شهدای ایران: دکتر فرشته روح‌افزا، استاد دانشگاه منچستر انگلیس و معاون طرح، برنامه و تدوین سیاست شورای فرهنگی- اجتماعی زنان، همسر شهید دکتر احمد حاتمی، دانشمند فضایی ایران و از همکاران شهید شهریاری است. دکتر حاتمی یکی از دانشمندان سرشناس ایران در حوزه فضایی بود که سال گذشته قبل از فاجعه منا، به طرز مشکوکی در عربستان به شهادت رسید. دکتر روح‌افزا روایت قابل تاملی درباره عدم پیگیری جدی این ماجرا همچنین فاجعه منا توسط دولت مطرح کرده است. او از توهین‌های برخی مسؤولان به خانواده شهدای حوادث حج سال گذشته گفت و وقتی از او درباره این مسؤولان سوال شد، گفت نمی‌تواند نام آنها را بگوید. در میانه گفت‌وگوی «وطن امروز» و آنجا که بحث حمایت‌های صریح رهبر حکیم انقلاب از خانواده شهدای منا مطرح شد، بغض کرد و گفت اظهارات نسنجیده وزیر امور خارجه پس از فاجعه منا، خون به دل آنها کرده است.

***

  در ماجرای حج سال گذشته، ابهاماتی اساسی درباره نحوه شهادت شهید حاتمی در مکه و شهید رکن‌آبادی در منا وجود دارد. آنچه درباره این دو شهید که از شخصیت‌های برجسته کشورمان بوده‌اند، مشکوک است، مفقود شدن هر دو پس از حادثه و در نهایت اعلام شهادت‌شان است.

شهید حاتمی و شهید رکن‌آبادی در 2 حادثه و با فاصله 12 روز به شهادت رسیدند ولی نحوه شهادت‌شان مشکوک است. اینکه آیا این دو نفر در همان حادثه به شهادت رسیدند یا خیر، یکی از ابهامات ماجراست. درباره شهید حاتمی برخی به ما گفتند ایشان پس از سقوط جرثقیل در حال کمک به مجروحان بودند. حادثه سقوط جرثقیل ساعت 17:45 رخ داد. شهید حاتمی 2 خط تلفن همراهش بود که این دو خط تا ساعت 22 زنگ می‌خورد ولی تا 2 روز پس از ماجرا از سرنوشت ایشان اطلاعی در دست نبود. در بدن ایشان جای ضربه شدید نیست! بالاخره باید یک له‌شدگی و شکستگی در بدنشان ناشی از ضربه تسمه جرثقیل باشد. اگر بخواهند بگویند ایشان زمین خوردند و ضربه مغزی شدند، باید گفت در شرایطی که در مکه باران می‌آمده، لباس ایشان کاملا تمیز بود. این خیلی مشکوک است که در آن حادثه برای‌شان اتفاقی افتاده باشد. وقتی بدن ایشان شست‌وشو داده شد، آثاری از جراحت و... وجود نداشت. این در حالی است که سایر شهدای حادثه مکه، جراحت‌های سختی در بدن و سر داشتند. سوال دیگر این است که به چه علت ایشان 2 روز مفقود بودند؟ فرد تحویل گیرنده پیکر ایشان گفت برای تحویل بدن، چند صد کیلومتر را طی کردیم. مگر در مکه جایی نبوده که شهید حاتمی را به چندصد کیلومتری مکه منتقل کردند؟ از میان یکصد و اندی شهید چرا ایشان فقط مفقود شدند؟ چرا تصاویر دوربین‌های حرم را منتشر نمی‌کنند. سایر خانواده‌ها از تصاویر منتشر شده شهدای‌شان را شناسایی کرده‌اند ولی در این تصاویر هیچ نشانی از شهید حاتمی نیست. متاسفانه شهید حاتمی مورد کالبدشکافی قرار نگرفت. در ایران هم بدن را کالبدشکافی نکردند تا علت شهادت مشخص شود. آیا نباید علت مرگ یک انسان که در کشور خارجی فوت می‌کند را بدون توجه به جایگاه شخص، پزشک قانونی بررسی می‌کرد؟ کالبدشکافی که خیلی ساده است. اگر این اتفاق می‌افتاد لااقل ما در آرامش بودیم. این سوال را از کجا بپرسم؟ باید متوسل به ائمه شوم که آنها به من نشان دهند چه اتفاقی برای ایشان افتاده است.

