شهدای ایران: جشنواره فجر در طول 32 سال گذشته راه پر نشیب و فرازی را پشت سر گذاشته است و از همان ابتدا موضوعاتی مانند فیلم‌های انقلابی و فیلم‌های دفاع مقدس در میان سایر فیلم‌های راه یافته به این جشنواره جایگاه وی‍ژه‌ای داشت و امسال نیز 9 فیلم با مضمون دفاع مقدس در این جشنواره حضور یافتند.

در این میان ابراهیم حاتمی‌کیا کارگردانی است که با ساخت 17 فیلم با موضوع دفاع مقدس چند پیراهن بیشتر از بقیه فیلمسازان در این حوزه پاره کرده و فیلم «چ» آخرین اثر او در ارتباط با دفاع مقدس است.

روایت این فیلم به دو روز بیست و پنجم تا بیست و هفتم مرداد 1358 از زندگی شهید چمران اختصاص دارد ولی با تلاش‌های فراوانی که حاتمی‌کیا در ساخت آن انجام داده است بسیاری از منتقدان سینما بر آن نقد‌هایی دارند که دنبال کردن این نقدها در ارتباط با این فیلم پر مخاطب خالی از لطف نیست که در این راستا با حجت‌الاسلام سید ابوالقاسم صالحی زاده، معاون دانشجویی دانشکده صدا و سیمای استان قم در این راستا به گفت‌وگو پرداختیم.

*فیلم «چ» تا چه میزان توانست در میان دیگر آثار حاتمی‌کیا خودنمایی کند؟

فیلم «چ» را باید از چند بعد مختلف مورد بررسی قرار داد ولی نمی‌توانیم این فیلم را از میان آثار آقای حاتمی‌کیا به عنوان اثر شاخص به آن نگاه کنیم نمی‌شود. حاتمی‌کیا در تولید این اثر گامی به جلو بر نداشته است و باید هر اثری را از نظر شاخص هنری، بحث فرم، محتوا و درون مایه مورد بررسی قرار داد که اگر در بحث فرم به عناصر شکلی و کارگردانی توجه کنیم این فیلم نشان می‌دهد که حاتمی کیا این عناصر را می‌شناسد و این مسئله‌ای نیست که کسی نداند.

*چه مسئله‌ای در این فیلم موجب ضعف شده است؟

فیلم «چ» نشان می‌دهد که حاتمی‌کیا می‌تواند موقعیتی خاص را به تصویر بکشد و از نور، تصویر و زوایای خاص و جهت شکل دهنده فرم موفق است اما از نظر درون مایه فیلم‌نامه با آثار قبلی حاتمی‌کیا سازگاری ندارد و در این فیلم هیچ موقعیت حساسی پیش نمی‌آید و بار احساسی که با شخصیت فیلم همراه شوی وجود ندارد.

*شخصیت چمران در «چ» تا چه میزان نمود پیدا کرد؟

شهید چمران در این فیلم به درستی نشان داده نشده و شخصیت چمران در این فیلم به صورت واقعی دیده نمی‌شود و ماموریت او به درستی نمایان نیست و «چ» مثل چمران هیچ نمودی ندارد و ماموریتی برای او تعریف نشده و گزارش خاصی به کسی داده نمی‌شود جایی که باید تصمیم بگیرد، تصمیم گیرنده نیست و در جایی که می‌تواند پیشنهاد بدهد، پیشنهاد نمی‌دهد.

*تا چه اندازه در این فیلم مسائل سیاسی نقش داشت؟

در بخشی از این فیلم از چمران پرسیده می‌شود که شما چمران بازرگان هستی یا چمران خمینی؟ که این پرسش خود یک نوع سیاست‌زدگی را به دنبال داشت و کارگردان می‌خواست هر دو طیف سیاسی را با خود داشته باشد.

درون مایه فیلمنامه «چ» چگونه بود؟

در بخشی از این فیلم چمران با شخصیتی که عنایت نام داشت صحبت می‌کند ولی سخنان عنایت منطقی‌تر و مستدل‌تر از چمران است و شهید چمران هیچ ظهوری ندارد.

ای کاش برای نوشتن فیلمنامه با گروهی دیگر مشورت می‌شد حاتمی‌کیا هرچند در بحث کارگردانی استاد است ولی در این فیلم به دلیل سنگینی کار نتوانسته هر دو وظیفه را با هم انجام دهند.

*این فیلم تا چه اندازه دغدغه‌های حاتمی‌کیا را نشان می‌دهد؟

در کل اثری که حاتمی‌کیا خلق کرده زیباست و دغدغه‌های انقلابی او مشخص است و از نظر فهم هنری بالاست ولی نتوانسته حساسیت را در این داستان نشان دهد و مخاطب را با خود همراه کند و باید گفت تمام شخصیت‌ها به این فیلم الصاق شده‌اند و هیچ کدام واقعی نیستند.

*چرا شخصیت شهید چمران در «چ» ضعیف دیده شد؟

حاتمی‌کیا می‌توانست موقعیت‌سازی بهتری داشته باشد و شخصیت چمران را به صورت موثرتر نشان دهد و نوعی کنش پیش برنده داشته باشد ولی در این فیلم از سوی چمران هیچ واکنش خاصی صورت نمی‌گیرد و حتی هنگامی که در موقعیت فرار قرار می‌گیرد، راه فرار هم تصادفی است در غیر اینصورت او هیچ تلاشی برای فرار نمی‌کند.

*به عنوان سخن پایانی بفرمایید کار حاتمی‌کیا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

انصاف نیست که از حاتمی‌کیا و نوع نگاه خاص او غافل شویم زیرا او در تولید فیلم نگاهی پرمعنا دارد و آنچه که گفته می‌شود برداشت‌هایی است که به عنوان یک منتقد مطرح می‌کنیم.

نباید نقد یک اثر را ضعف آن تلقی کرد بلکه نشان از قوت و نفوذی است که آن اثر بر جامعه مخاطبان گذشته و اذهان را با خود درگیر کرده و موجب شده تا مدتی در مورد آن اثر بحث شود.

--------------------------------------

گفت‌و‌گو: سمانه سادات فقیه