صاحب کتاب مناقب الفاخرة از عبد الله بن عباس روايت کرده است که ما در خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله بوديم ، عربى آمد و عرض کرد يا رسول الله شنيدم که مي فرمودى اعتصموا بحبل الله ! حبل خدا کدام است که به او تمسک جوئيم؟
به گزارش شهدای ایران، کتاب اتمام حجّت (رهیافتی به استدلال ها و حجت های گسترده ی اثبات حقانیت امیرالمؤمنین علی علیه السلام) در بررسی شخصیت با عظمت حضرت مولی الموحدین امیرالمؤمنین علی علیه السلام، حقانیت آن حضرت را در آیه به آِیه ی قرآن کریم ، بر اساس روایات معتبر نزد شیعه و سنی تبیین و مورد بررسی قرار داده است. بخشی از این کتاب، به اتمام حجّت خدای متعال در سوره آل عمران اختصاص دارد که مؤلف آن را با اسناد دقیق تشریح نموده که بدین شرح می باشد:
… خدای متعال در سوره آل عمران بارها بر ولایت و حقانیت حضرت امیرمؤمنان علی علیه السلام تأکید می نمایند:
راسخون فی العلم : امیرالمؤمنین علی علیه السلام
(هُوَ الَّذِى أَنزَلَ عَلَيْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ ءَايَاتٌ محُّْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَ أُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فىِ قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَ مَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فىِ الْعِلْمِ يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِ کلٌُّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَ مَا يَذَّکَّرُ إِلَّا أُوْلُواْ الْأَلْبَاب) 1؛ اوست که اين کتاب را بر تو نازل کرد. بعضى از آيه ها محکماتند ، اين آيه ها أم الکتابند ، و بعضى آيه ها متشابهاتند. امّا آنها که در دلشان ميل به باطل است ، به سبب فتنه جويى و ميل به تأويل از متشابهات پيروى مى کنند ، در حالى که تأويل آن را جز خداى نمىداند. و آنان که قدم در دانش استوار کرده اند مى گويند: ما بدان ايمان آورديم ، همه از جانب پروردگار ماست. و جز خردمندان پند نمى گيرند.
«امام صادق عليه السلام در تفسیر وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ فرمودند : ما راسخون في العلم هستيم و ما تأويل آن را مي دانيم و در روايتي ديگر از ايشان آمده است که راسخون في العلم علي بن ابي طالب و ائمه بعد از ايشان هستند». 2
اقامه عدل بدست مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام
(اولُوا الْعِلْمِ قَائِماً بِالْقِسْطِ)؛ صاحبان علم گواهي دارند به عدالت.
«امام صادق علیه السلام در تفسير اينآيه ی شريفه فرمودند : قسط يعني عدل که خدای متعال توسط اميرمؤمنان علي علیه السلام آن را اقامه فرموده که آن حضرت در ميان مردم عدل و داد نمايد تا حق را ميان مردم و خداي متعال اقامه نمايد ، اگر مردم از آن حضرت پيروي نموده و فرمان برند ، هدايت خواهند شد». 3
ولایت امیرالمؤمنین علی علیه السلام معنای واقعی اسلام
(إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذينَ أُوتُوا الْکِتابَ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ وَ مَنْ يَکْفُرْ بِآياتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَريعُ الْحِساب)؛ 4 هر آينه دين در نزد خدا دين اسلام است. و اهل کتاب راه خلاف نرفتند ، مگر از آن پس که به حقّانيّت آن دين آگاه شدند ، و نيز از روى حسد. آنان که به آيات خدا کافر شوند، بدانند که او به زودى به حسابها خواهد رسيد.
«امام باقر علیه السلام درباره آيه «اِنَّ الدّينَ عِندَ الله الِاسلام» فرمود: اسلام تسليم شدن در برابر ولايت علي علیه السلام است».5
امیرالمؤمنین علی علیه السلام: نفس و جان رسول خدا صلی الله علیه و آله
(فَمَنْ حَاجَّکَ فِيهِ مِن بَعْدِمَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِل فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللّهِ عَلَى الْکَاذِبِينَ )؛ 6از آن پس که به آگاهى رسيدهاى ، هر کس که درباره او با تو مجادله کند ، بگو: بياييد تا حاضر آوريم ، ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را ، ما زنان خود را و شما زنان خود را ، ما برادران خود را و شما برادران خود را. آن گاه دعا و تضرع کنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان بفرستيم.
