استاد دانشگاه آلابامای آمریکا با اشاره به دیدگاه ترکیه درباره عراق می گوید تشکیل سیستم فدرال در عراق بدون یک حس قوی هویت ملی بیشتر در نهایت به تجزیه آن منجر می شود و انسجامی به همراه ندارد.
به گزارش شهدای ایران به نقل از مهر، گروه بین الملل-فرزاد فرهاد توسکی: عراق کشوری است که موقعیت ویژه ای در منطقه خاورمیانه دارد.این کشور از ذخایر عظیم انرژی برخوردار است. این کشور پیشینه تمدن بین النهرین و جایگاه ویژه ای در جهان اسلام دارد. عراق از زمانی که با نقشه کنونی در جغرافیای بین المللی در دهه بیست قرن گذشته میلادی ظاهر شد، شاهد تحولات و کشمکش های زیادی بوده از کودتاهای متوالی گرفته تا استبداد و جنگ افروزی علیه همسایگان.
سیاست های نادرست و توسعه طلبی صدام خسارات و تلفات جبران ناپذیری به ملت عراق وارد کرد که علاوه بر بدهی های فراوان رنج و گرسنگی و محاصره و در نهایت اشغال از جمله آنها بود. سیاست های استعمارگران انگلیسی و نبود ثبات سیاسی عراق را به عصر دیکتاتوری صدام سوق داد و در ادامه سیاست های صدام این کشور را به اشغال و رنج های اشغال و انفجارها و نا امنی کشاند.
در عراق به دلیل نبود هویت ملی چندان قوی، هر طیفی به دنبال تحقق آمال و اهداف خود است. در سطح ملی، موضوع دولت سازی، امنیت و بازسازی چالش های جدی وجود دارد. به لحاظ مرزبندی های استعماری، شاید بتوان گفت عراق روند دولت ملت سازی را به طور طبیعی و تاریخی طی نکرده است. اقلیم های مطرح در عراق به گونه ای نیست که در قالب فدرالی تعریف شود بلکه بیشتر جنبه های تجزیه طلبی را تقویت می کند.در این باره از دیدگاه پرفسور نادر انتصار استاد دانشگاه آلابامای آمریکا جویا شدیم.
*دیدگاه شما درباره روند شکل گیری اقلیم ها در عراق چیست؟
تاکنون تنها منطقه کردنشین به دنبال تشکیل یک دولت مستقل از عراق بوده است. البته در این مورد مشکلاتی وجود دارد که می توان به تفاوتهای بین دو گروه سیاسی کُرد یعنی نیروهای تحت رهبری مسعود بارزانی و دیگری به رهبری جلال طالبانی اشاره کرد. بارزانی به دنبال یک کردستان مستقل تحت کنترل شخص خود است. اما این امر ممکن است مورد موافقت طالبانی و حامیان و حزب وی قرار نگیرد. این بدان معناست که حتی اگر دولت مستقل کُرد تشکیل شود از ابتدا با دشواریها و مناقشات روبرو خواهد بود. همچنین یک دولت کُرد محصور در خشکی خواهیم داشت که برای ارتباط با دنیای خارج محتاج همسایگان خود خواهد بود. این عامل نیز ممکن است به تضعیف جایگاه این دولت کُرد منجر گردد. تابه حال شیعیان علاقه ای به تشکیل یک اقلیم مستقل نشان نداده اند. تنها اقلیم مستقل سنی اکنون در اختیار تروریست های موسوم به داعش است. با توجه به این واقعیت که بسیاری از قدرتهای جهانی مخالف داعش هستند شانس این دولت برای اینکه بتواند یک دولت مستقل سنی تشکیل دهد بسیار اندک است. البته با توجه به این امر که عراق مدرن یک تشکیلات ساختگی ایجاد شده توسط بریتانیاست برای اینکه بتواند موجودیت خود را حفظ کند با پاره ای از عدم قطعیت ها روبروست. مناقشات قومی و مذهبی کشور بخصوص از سال ۲۰۰۳ تاکنون اتحاد ملی در عراق را به چالش کشیده است. با این حال هیچ کدام از گروهها از تجزیه عراق سود نمی برند بلکه در عمل تمامی آنها از این امر متضرر خواهند شد. بنابراین سیستمی بر اساس خودمختاری منطقه ای که تقریبا چیزی کمتر از دولت فدرالی کامل است شاید بهترین سیستم برای عراق باشد.