  شهید حاتمی یکی از دانشمندان ایرانی بودند که در پروژه‌های فوق‌محرمانه فعالیت می‌کردند. چطور قابل پذیرش است که علت شهادت ایشان را بررسی نکنند؟

متاسفانه در کشور کسی جواب سوالات ما در این باره را نمی‌دهد. به من می‌گویند این سوالات بی‌دلیل است ولی من می‌خواهم بدانم چه اتفاقی افتاده است. پیگیری سوالات و ابهامات درباره شهدای حج سال گذشته، از وظایف وزارت امور خارجه است اما متاسفانه مسؤولان ما همکاری نمی‌کنند.

  چه کسی مسؤول قصور در عدم کالبدشکافی شهید است؟

شما به من بگویید از چه کسی باید این را پیگیری کنم تا من بروم و بپرسم.

  یعنی هیچ سازمان، نهاد و دستگاهی در کشور حاضر نیست در این زمینه پاسخگو باشد؟

اگر بود که جواب می‌دادند.

  پس از حوادث خونبار سال گذشته در عربستان، رهبر انقلاب بر پیگیری حقوقی این مساله تاکید کردند. درباره پیگیری‌های حقوقی این مساله بفرمایید که وضعیت احقاق حقوق خانواده شهدا در چه مرحله‌ای است؟

مسؤولان محترم اخیرا اعلام کردند به دلیل اینکه عربستان سعودی جزو هیچ کنوانسیون بین‌المللی حقوقی نیست، نمی‌توانیم این مساله را پیگیری کنیم. من این را نمی‌توانم قبول کنم.

  این را که یک سال پیش هم می‌توانستند اعلام کنند و نیازی به این همه تاخیر نبود.

وزارت امور خارجه این را اعلام کرده است. ما در ایران هر کاری می‌کنیم، تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار می‌گیریم. اگر سیاست دولت این است که در روابط با سعودی‌ها تنش ایجاد نشود، باید گفت در شرایطی که آنها 500 ایرانی را کشته‌اند، ما نباید پیگیری کنیم؟  به نظرم اگر حادثه تعرض به 2 نوجوان ایرانی یا حادثه جرثقیل بدرستی پیگیری می‌شد، شاید حادثه منا پیش نمی‌آمد. بالاخره سعودی‌ها می‌فهمیدند ایران نسبت به حقوق اتباعش حساسیت ویژه‌ای دارد ولی وقتی می‌بینند پس از تجاوز به نوجوانان ایرانی، وزارت امور خارجه واکنش درستی نشان نمی‌دهد و به دنبال آن چند ایرانی در مکه شهید می‌شوند و باز وزارت امور خارجه واکنشی نشان نمی‌دهد، حادثه منا را هم با خیال آسوده پیش می‌آورند.

  یکی از مطالبات مقام معظم رهبری از وزارت امور خارجه تشکیل کمیته حقیقت‌یاب درباره شهدای حج سال گذشته است؛ این اتفاق افتاد؟

نه! اگر این کمیته را تشکیل دادند، خروجی‌اش چیست. در حادثه جرثقیل، سعودی پذیرفت مقصر بوده است. گفتند ما پذیرفتیم، جبران می‌کنیم، خانواده حاجیان را حج می‌بریم و... ولی هیچ‌کدام اتفاق نیفتاد و امسال حاجیان ایرانی را هم از حج محروم کردند.

  در ماجرای شهادت حاجیان، متاسفانه در داخل پیگیری خاصی صورت نگرفته است.

