حال سوال اینجاست که کار هنریِ شهید آوینی چه ویژگی‌هایی داشت که رهبر انقلاب بر لزوم الگو گرفتن از آن در شرایط کنونی تأکید دارند.
شهدای ایران: رهبر معظم انقلاب اسلامی در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ در ارتباط تصویری با ستاد ملی مبارزه با کرونا بر ضرورت تثبت و ضبط مجاهدت‌های بی‌نظیر ملت ایران در عرصه مقابله با کرونا تأکید و فرمودند: «کاش کسانی بتوانند مثل شهید آوینی این جهاد عظیم و عمومی را روایت کنند؛ همچنان که شهید آوینی با آن بیان شیرین و زیبا و اثرگذارِ خودش توانست جزئیّات جبهه را برای ما روایت بکند و آن را ماندگار بکند. کاش کسانی بتوانند این کار را بکنند؛ هم در گفتار و هم در نوشتار و هم در کارهای هنری و نمایش‌ها و پدیده‌های هنری.»
حال سوال اینجاست که کار هنریِ شهید آوینی چه ویژگی‌هایی داشت که رهبر انقلاب بر لزوم الگو گرفتن از آن در شرایط کنونی تأکید دارند.
ویژگی‌های کار هنری شهید آوینی
صدای معصوم و نجیب با استحکام ویژه، نوشتاری قوی و هنرمندانه؛ رهبر انقلاب در مصاحبه با تهیه‌کنندگان مجموعه روایت فتح در ۱۱ شهریور ۱۳۷۲، ویژگی های فوق العاده روش هنری آوینی را چنین تشریح فرمودند: «در مستندسازی، نقش کلام همان کاری که خود مرحوم شهید آوینی می‌کرد خیلی مهم است. هم نوشتار و هم بیان آن نوشتار، بسیار بسیار مهم است. اگر نکته‌گویی‌های او نبود، خیلی از منظره‌ها اصلاً معنی نداشت. ...
کسی که می‌خواهد چنین برنامه‌هایی بسازد، باید آن نجابت و معصومیت و استحکام و اطمینان به سخن را داشته باشد. گاهی حرفی را کسی می‌زند و حرف بزرگی است؛ اما پیداست که خودش اعتقادی به این حرف ندارد. امّا این صدا، آن صدایی است که بزرگترین حرف‌ها را می‌زد و خودش اعتقاد داشت. مثلاً می‌گفت: «این جوانان ما، به راه‌های آسمان آشناترند تا به راه‌های زمین.» این را چنان می‌گفت که گویا راه‌های آسمان را خودش رفته، دیده و می‌داند که اینها آشناتر هستند! ما خیال می‌کنیم صدای جنگی باید صدای کلفت و نخراشیده‌ای باشد. امّا ایشان آن‌طور صدایی نداشت. صدایی بود معصوم و نجیب و درعین‌حال استحکامی ویژه داشت؛ در قالب نوشتاری قوی و هنرمندانه.»
استقبال از آرزوی رهبر انقلاب
سایت جامع فرهنگی مذهبی شهید آوینی در مطلبی با عنوان «در استقبال از آرزوی رهبر انقلاب/آوینی دهه نود کیست و چه می‌کند؟»، بصورت مفصل خصوصیات متعدد فعالیت‌های هنری شهید آوینی را بررسی و تبیین نموده است.
برخی نکات ذکر شده در این مقاله عبارت‌اند از:
- به روشنی واضح است که مستندهای روایت فتح نیاز به چند بار دیدن دارند و این از تبحر تکنیکی آوینی بر ابزارهای سازنده مستندهایش حکایت می‌کند.
- در مستندهایش نیز نشان می‌دهد که به روایت‌های کلاسیک سحرانگیزی اعتقاد دارد که مخاطب را میخکوب می‌کند و احساسات او را به شدت درگیر می‌کند. آوینی بر ابزاری که انتخاب کرده است کاملاً مسلط است و استفاده او از این ابزار خودآگاه است.
- بلد بود که چه موقع مخاطبش را غافلگیر کند؛ چه موقع اشکش را دربیاورد و چه موقع مخاطب احساس کند که همراه او در جبهه‌هاست.