«اين آيه و آيات قبل از آن هنگامي نازل شد که گروهي از مسيحيان نجران به همراه عده اي ديگر خدمت پيامبر صلی الله علیه و آله رسيدند و گفتند آيا هرگز ديده شده که فرزندي بدون پدر متولد شد که در همين هنگام اين آيه نازل شد « ان مثل عيسي عند الله کمثل آدم خلقه من تراب ثم قال له کن فيکون » و جواب آنان را داد که حضرت آدم بدون پدر و مادر بود ولي حضرت عيسي فقط پدر نداشتند . بعد از اين جواب پيامبر آنها را به مباهله دعوت کردند اما آنها تا فرداي آن روز از حضرت مهلت خواستند ودر اين فرصت به بزرگان و شخصيت هاي نجران رجوع کردند ، اسقف بزرگ آنها گفت شما فردا به محمد نگاه کنيد اگر با فرزندان و خانواده اش براي مباهله آمد از مباهله با او بترسيد ولي اگر با يارانش آمد با او مباهله کنيد . (مباهله يعني اينکه دو نفر به همديگر نفرين کنند که خدا دروغگو را رسوا کند و همانجا مجازات شود)فرداي همان روز پيامبر در حالي که دست حضرت امیرالمؤمنین علي علیه السلام را گرفته بود و همراه حسنين و حضرت فاطمه بودند براي مباهله آمدند و مسيحيان وقتي اين صحنه را ديدند به پيامبر گفتند: اي اباالقاسم! ما با تو مباهله نمي کنيم، بلکه مصالحه مي کنيم . که در آن هنگام آيه ی بالا نازل شد که در آن اميرالمؤمنين را به منزله نفس پيامبر تلقي کرده است (و انفسنا)
«و هر کس با تو در مقام مجادله برآيد درباره عيسي بعد از آنکه به وحي خدا به احوال او آگاهي يافتي بگو بياييد ما و شما با فرزندان و زنان و کسانيکه به منزله نفس ما هستند با هم به مباهله برخيزيم (يعني در حق هم نفرين کرده) تا دروغگويان و کافران را به لعن و عذاب خدا گرفتار کنيم» احدي ادعا ننموده که در موقع مباهله کساني غير از علي ابن ابي طالب و حسن و حسين و حضرت فاطمه با پيامبر بوده باشند . پس چنين استفاده مي شود که مراد از انفسنا، علي ابن ابي طالب است ( نفس پيغمبر است) مراد از نسائنا، فاطمه زهرا است و مراد از ابنائنا، حسن و حسن هستند که خدای متعال آن را پسران رسول خود خوانده است». 7
تصدیق پیامبران به ولایت امیرالمؤمنین علی علیه السلام
(وَإِذْ أَخَذَ اللّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُکُم مِن کِتَابٍ وَحِکْمَةٍ ثُمَّ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنصُرُنَّهُ )؛8و (به خاطر بياوريد) هنگامى را که خدای متعال ، از پيامبران (و پيروان آنها) ، پيمان مؤکد گرفت ، که هرگاه کتاب و دانش به شما دادم ، سپس پيامبرى به سوى شما آمد که آنچه را با شماست تصديق مىکند ، به او ايمان بياوريد و او را يارى کنيد! سپس ( خدای متعال ) به آنها گفت: آيا به اين موضوع ، اقرار داريد؟ و بر آن ، پيمان مؤکد بستيد؟
«از امام صادق علیه السلام در مورد اين آيه نقل شده است که فرمودند : که « به او ايمان بياوريد » يعني به رسول خدا ايمان بياوريد و « او را ياري کنيد» يعني وصي و جانشينش امير مؤمنان علي را ياري کنيد . سپس فرمود : خدای متعال هيچ پيامبر و رسولي را مبعوث نفرموده جز آنکه از او به نوبت حضرت محمد و امامت حضرت علي پيمان گرفت ». 9
امیرالمؤمنین علی علیه السلام: ریسمان محکم الهی
(وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعاً وَلاَ تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً وَکُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُم مِنْهَا کَذلِکَ يُبَيِّنُ اللّهُ لَکُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ )؛10 و همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد ، و پراکنده نشويد! و نعمت (بزرگ) خدا را بر خود ، به ياد آريد که چگونه دشمن يکديگر بوديد ، و او ميان دلهاى شما ، الفت ايجاد کرد ، و به برکت نعمت او ، برادر شديد! و شما بر لب حفرهاى از آتش بوديد ، خدا شما را از آن نجات داد; اين چنين ، خدای متعال آيات خود را براى شما آشکار مى سازد; شايد پذيراى هدايت شويد .
