تحريم‌هاي ISA يا همان داماتو است؛ اقدامي كه توسط سناي امريكا صورت گرفت و كارشناسان بين‌المللي آن را نقض آشكار برجام توسط امريكا مي‌دانستند.
تمديد وضعيت اضطراري توسط اوباما
يكي ديگر از مهم‌ترين اقدامات ايالات متحده عليه برجام تمديد وضعيت اضطراري عليه ايران توسط باراك اوباما بود. اين فرمان براي نخستين بار در روز ۱۴ فوريه سال ۱۹۷۹ (۲۴ آبان سال ۱۳۵۸) از سوي رئيس‌جمهوري وقت ايالات‌متحده امضا شد و از آن زمان هر ساله تمديد شده است. بر اين اساس باراك اوباما نيز در آبان ماه سال گذشته ضمن تمديد مجدد شرايط اضطرار عليه ايران تأكيد كرد كه با وجود دستيابي به توافق هسته‌اي با ايران روابط ما (امريكا) با اين كشور به حالت عادي بازنگشته است.
مصادره ۲ ميليارد دلار از اموال بلوكه‌شده ايران در امريكا
يكي ديگر از محورهاي مورد تأكيد ايران در جريان مذاكرات برجام، تلاش براي آزاد‌سازي اموال بلوكه‌شده خود در امريكا بود؛ اقدامي كه سرانجام صورت نگرفت و حتي كار را تا به آنجا رساند كه دستگاه قضايي ايالات متحده در سرقتي آشكار اين اموال را به خانواده سربازان كشته شده اين كشور در لبنان بخشيد. بر اين اساس، دادگاه عالي امريكا طي حكمي بخشي از دارايي‌هاي ايران را در بانك نيويورك به نفع خانواده قربانيان حوادث تروريستي مصادره كرد.
اين دادگاه در حكمي اعلام كرد ۲ميليارد دلار از دارايي بلوكه‌شده ايران را به عنوان غرامت براي خانواده‌هاي قرباني اقدامات تروريستي ايران اختصاص داد. امريكا مدعي است ايران در بمب‌گذاري سال ۱۹۸۳ يك پايگاه نظاميان امريكايي در شهر بيروت نقش داشته است.
محدوديت مسافرت به امريكا در كنگره
در همين حال يكي ديگر از سنگ‌اندازي‌هاي آشكار ايالات متحده به برجام موضوع ممنوعيت سفر به امريكا براي اتباع كشورهايي بود كه به ايران سفر كرده بودند. بر اساس اين طرح شهروندان 38 كشور كه براي سفر به امريكا نيازي به دريافت ويزا ندارند در صورت سفر به ايران، براي رفتن به امريكا بايد ويزا بگيرند. نكته مهم آنجاست كه 38 كشور مورد اشاره، همگي جزو كشورهاي برخوردار هستند كه مي‌توانند در شرايط اقتصادي ايران در روزهاي پسابرجام تأثيرگذار باشند و بي‌شك ايجاد اين محدوديت مي‌تواند باعث كاهش سفر به ايران و حتي ايجاد محدوديت براي تجار اين 38 كشور باشد.
تحريم موشكي پس از برجام
در نهايت يك روز بعد از اعلام اجراي توافق هسته‌اي، وزارت خزانه‌داري امريكا تحريم‌هاي تازه‌اي را در واكنش به آزمايش موشكي ايران وضع كرد. بر اساس بيانيه‌اي كه وزارت خزانه‌داري امريكا يك‌شنبه ۱۷ ژانويه (۲۷ دي) صادر كرد، هفت فرد و سه مؤسسه به فهرست تحريم‌هاي موشكي اضافه شده‌اند؛ اقدامي كه همچون تصويب قانون ISA جنجال زيادي را در عرصه بين‌الملل عليه امريكا و برجام ايجاد كرد. تمامي اين سنگ‌اندازي‌ها در حالي بود كه درست پس از برجام اقدام خصمانه ديگري همچون ايجاد مانع براي معاملات دلاري براي ايران، ايجاد مانع براي همكاري بانك‌ها و مؤسسات بزرگ اقتصادي با ايران و تلاش براي تحريم سپاه پاسداران انقلاب اسلامي نيز توسط ايالات متحده صورت گرفت تا ليست تلاش‌هاي امريكا براي نقض برجام تكميل شود.
*جوان