- تکنیک سینمایی آوینی به تکنیک‌های صرف دانشکده‌های سینمایی محدود نشد. آوینی ارزشی به آن افزود. او در مستندسازی شیوه‌ای را دنبال می‌کرد که خود آن را شیوه اشراقی در فیلمسازی می‌نامید. این اصطلاح را اولین بار او به کار برد و این چنین تعریفش کرد: «ما در گروه روایت فتح شیوه مستندسازی خودمان را اشراقی می‌خواندیم. زیرا ما به تجربه دریافته بودیم که حقیقت هستی امکان ظهور در سینما را دارد، منتها باید تکنیک و تکنولوژی سینما را که همواره مانع و حجاب این تقرب هستند، اهلی کرد و این اهلیت اگرچه با مهارت فنی نسبتی غیرقابل انکار دارد، اما بیش از هر چیز به نسبتی رجوع دارد که فیلمساز با عالم وجود خود برقرار می‌کند. بنابراین خودمان را یکسره تسلیم واقعیتی می‌کردیم که در جبهه‌ها وجود داشت.»
- آوینی و دوستانش علاوه بر خوش تکنیکی، نسبتی وجودی با دفاع مقدس برقرار کرده بودند که فیلمسازی آنها را کاملاً متحول کرده بود.
- آوینی برای ساخت و پخش فیلم‌هایش می‌جنگید. تعهد او به ساخت فیلم برای دفاع مقدس، دستوری و فرمایشی و مهم‌تر از همه سفارشی نبود. دل آوینی در جبهه‌های دفاع مقدس بود و از همین رو بود که هر چه می‌خواست بگوید را دیده بود. رمز و راز شگفت‌انگیز تأثیر کارهای او همین برآمدن از دل او بود.
- یک تنه کار صدنفر را می‌کرد و به اندازه همان یک نفر توقع داشت.
- پاک و پاکیزه مستند می‌ساخت و بقیه تعلقات حتی سیاسی‌اش را داخل این مستندهای مقدسش جاری نمی‌ساخت.
- روایت فتح مجموعه مستندی بود که تیتراژ نداشت. هیچ اسمی از عواملش آورده نمی‌شد.
- آوینی درباره این روحیه روایت فتحی‌ها می‌گوید: «این کارهایی که ما می‌کردیم از پول، بروکراسی یا سیستم‌های نظامی یا هر چیز دیگر برنمی‌آید. عشق می‌خواهد و انگیزش و ریشه هر انگیزشی هم در عشق است».
- آوینی سر سوزنی سازش نسبت به آنچه بدان معتقد بود نداشت. در عین متانت و ادبی که آدم خیال می‌کرد خصیصه ذاتی اوست آوینی هیچ گاه چه در زندگی فردی چه در زندگی مطبوعاتی و رسانه‌ای و چه در مستندهایش اهل مسامحه نبود.
- هیچ‌گاه اهل شعارهای دهان‌پرکن روشنفکری که به شدت آوینی را تحت فشار قرار می‌داد نبود و هیچ گاه خودش را به ذره‌ای سانسور و پنهان‌کاری عقایدش مجبور نکرد.
- آوینی با استناد مفهومی به دو مصداق کربلا و آخرالزمان کارهایش را پیش می‌برد.
- کتاب‌های منتشر شده از آوینی به قدر کافی کفایت تسلط او بر مباحث فکری را نشان می‌دهد اما جالب است که این را بدانیم که پروژه روایت فتح در واقع بخشی از پروژه فکری شهید آوینی بوده است. او می‌اندیشید و تأمل می‌کرد و چنین بود که نتیجه کارهایش عمقی و با انبوهی از تفسیرها و تاویل‌ها مصادف می‌شد. آیا این گمشده مستندسازی در عصر ما نیست؟ ما با انبوهی از مستندهایی مواجهیم که مشخص است پیوست اندیشه‌ای پیشینی نداشته است. مستندساز هیچ گاه در یک خط فکری ثابت حرکت نمی‌کند؛ درک عمیقی از سوژه پیش رویش ندارد و نهایتاً ما را با آثاری تاریخ مصرف دار مواجه می‌کند.
- سید مرتضی آوینی مرد جزئیات است. مستندهای بی‌رقیب او از دفاع مقدس در عین نمایش کلیتی که آن مستند به خاطرش شکل گرفته است و تولید شده است پر است از جزئیاتی گفتاری و رفتاری از سوژه‌های مقدسش.
- آوینی «راحت» فیلم می‌سازد و این راحت فیلم ساختن و حرف زدن اساسی‌ترین ویژگی ساختار کارهای آوینی است.
- خود را کاملاً در قالب یک بسیجی حزب‌اللهی تصور می‌کند که آرمانش خمینی بزرگ است و عاشورا و کربلا راه پیش رویش. آوینی البته قبل‌تر و بعدتر هزینه‌های حزب‌اللهی ماندنش را به قدر کافی؛ بیش از اندازه معقولش در فضای آن روز جامعه ایران می‌دهد.