«صاحب کتاب مناقب الفاخرة از عبد الله بن عباس روايت کرده است که ما در خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله بوديم ، عربى آمد و عرض کرد يا رسول الله شنيدم که مي فرمودى اعتصموا بحبل الله ! حبل خدا کدام است که به او تمسک جوئيم؟ رسول خدا صلى الله عليه و آله دست خود را بر دست على عليه السلام زد و فرمود : به اين شخص تمسک جوئيد که اين حبل المتين است».
«همچنین از هفتمین پیشوای مسلمانان جهان ، امام کاظم علیه السلام هم روايت شده است که حبل الله المتين، علي بن ابي طالب است» 11 .
دوچندان شدن درجات بهشتیان بواسطه ولایت امیرالمؤمنین علی علیه السلام
(أَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللّهِ کَمَنْ بَاءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ )؛12آيا کسى که از رضاى خدا پيروى کرده ، همانند کسى است که به خشم و غضب خدا بازگشته؟! و جايگاه او جهنم ، و پايان کار او بسيار بد است.
از امام صادق علیه السلام روايت شده است که فرمود : مقصود از ” الذين اتبعوا رضوان الله ” امامان هستند . سپس فرمود : به خدا سوگند آنها درجات مؤمنين نزد خدای متعال هستند و به واسطه ولايت و معرفت ما اعمال مومنين دو چندان مي شود و خدای متعال درجات عالي به آنها عطا مي فرمايد ».
شجاعت امیرالمومنین علی علیه السلام
(الَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِلّهِ وَالرَّسُولِ مِن بَعْدِمَا أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَاتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ * الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَاناً وَقَالُوا حَسْبُنَا اللّهُ وَنِعْمَ الْوَکِيلُ * فانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اللّهِ وَفَضْلٍ لَمْ يَمْسَسْهُمْ سُؤءٌ وَاتَّبَعُوا رِضْوَانَ اللّهِ وَاللّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ)؛ 13 آنها که دعوت خدا و پيامبر صلی الله علیه و آله را ، پس از آن همه جراحاتى که به ايشان رسيد ، اجابت کردند; (و هنوز زخم هاى ميدان اُحُد التيام نيافته بود ، به سوى ميدان «حمراء الاسد» حرکت نمودند) براى کسانى از آنها ، که نيکى کردند و تقوا پيش گرفتند ، پاداش بزرگى است. * اينها کسانى بودند که (بعضى از) مردم ، به آنان گفتند: «مردم ( لشکر دشمن) براى (حمله به) شما اجتماع کردهاند; از آنها بترسيد!» اما اين سخن ، بر ايمانشان افزود; و گفتند: «خدا ما را کافى است; و او بهترين حامى ماست.» * به همين جهت ، آنها (از اين ميدان) با نعمت و فضل پروردگارشان ، بازگشتند; در حالى که هيچ ناراحتى به آنان نرسيد; و از رضاى خدا ، پيروى کردند; و خدای متعال داراى فضل و بخشش بزرگى است.
«در تفسير علي بن ابراهيم قمي و تفسير عياشي و تفسير صافي آمده است که اين داستان در مورد جنگ احد است ، آنگاه که همه فرار کردند و فقط اميرالمؤمنين با پيامبر مانده بود که بعد از مدتي چند نفر ديگر هم آمدند و به آن حضرت پيوستند و از پيامبر دفاع کردند. و پس از جنگ هم با اينکه اميرالمومنين علیه السلام جراحات سنگيني برداشته بودند ولي باز هم سخن پيامبر را گوش دادند همان طور که در آيه آمده است».
حالات امیرالمؤمنین علی علیه السلام به روایت قرآن
(الَّذِينَ يَذْکُرُونَ اللّهَ قِيَاماً وَقُعُوداً وَعَلَى جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَکَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هذَا بَاطِلاً…. فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لَا أُضِيعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْکُم مِن ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى بَعْضُکُم مِن بَعْضٍ فَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَأُخْرِجُوا مِن دِيَارِهِمْ وَأُوذُوا فِي سَبِيلِي وَقَاتَلُوا وَقُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُم سَيِّآتِهِمْ وَلَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ثَوَاباً مِنْ عِندِ اللّهِ وَاللّهُ عِندَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ ) ؛ 14همانها که خدا را در حال ايستاده و نشسته ، و آنگاه که بر پهلو خوابيدهاند ، ياد مىکنند; و در اسرار آفرينش آسمانها و زمين مىانديشند; (و مىگويند:) بار الها! اينها را بيهوده نيافريدهاى! منزهى تو! ما را از عذاب آتش ، نگاه دار … خدای متعال ، درخواست آنها را پذيرفت; (و فرمود:) من عمل هيچ عملکنندهاى از شما را ، زن باشد يا مرد ، ضايع نخواهم کرد; شما همنوعيد ، و از جنس يکديگر! آنها که در راه خدا هجرت کردند ، و از خانههاى خود بيرون رانده شدند و در راه من آزار ديدند ، و جنگ کردند و کشته شدند ، به يقين گناهانشان را مىبخشم و آنها را در باغ هاى بهشتى ، که از زير درختانش نهرها جارى است ، وارد مىکنم. اين پاداشى است از طرف خدای متعال و بهترين پاداش ها نزد پروردگار است.