*رویکرد آمریکا در این باره چیست؟
من فکر می کنم که آمریکا بیشتر ترجیح دهد که عراق را به عنوان کشوری واحد حفظ نماید. البته کسانی در ایالات متحده هستند که فکر می کنند که تقسیم کشور به سه منطقه می تواند مطلوبیت داشته باشد. با این حال آینده عراق نه به آمریکا بلکه به توانایی عراقی ها در غلبه بر تفاوتها برای رسیدن به توافقی در زمینه چگونگی تقسیم قدرت و بهره مندی عادلانه از منابع عراق بستگی خواهد داشت. منافع آمریکا ممکن است ایجاب کند که یک سیستم تعادل بخشی قدرت در عراق باشد که سلطه هیچ حزب واحدی را اجازه ندهد. چنین ساختاری می تواند به آمریکا امکان دهد تا با حفظ روابط با تمامی گروهها نفوذ خود را در عراق حفظ نماید.
*دیدگاه کشورهای همسایه از جمله ترکیه چگونه است؟
موضع ترکیه نسبت به عراق موضعی حامل شک و گمان و دشمن پنداری بوده است. از یک طرف، ترکیه نمی تواند تجزیه عراق و ظهور یک کردستان مستقل را بپذیرد حتی برغم روابط گرم کنونی بین آنکارا و مسعود بارزانی، زیرا این امر پیامدهایی را برای کردهای ترکیه و حتی علویان و عربها در پی خواهد داشت. از طرف دیگر اردوغان در مورد حاکمیت یک دولت شیعه در عراق که بتواند روابط خوبی با ایران داشته باشد به دیده دشمنی می نگرد.
بنابراین ترکیه ممکن است ترجیح دهد که یک اقلیم مستقل کردی تحت نفوذ خودش در کردستان عراق سر کار باشد. در عین حال در یک عراق تجزیه شده احساسات شیعی که با سنیان عراقی احاطه شده اند حتی ممکن است از گذشته نیز به ایران نزدیکتر باشد. این سناریو نیز برای ترکیه دردسرساز است. واقعیت این است که جاه طلبی های ترکیه در عراق غیر واقعی است. ترکیه برغم تاریخ حاکمیت دولت عثمانی بر عراق هیچ دایره نفوذی در عراق ندارد درحالیکه برخی از عراقیها مانند کُردها و شیعیان با ترکیه مشکلاتی دارند.
به طور کلی، هر گونه فرایند تجزیه در عراق می تواند پیامدهای منفی برای کل منطقه حتی برای آنهایی که می خواهند عراق تجزیه شود، داشته باشد. بهترین راه حل برای تمامی کشورهای منطقه سیستم حکومتی براساس به رسمیت شناختن حقوق تمامی قومیتها و ملل چه مذهبی و چه غیر از آن در یک سیستم تقسیم قدرت یا غیر مستقیم از طریق فرایندهای دموکراتیک یا ترتیبات منطقه ای است.
*به نظر می رسد با توجه به اینکه عراق روند دولت ملت سازی را به طور تاریخی طی نکرده و از سوی دیگر فدرالیسم مستلزم سطح بالایی از هویت «ملی» و انسجام ملی است، فدرالیسم در عراق به تجزیه منجر می شود. چون اساسا ما با یک دولت-ملت منسجم مواجه نیستیم و تعریفی واقعی از هویت «ملی» نزد اقوام و طوایف عراقی وجود ندارد. آیا شما با این دیدگاه موافق هستید؟ همچنین به نظر می رسد که سنی ها موافق فدرالیسم نباشند. چرا که مناطقی که آنها در اکثریت قرار دارند مناطقی نیست که ذخائر نفتی داشته باشد. ظاهرا سنی ها در حال حاضر از روند فدرالیسم دفاع می کنند. به طور کلی دیدگاه شیعیان و سنی ها نسبت به فدرالیسم در عراق چگونه است؟
برخی افراد فدرالیسم را به عنوان نوشدارویی برای علاج تمامی اختلافات قومی اجتماعی در عراق معاصر قلمداد می کنند. این یک دیدگاه تاریخی است و کلیت هویت عراقی را در نظر نمی گیرد. اگرچه درست است که بعد از تشکیل عراق معاصر در اوایل سده بیستم میلادی نوعی از هویت ملی عراقی جان گرفت، این امر بیشتر هویتی ساختگی بود که عموما هویتی عمیق و ملی نبود.
به عبارت دیگر بعد از تشکیل عراق کنونی گروههای قومی و مذهبی مختلف در عراق خود را بیشتر وابسته به گروه قومی و مذهبی می دانند. فدرالیسم این امر را تغییر نمی دهد. در واقع تشکیل سیستم فدرال در یک کشور بدون یک حس قوی هویت ملی بیشتر نهایتا به تجزیه آن کشور منجر می شود و انسجامی به همراه نخواهد داشت.