- آن چیز دیگری که او و مستندهایش را امروز هم ماندگار کرده است تعارف‌بردار نبودن اوست.
- آوینی روایت فتح یک حزب‌اللهی تمام عیار است که از داد کشیدن عقیده‌اش هیچ ترسی ندارد. هیچ وقت تصور نمی‌کند که برای دیده شدن باید به جامعه فرهنگی و هنری باج دهد و هیچ هراسی از برچسب خوردن ندارد.
حال سوال اینجاست که کار هنریِ شهید آوینی چه ویژگی‌هایی داشت که رهبر انقلاب بر لزوم الگو گرفتن از آن در شرایط کنونی تأکید دارند.
ویژگی‌های کار هنری شهید آوینی
صدای معصوم و نجیب با استحکام ویژه، نوشتاری قوی و هنرمندانه؛ رهبر انقلاب در مصاحبه با تهیه‌کنندگان مجموعه روایت فتح در ۱۱ شهریور ۱۳۷۲، ویژگی های فوق العاده روش هنری آوینی را چنین تشریح فرمودند: «در مستندسازی، نقش کلام همان کاری که خود مرحوم شهید آوینی می‌کرد خیلی مهم است. هم نوشتار و هم بیان آن نوشتار، بسیار بسیار مهم است. اگر نکته‌گویی‌های او نبود، خیلی از منظره‌ها اصلاً معنی نداشت. ...
کسی که می‌خواهد چنین برنامه‌هایی بسازد، باید آن نجابت و معصومیت و استحکام و اطمینان به سخن را داشته باشد. گاهی حرفی را کسی می‌زند و حرف بزرگی است؛ اما پیداست که خودش اعتقادی به این حرف ندارد. امّا این صدا، آن صدایی است که بزرگترین حرف‌ها را می‌زد و خودش اعتقاد داشت. مثلاً می‌گفت: «این جوانان ما، به راه‌های آسمان آشناترند تا به راه‌های زمین.» این را چنان می‌گفت که گویا راه‌های آسمان را خودش رفته، دیده و می‌داند که اینها آشناتر هستند! ما خیال می‌کنیم صدای جنگی باید صدای کلفت و نخراشیده‌ای باشد. امّا ایشان آن‌طور صدایی نداشت. صدایی بود معصوم و نجیب و درعین‌حال استحکامی ویژه داشت؛ در قالب نوشتاری قوی و هنرمندانه.»
استقبال از آرزوی رهبر انقلاب
سایت جامع فرهنگی مذهبی شهید آوینی در مطلبی با عنوان «در استقبال از آرزوی رهبر انقلاب/آوینی دهه نود کیست و چه می‌کند؟»، بصورت مفصل خصوصیات متعدد فعالیت‌های هنری شهید آوینی را بررسی و تبیین نموده است.
برخی نکات ذکر شده در این مقاله عبارت‌اند از:
- به روشنی واضح است که مستندهای روایت فتح نیاز به چند بار دیدن دارند و این از تبحر تکنیکی آوینی بر ابزارهای سازنده مستندهایش حکایت می‌کند.
- در مستندهایش نیز نشان می‌دهد که به روایت‌های کلاسیک سحرانگیزی اعتقاد دارد که مخاطب را میخکوب می‌کند و احساسات او را به شدت درگیر می‌کند. آوینی بر ابزاری که انتخاب کرده است کاملاً مسلط است و استفاده او از این ابزار خودآگاه است.
- بلد بود که چه موقع مخاطبش را غافلگیر کند؛ چه موقع اشکش را دربیاورد و چه موقع مخاطب احساس کند که همراه او در جبهه‌هاست.
- تکنیک سینمایی آوینی به تکنیک‌های صرف دانشکده‌های سینمایی محدود نشد. آوینی ارزشی به آن افزود. او در مستندسازی شیوه‌ای را دنبال می‌کرد که خود آن را شیوه اشراقی در فیلمسازی می‌نامید. این اصطلاح را اولین بار او به کار برد و این چنین تعریفش کرد: «ما در گروه روایت فتح شیوه مستندسازی خودمان را اشراقی می‌خواندیم. زیرا ما به تجربه دریافته بودیم که حقیقت هستی امکان ظهور در سینما را دارد، منتها باید تکنیک و تکنولوژی سینما را که همواره مانع و حجاب این تقرب هستند، اهلی کرد و این اهلیت اگرچه با مهارت فنی نسبتی غیرقابل انکار دارد، اما بیش از هر چیز به نسبتی رجوع دارد که فیلمساز با عالم وجود خود برقرار می‌کند. بنابراین خودمان را یکسره تسلیم واقعیتی می‌کردیم که در جبهه‌ها وجود داشت.»