«در کتاب امالي شيخ الطائفه از ابن ابي رافع و پدر عبيده نقل شده است که گويند : بعد از هجرت رسول خدا از مکه به طرف مدينه علي نيز بعد از اداي امانات و انجام سفارشات پيامبر زن هاي هاشميه را که فواطم ناميده شده اند حرکت داد و براي رسيدن به رسول خدا به طرف مدينه هجرت نمود و در بين راه با عده اي از سواران دشمن روبه رو شد و يک تنه با شمشير آنها را از خود دور نمود و با سرافرازي به طرف مدينه هجرت نمود تا اينکه به ضجنان رسيد و در آنجا يک شبانه روز ماند و عده اي از ضعفاي مومنين به او ملحق شدند . پس اميرالمومنين و همراهان او که بين آنها فاطمه زهرا و فاطمه بنت اسد مادر اميرالمومنين و فاطمه بنت زبير نيز بودند همگي در آن شب نماز خواندند و تا طلوع فجر به نماز و دعا و رکوع و سجود مشغول بودند . چون نماز صبح را خواندند به راه خود ادامه دادند و به ذکر خدای متعال مشغول بودند تا به مدينه رسيدند و اين آيه در شان آنها نازل شد. سپس اضافه مي کند مقصود از « من ذکر » علي و منظور از « انثي » فاطمه و از « بعضکم من بعض» علي و فاطمه و يا علي و فواطم مي باشد ».15
————————-
پی نوشت:
1 . آل عمران 8
2 . آل عمران 18
3 . تفسير عياشي 1/165 ، بحار الانوار 23 / 204
4 . آل عمران 21
5 . بحار الانوار 35/341
6 . سوره آل عمران 62
7 .صحيح مسلم 15/175 ، مسند احمد بن حنبل 1/185 ، مستدرک حاکم 3/150 ، اسد الغابه 4/26 ، شواهد التنزيل 1/120 ، تفسير ابن کثير 1/371 ، صحيح ترمذي 2/300 ، مناقب ابن مغازلى ص 263و کفاية الخصام ص 309و فصول المهمه ص 8 ، تفسير طبري 3/192 ، در المنثور 4/38 ، اسباب النزول ض 74 ، ينابيع الموده ص 244 ، نور الابصار ض 101 ، ذخائر العقبي ص25 ، کفايه الطالب ص 54 ، دلائل النبوه ص 297 ، معالم التنزيل 1/302 ، تذکره ابن جوزي ص17 ، تفسير خازن 1/302 ، البدايه و النهايه 5/52 ، الرياض النضره ص 188 ، معارج النبوه 1/315 ، تاريخ الخلفا ص 115 ، المناقب المرتضويه ص 44 ، تفسير روح المعاني 3/167 ، صحيح ترمذي 5/634 ، سنن بيهقي 9/288؛ همچنين شواهد التنزيل حاکم حسکاني جلد يک ، مستدرک علي الصحيحين حاکم نيشابوري جلد سه ، اسباب النزول نيشابوري ، صحيح مسلم جلد چهار ص 1883 ، سنن ترمذي جلد چهار ص 293 ، و جلد پنج ، مسند احمد بن حنبل جلد سه ص 97 ، تفسير طبري جلد سه ، تفسير کشاف زمخشري جلد يک ، تفسير ابن کثير جلد يک ، تفسير قرطبي جلد چهار ص 104 ، تفسير کبير فخر رازي جلد هشت ، جامع الاصول ابن اثير جلد نه ، شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد جلد شانزده ، احکام القرآن ابن عربي جلد يک ص 275 ، تفسير در المنثور جلال الدين سيوطي جلد دو ص 38 ، صواعق المحرقه ابن حجر مکي ص 72 ، تاريخ الخلفا سيوطي ص 169 ، مناقب خوارزمي ص 60 ، الاصابه ابن حجر عسقلاني ص 110 ، البدايه و النهايه ابن کثير جلد پنج ص 54 ، ينابيع الموده ص 9و44و51 و … .