بله! ما یک تسلیت هم از رئیس‌جمهور و وزارت امور خارجه درباره شهدای‌مان ندیدیم. به جای پیام تسلیت، آقای ظریف مصاحبه کرد و گفت ما با اینکه 500 شهید دادیم ولی رابطه‌مان با سعودی‌ دچار مشکل نشده است. شما شاهدید که بعد از حادثه سفارت عربستان، آنها  روابط دیپلماتیک‌شان را با ایران قطع کردند. آقای رئیس‌جمهور هم درباره سفارت قاطعانه، جدی و قدر وارد شدند. بنده با حمله به سفارت مخالف هستم ولی چه می‌شد ایشان همان اقتدار را برای شهدای خودمان به خرج می‌دادند؟

  یعنی آقای روحانی دستور پیگیری این مساله را ندادند؟

شما جایی سراغ دارید که آقای روحانی تاکید بر پیگیری مساله داشته باشند؟ ما درباره شهدای‌مان هیچ حمایتی از دولت ندیدیم. آقای ظریف وقتی مصاحبه کردند که ما با دادن چند صد شهید با سعودی قطع رابطه نکردیم؛ شما نمی‌دانید چقدر جگرمان سوخت. به آنها می‌گویند برادران سعودی! آنها برادر می‌شوند؟ باور کنید اگر واکنش قاطع رهبر معظم انقلاب نبود، امکان بازگشت بدن شهدای ما وجود نداشت. پیام امسال رهبر معظم انقلاب را در کنار پیام‌های سال‌های گذشته ایشان بگذارید و ببینید چقدر ایشان روشنگرانه مشت سعودی را باز کردند. پیام روز دوشنبه ایشان، آبی روی داغ آتش خیلی از ما بود. ما در این یک سال تنها از جانب رهبر معظم انقلاب حمایت شدیم. یعنی اگر این خانواده‌ها آرامند، به خاطر ایشان است اگرنه ما در جاهای دیگر حرف‌های ضد و نقیض و توهین شنیدیم. باور نمی‌کنید من وقتی پیام رهبری را شنیدم که گفتند «در هر دو حادثه، سعودی مقصر بوده»، سجده شکر به جا آوردم و خدا را شکر کردم. رهبر انقلاب، ابهامی را که ذهن و قلب خانواده‌ها را آزار می‌دهد که آنجا چه شده، حل کردند.

  قصه تلخی درباره شهدای منا شنیده شده، آن هم اینکه گویا در داخل کشور برای تدفین شهدا هم مشکل ایجاد کردند و اجازه نصب سنگ قبر نمی‌دادند؟!

اوایل اینگونه بود. ما 2 یا 3 ماه سنگ قبر نگذاشتیم که مشکل برای‌مان پیش نیاید. سنگ قبر یکی از شهدای دفن شده در امامزاده پنج‌تن را کندند و گفتند چرا شهید نوشتید. البته این قبل از موافقت رهبر انقلاب با شهید اعلام کردن این شهدا بود. خیلی از خانواده‌های شهدا  در شهرستان‌ها با مشکل مواجه هستند. متاسفانه به قدری که در داخل به خانواده‌ها سخت گرفتند، آن طرف که اینها را کشتند، سخت نگرفتند. وقتی شهیدی در راه خدا تقدیم می‌شود، آن خانواده مورد احترام قرار می‌گیرد ولی اینجا انگار ما جرم کرده‌ایم. آیا این جرم است که می‌خواهم علت شهادت همسرم را بدانم؟ اگر در این زمینه منافع نظام لطمه می‌خورد، ما سکوت می‌کردیم ولی این سکوت برای منافع دیپلماتیک یک گروه خاص است. در طول تاریخ این نخستین‌بار است که شهید دادیم و محکوم هم هستیم. شما نحوه مواجهه دولتی‌ها با خانواده شهدای منا با دلجویی آنان از یکی از محکومان فتنه را نگاه کنید! آقای تاج‌زاده به خاطر جرمی که مرتکب شد، توسط دستگاه قضا محکوم به زندان شد. وقتی ایشان از زندان بیرون آمد، مسؤولان دولتی به دیدارش رفتند و از او دلجویی کردند. این را مقایسه کنید با شهید حاتمی؛ دانشمندی که در بسیاری از پروژه‌های مهم کشور فعالیت کرد و در مکه به شهادت رسید ولی در ایران یک مسؤول دولتی به خانواده‌اش تسلیت نگفت. آقای رئیس‌جمهور اگر در این رابطه ورود پیدا می‌کردند، مشکلی پیش می‌آمد؟

