هر چند اطلاعات تاریخی اندکی از زندگی علی‌اکبر علیه السلام داریم، اما همین اطلاعات اندک کافی است که او را به عنوان الگویی جاودانه برای جوانان جویای حقیقت و سعادت بدانیم:

او به گواهی امام حسین (ع) شبیه‌ترین افراد به پیامبر اکرم (ص) بود. این شباهت نه فقط از حیث شمایل و گفتار، بلکه از حیث اخلاق و رفتار نیز بود. امام حسین در روز عاشورا در وصف علی اکبر چنین فرمود: اللَّهُمَّ اشْهَدْ فَقَدْ بَرَزَ إِلَیْهِمْ غُلَامٌ أَشْبَهُ النَّاسِ خَلْقاً وَ خُلُقاً وَ مَنْطِقاً بِرَسُولِکَ ص وَ کُنَّا إِذَا اشْتَقْنَا إِلَی نَبِیِّکَ نَظَرْنَا إِلَیْه‏ (نفس المهموم، ص ۱۱۳)

او از شجاع‌ترین جوانان اسلام بود. وقتی در مسیر حرکت کاروان امام حسین از مکه به سوی کربلا (بعد از حرکت از منزل قصر ابی‌مقاتل) آن حضرت جمله استرجاع (انا لله و انا الیه راجعون) را گفت و در پاسخِ علی اکبر که علت گفتن چنین جمله‌ای را جویا شد، فرمود: هاتفی غیبی را شنیدم که می‌گفت: «الْقَوْمُ یَسِیرُونَ وَ الْمَنَایَا تَصِیرُ إِلَیْهِمْ؛ این قوم در حال حرکت‌اند و مرگ هم به استقبال آنان می‌آید» فهمیدم که ما به سوی مرگ حرکت می‌کنیم، آن جوان بی‌نظیر اسلام در پاسخ گفت: «یَا أَبَتِ لَا أَرَاکَ اللَّهُ سُوءاً أَ لَسْنَا عَلَی الْحَقِّ» مگر ما بر حق نیستیم؟ مگر راه ما راه حق نیست؟ امام در پاسخ فرمود بله به خدایی که بازگشت بندگان به سوی اوست راه ما حق است. علی اکبر عرض کرد: «فَإِنَّنَا إِذاً لَا نُبَالِی أَنْ نَمُوتَ مُحِقِّینَ» بنابراین مشکلی نیست. مهم این است که جان خود را فدای حق کنیم و در راه حق بمیریم.(ارشاد، ج ۲، ص ۸۲)

طبق همه نقل‌های تاریخی کسی که در روز عاشورا بعد از امام حسین علیه السلام بیشترین تعداد را از سپاهیان عمر سعد به هلاکت رساند، علی اکبر بود. از ۵۴ چهار تا ۲۰۰ نفر گفته شده است.

جایگاه والای علی اکبر را می‌توان در این جمله ابی عبدالله دید که بعد از شهادت او فرمود: عَلَی الدُّنْیَا بَعْدَکَ الْعَفَاء؛ بعد از تو خاک بر سر دنیا» (ارشاد، ج ۲، ص ۱۰۶)

افزون بر این، علی اکبر، بعد از امام حسین علیه السلام، تنها شهیدی است که در زیارت عاشورا به طور اختصاصی مخاطب سلام قرار گرفته است: «السَّلَامُ عَلَی الْحُسَیْنِ وَ عَلَی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ عَلَی أَصْحَابِ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِین‏» (کامل الزیارات، ص ۱۷۸)

همچنین در زیارت ناحیه مقدسه، بعد از زیارت امام حسین علیه السلام، نخستین شهیدی که امام زمان علیه السلام به او سلام می‌فرستد، علی اکبر است:
السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَوَّلَ قَتِیلٍ مِنْ نَسْلِ خَیْرِ سَلِیلٍ‏، مِنْ سُلَالَةِ إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ، صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ وَ عَلَی أَبِیکَ … وَ أَنَّکَ ابْنُ حُجَّتِهِ وَ أَمِینُهُ، … وَ جَعَلَنَا اللَّهُ مِنْ مُلَاقِیکَ وَ مُرَافِقِیکَ، وَ مُرَافِقِی جَدِّکَ وَ أَبِیکَ، وَ عَمِّکَ وَ أَخِیکَ، وَ أُمِّکَ الْمَظْلُومَةِ، وَ أَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِنْ قَاتِلِیکَ، وَ أَسْأَلُ اللَّهَ مُرَافَقَتَکَ فِی دَارِ الْخُلُودِ، وَ أَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِنْ أَعْدَائِکَ أُولِی الْجُحُودِ، وَ السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ. (المزار الکبیر، ص ۴۸۶-)