8 . آل عمران 82
9 . تاويل الآيات 1/116
10 . آل عمران 104
11 . کفاية الخصام ص 343 ، نهج السعاده 7/201
12 . آل عمران 164
13 . آل عمران آيه 173 ـ 175
14 . آل عمران آيات 192 تا 196
15 . امالي ص 295
* منبع: * برگرفته از کتاب اتمام حجّت ـ اثر علمی حجت الاسلام والمسلمین امیری سوادکوهی
… خدای متعال در سوره آل عمران بارها بر ولایت و حقانیت حضرت امیرمؤمنان علی علیه السلام تأکید می نمایند:
راسخون فی العلم : امیرالمؤمنین علی علیه السلام
(هُوَ الَّذِى أَنزَلَ عَلَيْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ ءَايَاتٌ محُّْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَ أُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فىِ قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَ مَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فىِ الْعِلْمِ يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِ کلٌُّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَ مَا يَذَّکَّرُ إِلَّا أُوْلُواْ الْأَلْبَاب) 1؛ اوست که اين کتاب را بر تو نازل کرد. بعضى از آيه ها محکماتند ، اين آيه ها أم الکتابند ، و بعضى آيه ها متشابهاتند. امّا آنها که در دلشان ميل به باطل است ، به سبب فتنه جويى و ميل به تأويل از متشابهات پيروى مى کنند ، در حالى که تأويل آن را جز خداى نمىداند. و آنان که قدم در دانش استوار کرده اند مى گويند: ما بدان ايمان آورديم ، همه از جانب پروردگار ماست. و جز خردمندان پند نمى گيرند.
«امام صادق عليه السلام در تفسیر وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ فرمودند : ما راسخون في العلم هستيم و ما تأويل آن را مي دانيم و در روايتي ديگر از ايشان آمده است که راسخون في العلم علي بن ابي طالب و ائمه بعد از ايشان هستند». 2
اقامه عدل بدست مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام
(اولُوا الْعِلْمِ قَائِماً بِالْقِسْطِ)؛ صاحبان علم گواهي دارند به عدالت.
«امام صادق علیه السلام در تفسير اينآيه ی شريفه فرمودند : قسط يعني عدل که خدای متعال توسط اميرمؤمنان علي علیه السلام آن را اقامه فرموده که آن حضرت در ميان مردم عدل و داد نمايد تا حق را ميان مردم و خداي متعال اقامه نمايد ، اگر مردم از آن حضرت پيروي نموده و فرمان برند ، هدايت خواهند شد». 3
ولایت امیرالمؤمنین علی علیه السلام معنای واقعی اسلام
(إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذينَ أُوتُوا الْکِتابَ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ وَ مَنْ يَکْفُرْ بِآياتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَريعُ الْحِساب)؛ 4 هر آينه دين در نزد خدا دين اسلام است. و اهل کتاب راه خلاف نرفتند ، مگر از آن پس که به حقّانيّت آن دين آگاه شدند ، و نيز از روى حسد. آنان که به آيات خدا کافر شوند، بدانند که او به زودى به حسابها خواهد رسيد.
«امام باقر علیه السلام درباره آيه «اِنَّ الدّينَ عِندَ الله الِاسلام» فرمود: اسلام تسليم شدن در برابر ولايت علي علیه السلام است».5
امیرالمؤمنین علی علیه السلام: نفس و جان رسول خدا صلی الله علیه و آله
(فَمَنْ حَاجَّکَ فِيهِ مِن بَعْدِمَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِل فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللّهِ عَلَى الْکَاذِبِينَ )؛ 6از آن پس که به آگاهى رسيدهاى ، هر کس که درباره او با تو مجادله کند ، بگو: بياييد تا حاضر آوريم ، ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را ، ما زنان خود را و شما زنان خود را ، ما برادران خود را و شما برادران خود را. آن گاه دعا و تضرع کنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان بفرستيم.