  به نظرتان اگر در ایران 500 تبعه سعودی کشته می‌شدند، واکنش سعودی‌ها در برابر ما چگونه بود؟

در ماجرای حمله به سفارت عربستان، 2 تابلو پایین افتاد؛ آنها با ما چه کردند؟ سعودی برای دیوار سفارت ارزش قائل است، کارش هم درست است. ما کار غلط می‌کنیم که برای انسان‌های پاک و بی‌گناه‌مان ارزش قائل نیستیم. اینها برای ادای یک فریضه واجب، خانه خدا رفته بودند. اگر ایران 500 تبعه عربستانی را می‌کشت شک نکنید که حتما با ما وارد نبرد می‌شدند. مگر آمریکا پس از ماجرای 11 سپتامبر این کار را نکرد؟ در ایران برای اینکه به سعودی برنخورد به خانواده داغداری که عزیزش را از دست داده، توهین می‌کنند. من نمی‌دانم چقدر باید زمان بگذرد که جمهوری اسلامی یک شخصیتی مثل حاتمی را دوباره به خود ببیند.

  خیلی از خانواده‌های شهدا، نان‌آور اصلی خود را از دست دادند و الان با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می‌کنند؛ آیا خسارت‌ شهدای حج پرداخت شده است؟

هیچ مبلغی به خانواده‌ها پرداخت نشده است. من نیاز مالی ندارم ولی بقیه خانواده‌ها نیاز دارند. خانواده‌ای را از شهدا سراغ دارم که کارت یارانه‌اش را پیش نانوایی گرو گذاشته و نان گرفته است. این را چه کسی می‌خواهد جواب بدهد؟ بعد به اینها می‌گویند به شما چیزی تعلق نمی‌گیرد و شهید درجه 3 هستید. بنده هیچ مطالبه مالی در هیچ زمینه‌ای نداشته و ندارم ولی نمی‌توانم حق آنها را نگویم. مسؤولان ما چه کرده‌اند؟ واقعا برای این خانواده‌ها کم گذاشتند. شهید حاتمی 28 سال کارمند سازمان فضایی بوده ولی الان حقوق ایشان را به خانواده نمی‌دهند. بنیاد شهید و سازمان فضایی همدیگر را مسؤول پرداخت حقوق می‌دانند. اگر ایشان عادی در خیابان فوت می‌کرد، حقوقش را می‌دادند. الان ببینید چقدر اذیت می‌کنند و ما از همه طرف تحت فشار هستیم.

  پیگیری‌های خودتان به کجا رسید؟

من و خانم رکن‌آبادی به ژنو رفتیم و من حرف‌هایم را زدم ولی اتفاقی نیفتاد.

  حمایت دولت را در این سفر نداشتید؟

اصلا! به هیچ‌وجه حمایتی نداشتیم. ما دو خانم تنهایی رفتیم. منتها من خودم تک‌تک جاهایی که ممکن بود به انگلیسی صحبت کردم. علاوه بر این در حال پیگیری حقوقی در دادگاه لاهه هستیم که اگر آن را مطرح کنیم، در داخل کشور به مشکل می‌خوریم. جلوی وکیل ما را گرفتند.

  در ایران یا خارج کشور؟

همین جا، در داخل ایران. تذکر سخت دادند ولی نمی‌توانم بازگویش کنم.

  شما در دیدار آقا قرار نیست صحبت کنید؟

متاسفانه مسؤولان اصلا زمانی به ما برای صحبت ندادند. بالاخره در دیدار دانشجویان با رهبری، دانشجویان سخن می‌گویند یا در دیدار اساتید. الان این خانواده‌ها باید در سکوت محض آنجا باشند.