- آوینی و دوستانش علاوه بر خوش تکنیکی، نسبتی وجودی با دفاع مقدس برقرار کرده بودند که فیلمسازی آنها را کاملاً متحول کرده بود.
- آوینی برای ساخت و پخش فیلم‌هایش می‌جنگید. تعهد او به ساخت فیلم برای دفاع مقدس، دستوری و فرمایشی و مهم‌تر از همه سفارشی نبود. دل آوینی در جبهه‌های دفاع مقدس بود و از همین رو بود که هر چه می‌خواست بگوید را دیده بود. رمز و راز شگفت‌انگیز تأثیر کارهای او همین برآمدن از دل او بود.
- یک تنه کار صدنفر را می‌کرد و به اندازه همان یک نفر توقع داشت.
- پاک و پاکیزه مستند می‌ساخت و بقیه تعلقات حتی سیاسی‌اش را داخل این مستندهای مقدسش جاری نمی‌ساخت.
- روایت فتح مجموعه مستندی بود که تیتراژ نداشت. هیچ اسمی از عواملش آورده نمی‌شد.
- آوینی درباره این روحیه روایت فتحی‌ها می‌گوید: «این کارهایی که ما می‌کردیم از پول، بروکراسی یا سیستم‌های نظامی یا هر چیز دیگر برنمی‌آید. عشق می‌خواهد و انگیزش و ریشه هر انگیزشی هم در عشق است».
- آوینی سر سوزنی سازش نسبت به آنچه بدان معتقد بود نداشت. در عین متانت و ادبی که آدم خیال می‌کرد خصیصه ذاتی اوست آوینی هیچ گاه چه در زندگی فردی چه در زندگی مطبوعاتی و رسانه‌ای و چه در مستندهایش اهل مسامحه نبود.
- هیچ‌گاه اهل شعارهای دهان‌پرکن روشنفکری که به شدت آوینی را تحت فشار قرار می‌داد نبود و هیچ گاه خودش را به ذره‌ای سانسور و پنهان‌کاری عقایدش مجبور نکرد.
- آوینی با استناد مفهومی به دو مصداق کربلا و آخرالزمان کارهایش را پیش می‌برد.
- کتاب‌های منتشر شده از آوینی به قدر کافی کفایت تسلط او بر مباحث فکری را نشان می‌دهد اما جالب است که این را بدانیم که پروژه روایت فتح در واقع بخشی از پروژه فکری شهید آوینی بوده است. او می‌اندیشید و تأمل می‌کرد و چنین بود که نتیجه کارهایش عمقی و با انبوهی از تفسیرها و تاویل‌ها مصادف می‌شد. آیا این گمشده مستندسازی در عصر ما نیست؟ ما با انبوهی از مستندهایی مواجهیم که مشخص است پیوست اندیشه‌ای پیشینی نداشته است. مستندساز هیچ گاه در یک خط فکری ثابت حرکت نمی‌کند؛ درک عمیقی از سوژه پیش رویش ندارد و نهایتاً ما را با آثاری تاریخ مصرف دار مواجه می‌کند.
- سید مرتضی آوینی مرد جزئیات است. مستندهای بی‌رقیب او از دفاع مقدس در عین نمایش کلیتی که آن مستند به خاطرش شکل گرفته است و تولید شده است پر است از جزئیاتی گفتاری و رفتاری از سوژه‌های مقدسش.
- آوینی «راحت» فیلم می‌سازد و این راحت فیلم ساختن و حرف زدن اساسی‌ترین ویژگی ساختار کارهای آوینی است.
- خود را کاملاً در قالب یک بسیجی حزب‌اللهی تصور می‌کند که آرمانش خمینی بزرگ است و عاشورا و کربلا راه پیش رویش. آوینی البته قبل‌تر و بعدتر هزینه‌های حزب‌اللهی ماندنش را به قدر کافی؛ بیش از اندازه معقولش در فضای آن روز جامعه ایران می‌دهد.
- آن چیز دیگری که او و مستندهایش را امروز هم ماندگار کرده است تعارف‌بردار نبودن اوست.
- آوینی روایت فتح یک حزب‌اللهی تمام عیار است که از داد کشیدن عقیده‌اش هیچ ترسی ندارد. هیچ وقت تصور نمی‌کند که برای دیده شدن باید به جامعه فرهنگی و هنری باج دهد و هیچ هراسی از برچسب خوردن ندارد.