«اين آيه و آيات قبل از آن هنگامي نازل شد که گروهي از مسيحيان نجران به همراه عده اي ديگر خدمت پيامبر صلی الله علیه و آله رسيدند و گفتند آيا هرگز ديده شده که فرزندي بدون پدر متولد شد که در همين هنگام اين آيه نازل شد « ان مثل عيسي عند الله کمثل آدم خلقه من تراب ثم قال له کن فيکون » و جواب آنان را داد که حضرت آدم بدون پدر و مادر بود ولي حضرت عيسي فقط پدر نداشتند . بعد از اين جواب پيامبر آنها را به مباهله دعوت کردند اما آنها تا فرداي آن روز از حضرت مهلت خواستند ودر اين فرصت به بزرگان و شخصيت هاي نجران رجوع کردند ، اسقف بزرگ آنها گفت شما فردا به محمد نگاه کنيد اگر با فرزندان و خانواده اش براي مباهله آمد از مباهله با او بترسيد ولي اگر با يارانش آمد با او مباهله کنيد . (مباهله يعني اينکه دو نفر به همديگر نفرين کنند که خدا دروغگو را رسوا کند و همانجا مجازات شود)فرداي همان روز پيامبر در حالي که دست حضرت امیرالمؤمنین علي علیه السلام را گرفته بود و همراه حسنين و حضرت فاطمه بودند براي مباهله آمدند و مسيحيان وقتي اين صحنه را ديدند به پيامبر گفتند: اي اباالقاسم! ما با تو مباهله نمي کنيم، بلکه مصالحه مي کنيم . که در آن هنگام آيه ی بالا نازل شد که در آن اميرالمؤمنين را به منزله نفس پيامبر تلقي کرده است (و انفسنا)
«و هر کس با تو در مقام مجادله برآيد درباره عيسي بعد از آنکه به وحي خدا به احوال او آگاهي يافتي بگو بياييد ما و شما با فرزندان و زنان و کسانيکه به منزله نفس ما هستند با هم به مباهله برخيزيم (يعني در حق هم نفرين کرده) تا دروغگويان و کافران را به لعن و عذاب خدا گرفتار کنيم» احدي ادعا ننموده که در موقع مباهله کساني غير از علي ابن ابي طالب و حسن و حسين و حضرت فاطمه با پيامبر بوده باشند . پس چنين استفاده مي شود که مراد از انفسنا، علي ابن ابي طالب است ( نفس پيغمبر است) مراد از نسائنا، فاطمه زهرا است و مراد از ابنائنا، حسن و حسن هستند که خدای متعال آن را پسران رسول خود خوانده است». 7
تصدیق پیامبران به ولایت امیرالمؤمنین علی علیه السلام
(وَإِذْ أَخَذَ اللّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُکُم مِن کِتَابٍ وَحِکْمَةٍ ثُمَّ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنصُرُنَّهُ )؛8و (به خاطر بياوريد) هنگامى را که خدای متعال ، از پيامبران (و پيروان آنها) ، پيمان مؤکد گرفت ، که هرگاه کتاب و دانش به شما دادم ، سپس پيامبرى به سوى شما آمد که آنچه را با شماست تصديق مىکند ، به او ايمان بياوريد و او را يارى کنيد! سپس ( خدای متعال ) به آنها گفت: آيا به اين موضوع ، اقرار داريد؟ و بر آن ، پيمان مؤکد بستيد؟
«از امام صادق علیه السلام در مورد اين آيه نقل شده است که فرمودند : که « به او ايمان بياوريد » يعني به رسول خدا ايمان بياوريد و « او را ياري کنيد» يعني وصي و جانشينش امير مؤمنان علي را ياري کنيد . سپس فرمود : خدای متعال هيچ پيامبر و رسولي را مبعوث نفرموده جز آنکه از او به نوبت حضرت محمد و امامت حضرت علي پيمان گرفت ». 9
امیرالمؤمنین علی علیه السلام: ریسمان محکم الهی
(وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعاً وَلاَ تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً وَکُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُم مِنْهَا کَذلِکَ يُبَيِّنُ اللّهُ لَکُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ )؛10 و همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد ، و پراکنده نشويد! و نعمت (بزرگ) خدا را بر خود ، به ياد آريد که چگونه دشمن يکديگر بوديد ، و او ميان دلهاى شما ، الفت ايجاد کرد ، و به برکت نعمت او ، برادر شديد! و شما بر لب حفرهاى از آتش بوديد ، خدا شما را از آن نجات داد; اين چنين ، خدای متعال آيات خود را براى شما آشکار مى سازد; شايد پذيراى هدايت شويد .
«صاحب کتاب مناقب الفاخرة از عبد الله بن عباس روايت کرده است که ما در خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله بوديم ، عربى آمد و عرض کرد يا رسول الله شنيدم که مي فرمودى اعتصموا بحبل الله ! حبل خدا کدام است که به او تمسک جوئيم؟ رسول خدا صلى الله عليه و آله دست خود را بر دست على عليه السلام زد و فرمود : به اين شخص تمسک جوئيد که اين حبل المتين است».
«همچنین از هفتمین پیشوای مسلمانان جهان ، امام کاظم علیه السلام هم روايت شده است که حبل الله المتين، علي بن ابي طالب است» 11 .