همچنین، در بین سه دسته عمده در عراق فقط کُردها قویا از فدرالیسم حمایت می کنند. عربهای سنی عراق به خودی خود مخالف فدرالیسم نیستند اما آنها با روند کنونی مخالف هستند زیرا آنها می ترسند که فدرالیسم آنها را به لحاظ اقتصادی و سیاسی در انزوا قرار خواهد داد. شیعیان عراق تاکنون احساسات و مواضع ضد و نقیضی نسبت به فدرالیسم نشان داده اند. ما باید به یاد داشته باشیم که هیچ سنخیتی در دیدگاههای بین شیعیان در مورد فدرالیسم وجود ندارد. مثلا شیعیان بصره می توانند موافق فدرالیسم باشند چون این امر سهم آنها از ثروت نفتی کشور را افزایش خواهد داد.
سیاست های نادرست و توسعه طلبی صدام خسارات و تلفات جبران ناپذیری به ملت عراق وارد کرد که علاوه بر بدهی های فراوان رنج و گرسنگی و محاصره و در نهایت اشغال از جمله آنها بود. سیاست های استعمارگران انگلیسی و نبود ثبات سیاسی عراق را به عصر دیکتاتوری صدام سوق داد و در ادامه سیاست های صدام این کشور را به اشغال و رنج های اشغال و انفجارها و نا امنی کشاند.
در عراق به دلیل نبود هویت ملی چندان قوی، هر طیفی به دنبال تحقق آمال و اهداف خود است. در سطح ملی، موضوع دولت سازی، امنیت و بازسازی چالش های جدی وجود دارد. به لحاظ مرزبندی های استعماری، شاید بتوان گفت عراق روند دولت ملت سازی را به طور طبیعی و تاریخی طی نکرده است. اقلیم های مطرح در عراق به گونه ای نیست که در قالب فدرالی تعریف شود بلکه بیشتر جنبه های تجزیه طلبی را تقویت می کند.در این باره از دیدگاه پرفسور نادر انتصار استاد دانشگاه آلابامای آمریکا جویا شدیم.
*دیدگاه شما درباره روند شکل گیری اقلیم ها در عراق چیست؟
تاکنون تنها منطقه کردنشین به دنبال تشکیل یک دولت مستقل از عراق بوده است. البته در این مورد مشکلاتی وجود دارد که می توان به تفاوتهای بین دو گروه سیاسی کُرد یعنی نیروهای تحت رهبری مسعود بارزانی و دیگری به رهبری جلال طالبانی اشاره کرد. بارزانی به دنبال یک کردستان مستقل تحت کنترل شخص خود است. اما این امر ممکن است مورد موافقت طالبانی و حامیان و حزب وی قرار نگیرد. این بدان معناست که حتی اگر دولت مستقل کُرد تشکیل شود از ابتدا با دشواریها و مناقشات روبرو خواهد بود. همچنین یک دولت کُرد محصور در خشکی خواهیم داشت که برای ارتباط با دنیای خارج محتاج همسایگان خود خواهد بود. این عامل نیز ممکن است به تضعیف جایگاه این دولت کُرد منجر گردد. تابه حال شیعیان علاقه ای به تشکیل یک اقلیم مستقل نشان نداده اند. تنها اقلیم مستقل سنی اکنون در اختیار تروریست های موسوم به داعش است. با توجه به این واقعیت که بسیاری از قدرتهای جهانی مخالف داعش هستند شانس این دولت برای اینکه بتواند یک دولت مستقل سنی تشکیل دهد بسیار اندک است. البته با توجه به این امر که عراق مدرن یک تشکیلات ساختگی ایجاد شده توسط بریتانیاست برای اینکه بتواند موجودیت خود را حفظ کند با پاره ای از عدم قطعیت ها روبروست. مناقشات قومی و مذهبی کشور بخصوص از سال ۲۰۰۳ تاکنون اتحاد ملی در عراق را به چالش کشیده است. با این حال هیچ کدام از گروهها از تجزیه عراق سود نمی برند بلکه در عمل تمامی آنها از این امر متضرر خواهند شد. بنابراین سیستمی بر اساس خودمختاری منطقه ای که تقریبا چیزی کمتر از دولت فدرالی کامل است شاید بهترین سیستم برای عراق باشد.
*رویکرد آمریکا در این باره چیست؟
من فکر می کنم که آمریکا بیشتر ترجیح دهد که عراق را به عنوان کشوری واحد حفظ نماید. البته کسانی در ایالات متحده هستند که فکر می کنند که تقسیم کشور به سه منطقه می تواند مطلوبیت داشته باشد. با این حال آینده عراق نه به آمریکا بلکه به توانایی عراقی ها در غلبه بر تفاوتها برای رسیدن به توافقی در زمینه چگونگی تقسیم قدرت و بهره مندی عادلانه از منابع عراق بستگی خواهد داشت. منافع آمریکا ممکن است ایجاب کند که یک سیستم تعادل بخشی قدرت در عراق باشد که سلطه هیچ حزب واحدی را اجازه ندهد. چنین ساختاری می تواند به آمریکا امکان دهد تا با حفظ روابط با تمامی گروهها نفوذ خود را در عراق حفظ نماید.