دوچندان شدن درجات بهشتیان بواسطه ولایت امیرالمؤمنین علی علیه السلام
(أَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللّهِ کَمَنْ بَاءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ )؛12آيا کسى که از رضاى خدا پيروى کرده ، همانند کسى است که به خشم و غضب خدا بازگشته؟! و جايگاه او جهنم ، و پايان کار او بسيار بد است.
از امام صادق علیه السلام روايت شده است که فرمود : مقصود از ” الذين اتبعوا رضوان الله ” امامان هستند . سپس فرمود : به خدا سوگند آنها درجات مؤمنين نزد خدای متعال هستند و به واسطه ولايت و معرفت ما اعمال مومنين دو چندان مي شود و خدای متعال درجات عالي به آنها عطا مي فرمايد ».
شجاعت امیرالمومنین علی علیه السلام
(الَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِلّهِ وَالرَّسُولِ مِن بَعْدِمَا أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَاتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ * الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَاناً وَقَالُوا حَسْبُنَا اللّهُ وَنِعْمَ الْوَکِيلُ * فانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اللّهِ وَفَضْلٍ لَمْ يَمْسَسْهُمْ سُؤءٌ وَاتَّبَعُوا رِضْوَانَ اللّهِ وَاللّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ)؛ 13 آنها که دعوت خدا و پيامبر صلی الله علیه و آله را ، پس از آن همه جراحاتى که به ايشان رسيد ، اجابت کردند; (و هنوز زخم هاى ميدان اُحُد التيام نيافته بود ، به سوى ميدان «حمراء الاسد» حرکت نمودند) براى کسانى از آنها ، که نيکى کردند و تقوا پيش گرفتند ، پاداش بزرگى است. * اينها کسانى بودند که (بعضى از) مردم ، به آنان گفتند: «مردم ( لشکر دشمن) براى (حمله به) شما اجتماع کردهاند; از آنها بترسيد!» اما اين سخن ، بر ايمانشان افزود; و گفتند: «خدا ما را کافى است; و او بهترين حامى ماست.» * به همين جهت ، آنها (از اين ميدان) با نعمت و فضل پروردگارشان ، بازگشتند; در حالى که هيچ ناراحتى به آنان نرسيد; و از رضاى خدا ، پيروى کردند; و خدای متعال داراى فضل و بخشش بزرگى است.
«در تفسير علي بن ابراهيم قمي و تفسير عياشي و تفسير صافي آمده است که اين داستان در مورد جنگ احد است ، آنگاه که همه فرار کردند و فقط اميرالمؤمنين با پيامبر مانده بود که بعد از مدتي چند نفر ديگر هم آمدند و به آن حضرت پيوستند و از پيامبر دفاع کردند. و پس از جنگ هم با اينکه اميرالمومنين علیه السلام جراحات سنگيني برداشته بودند ولي باز هم سخن پيامبر را گوش دادند همان طور که در آيه آمده است».
حالات امیرالمؤمنین علی علیه السلام به روایت قرآن
(الَّذِينَ يَذْکُرُونَ اللّهَ قِيَاماً وَقُعُوداً وَعَلَى جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَکَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هذَا بَاطِلاً…. فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لَا أُضِيعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْکُم مِن ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى بَعْضُکُم مِن بَعْضٍ فَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَأُخْرِجُوا مِن دِيَارِهِمْ وَأُوذُوا فِي سَبِيلِي وَقَاتَلُوا وَقُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُم سَيِّآتِهِمْ وَلَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ثَوَاباً مِنْ عِندِ اللّهِ وَاللّهُ عِندَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ ) ؛ 14همانها که خدا را در حال ايستاده و نشسته ، و آنگاه که بر پهلو خوابيدهاند ، ياد مىکنند; و در اسرار آفرينش آسمانها و زمين مىانديشند; (و مىگويند:) بار الها! اينها را بيهوده نيافريدهاى! منزهى تو! ما را از عذاب آتش ، نگاه دار … خدای متعال ، درخواست آنها را پذيرفت; (و فرمود:) من عمل هيچ عملکنندهاى از شما را ، زن باشد يا مرد ، ضايع نخواهم کرد; شما همنوعيد ، و از جنس يکديگر! آنها که در راه خدا هجرت کردند ، و از خانههاى خود بيرون رانده شدند و در راه من آزار ديدند ، و جنگ کردند و کشته شدند ، به يقين گناهانشان را مىبخشم و آنها را در باغ هاى بهشتى ، که از زير درختانش نهرها جارى است ، وارد مىکنم. اين پاداشى است از طرف خدای متعال و بهترين پاداش ها نزد پروردگار است.