*دیدگاه کشورهای همسایه از جمله ترکیه چگونه است؟
موضع ترکیه نسبت به عراق موضعی حامل شک و گمان و دشمن پنداری بوده است. از یک طرف، ترکیه نمی تواند تجزیه عراق و ظهور یک کردستان مستقل را بپذیرد حتی برغم روابط گرم کنونی بین آنکارا و مسعود بارزانی، زیرا این امر پیامدهایی را برای کردهای ترکیه و حتی علویان و عربها در پی خواهد داشت. از طرف دیگر اردوغان در مورد حاکمیت یک دولت شیعه در عراق که بتواند روابط خوبی با ایران داشته باشد به دیده دشمنی می نگرد.
بنابراین ترکیه ممکن است ترجیح دهد که یک اقلیم مستقل کردی تحت نفوذ خودش در کردستان عراق سر کار باشد. در عین حال در یک عراق تجزیه شده احساسات شیعی که با سنیان عراقی احاطه شده اند حتی ممکن است از گذشته نیز به ایران نزدیکتر باشد. این سناریو نیز برای ترکیه دردسرساز است. واقعیت این است که جاه طلبی های ترکیه در عراق غیر واقعی است. ترکیه برغم تاریخ حاکمیت دولت عثمانی بر عراق هیچ دایره نفوذی در عراق ندارد درحالیکه برخی از عراقیها مانند کُردها و شیعیان با ترکیه مشکلاتی دارند.
به طور کلی، هر گونه فرایند تجزیه در عراق می تواند پیامدهای منفی برای کل منطقه حتی برای آنهایی که می خواهند عراق تجزیه شود، داشته باشد. بهترین راه حل برای تمامی کشورهای منطقه سیستم حکومتی براساس به رسمیت شناختن حقوق تمامی قومیتها و ملل چه مذهبی و چه غیر از آن در یک سیستم تقسیم قدرت یا غیر مستقیم از طریق فرایندهای دموکراتیک یا ترتیبات منطقه ای است.
*به نظر می رسد با توجه به اینکه عراق روند دولت ملت سازی را به طور تاریخی طی نکرده و از سوی دیگر فدرالیسم مستلزم سطح بالایی از هویت «ملی» و انسجام ملی است، فدرالیسم در عراق به تجزیه منجر می شود. چون اساسا ما با یک دولت-ملت منسجم مواجه نیستیم و تعریفی واقعی از هویت «ملی» نزد اقوام و طوایف عراقی وجود ندارد. آیا شما با این دیدگاه موافق هستید؟ همچنین به نظر می رسد که سنی ها موافق فدرالیسم نباشند. چرا که مناطقی که آنها در اکثریت قرار دارند مناطقی نیست که ذخائر نفتی داشته باشد. ظاهرا سنی ها در حال حاضر از روند فدرالیسم دفاع می کنند. به طور کلی دیدگاه شیعیان و سنی ها نسبت به فدرالیسم در عراق چگونه است؟
برخی افراد فدرالیسم را به عنوان نوشدارویی برای علاج تمامی اختلافات قومی اجتماعی در عراق معاصر قلمداد می کنند. این یک دیدگاه تاریخی است و کلیت هویت عراقی را در نظر نمی گیرد. اگرچه درست است که بعد از تشکیل عراق معاصر در اوایل سده بیستم میلادی نوعی از هویت ملی عراقی جان گرفت، این امر بیشتر هویتی ساختگی بود که عموما هویتی عمیق و ملی نبود.
به عبارت دیگر بعد از تشکیل عراق کنونی گروههای قومی و مذهبی مختلف در عراق خود را بیشتر وابسته به گروه قومی و مذهبی می دانند. فدرالیسم این امر را تغییر نمی دهد. در واقع تشکیل سیستم فدرال در یک کشور بدون یک حس قوی هویت ملی بیشتر نهایتا به تجزیه آن کشور منجر می شود و انسجامی به همراه نخواهد داشت.
همچنین، در بین سه دسته عمده در عراق فقط کُردها قویا از فدرالیسم حمایت می کنند. عربهای سنی عراق به خودی خود مخالف فدرالیسم نیستند اما آنها با روند کنونی مخالف هستند زیرا آنها می ترسند که فدرالیسم آنها را به لحاظ اقتصادی و سیاسی در انزوا قرار خواهد داد. شیعیان عراق تاکنون احساسات و مواضع ضد و نقیضی نسبت به فدرالیسم نشان داده اند. ما باید به یاد داشته باشیم که هیچ سنخیتی در دیدگاههای بین شیعیان در مورد فدرالیسم وجود ندارد. مثلا شیعیان بصره می توانند موافق فدرالیسم باشند چون این امر سهم آنها از ثروت نفتی کشور را افزایش خواهد داد.