«در کتاب امالي شيخ الطائفه از ابن ابي رافع و پدر عبيده نقل شده است که گويند : بعد از هجرت رسول خدا از مکه به طرف مدينه علي نيز بعد از اداي امانات و انجام سفارشات پيامبر زن هاي هاشميه را که فواطم ناميده شده اند حرکت داد و براي رسيدن به رسول خدا به طرف مدينه هجرت نمود و در بين راه با عده اي از سواران دشمن روبه رو شد و يک تنه با شمشير آنها را از خود دور نمود و با سرافرازي به طرف مدينه هجرت نمود تا اينکه به ضجنان رسيد و در آنجا يک شبانه روز ماند و عده اي از ضعفاي مومنين به او ملحق شدند . پس اميرالمومنين و همراهان او که بين آنها فاطمه زهرا و فاطمه بنت اسد مادر اميرالمومنين و فاطمه بنت زبير نيز بودند همگي در آن شب نماز خواندند و تا طلوع فجر به نماز و دعا و رکوع و سجود مشغول بودند . چون نماز صبح را خواندند به راه خود ادامه دادند و به ذکر خدای متعال مشغول بودند تا به مدينه رسيدند و اين آيه در شان آنها نازل شد. سپس اضافه مي کند مقصود از « من ذکر » علي و منظور از « انثي » فاطمه و از « بعضکم من بعض» علي و فاطمه و يا علي و فواطم مي باشد ».15
————————-
پی نوشت:
1 . آل عمران 8
2 . آل عمران 18
3 . تفسير عياشي 1/165 ، بحار الانوار 23 / 204
4 . آل عمران 21
5 . بحار الانوار 35/341
6 . سوره آل عمران 62
7 .صحيح مسلم 15/175 ، مسند احمد بن حنبل 1/185 ، مستدرک حاکم 3/150 ، اسد الغابه 4/26 ، شواهد التنزيل 1/120 ، تفسير ابن کثير 1/371 ، صحيح ترمذي 2/300 ، مناقب ابن مغازلى ص 263و کفاية الخصام ص 309و فصول المهمه ص 8 ، تفسير طبري 3/192 ، در المنثور 4/38 ، اسباب النزول ض 74 ، ينابيع الموده ص 244 ، نور الابصار ض 101 ، ذخائر العقبي ص25 ، کفايه الطالب ص 54 ، دلائل النبوه ص 297 ، معالم التنزيل 1/302 ، تذکره ابن جوزي ص17 ، تفسير خازن 1/302 ، البدايه و النهايه 5/52 ، الرياض النضره ص 188 ، معارج النبوه 1/315 ، تاريخ الخلفا ص 115 ، المناقب المرتضويه ص 44 ، تفسير روح المعاني 3/167 ، صحيح ترمذي 5/634 ، سنن بيهقي 9/288؛ همچنين شواهد التنزيل حاکم حسکاني جلد يک ، مستدرک علي الصحيحين حاکم نيشابوري جلد سه ، اسباب النزول نيشابوري ، صحيح مسلم جلد چهار ص 1883 ، سنن ترمذي جلد چهار ص 293 ، و جلد پنج ، مسند احمد بن حنبل جلد سه ص 97 ، تفسير طبري جلد سه ، تفسير کشاف زمخشري جلد يک ، تفسير ابن کثير جلد يک ، تفسير قرطبي جلد چهار ص 104 ، تفسير کبير فخر رازي جلد هشت ، جامع الاصول ابن اثير جلد نه ، شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد جلد شانزده ، احکام القرآن ابن عربي جلد يک ص 275 ، تفسير در المنثور جلال الدين سيوطي جلد دو ص 38 ، صواعق المحرقه ابن حجر مکي ص 72 ، تاريخ الخلفا سيوطي ص 169 ، مناقب خوارزمي ص 60 ، الاصابه ابن حجر عسقلاني ص 110 ، البدايه و النهايه ابن کثير جلد پنج ص 54 ، ينابيع الموده ص 9و44و51 و … .
8 . آل عمران 82
9 . تاويل الآيات 1/116
10 . آل عمران 104
11 . کفاية الخصام ص 343 ، نهج السعاده 7/201
12 . آل عمران 164
13 . آل عمران آيه 173 ـ 175
14 . آل عمران آيات 192 تا 196
15 . امالي ص 295
* منبع: * برگرفته از کتاب اتمام حجّت ـ اثر علمی حجت الاسلام والمسلمین امیری سوادکوهی
عالی بود 
