کره شمالی و درس‌هایی که باید از برجام بگیرد
جمعه ۱۱ خرداد ۱۳۹۷


تحلیلگران انعطاف ناپذیربودن «دونالد ترامپ» در مذاکرات و دگرگونی خط مشی‌ها با تغییر روسای جمهوری آمریکا را که در مورد برجام آشکار شد، نشانه ای از بی منطقی کاخ سفید و غیرقابل اعتماد بودن آن در نظر رهبر کره شمالی می دانند.
به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، رییس جمهوری آمریکا در تاریخ ۱۲ ژوئن (اول تیر) در سنگاپور به دیدار «کیم جونگ اون» رهبر کره شمالی می‌رود. گفته می شود در این دیدار که می‌توان آن را تاریخی و بی سابقه توصیف کرد در زمینه خلع سلاح کامل پیونگ یانگ و کاهش تهدیدهای نظامی واشنگتن علیه این کشور گفت وگوهای جامعی صورت می گیرد. برخی تحلیلگران اقدامات اخیر دولت کره شمالی در زمینه توقف فعالیت‌های هسته‌ای و موشکی در کنار دیدار از همسایه جنوبی و آزادی سه شهروند آمریکایی را نشانه مثبتی از دستیابی به صلح با عقب نشینی کیم از اهداف می‌دانند.
گروهی دیگر نیز ضمن متفاوت دانستن دیدگاه دو طرف نسبت به خلع سلاح، بدعهدی آمریکا به ویژه خروج از توافق هسته‌ای را از دلایل تردید و بی اعتمادی پیونگ یانک به اهداف کاخ سفید تفسیر می کنند.
نوسان در نظام سیاسی آمریکا
مسائل گوناگونی در این گفت وگوها مطرح است که هر یک می‌تواند توافق را تحت تاثیر خود قرار دهد. مهمترین موضوع برای کره شمالی اکنون اهداف و برنامه‌های آمریکا در آینده است. به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران اعتماد به کاخ سفید و احتمال تغییر خواسته آن در سال‌های بعد، مهمترین دلمشغولی پیونگ یانگ در امضای هر توافقی خواهد بود. روزنامه وال استریت ژورنال نوشت: خروج دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای ایران متغیرهای جدید را پیش از گفت وگو با رهبر کره شمالی وارد بحث کرده است. این اقدام دستیابی به توافق با کیم جونگ اون را سخت تر کرده است. اگرچه برخی تحلیلگران آمریکایی اعتقاد دارند این اقدام ترامپ اهرم فشار قدرتمندی را بر پیونگ یانگ ایجاد می کند تا زودتر به توافقی با آمریکا دست پیدا کند اما نگاه به تجربه و رفتارها در اجرای برجام و خروج از توافق هسته‌ای ایران تاثیر منفی را بر روند گفت وگوهای ایالات متحده و کره شمالی دارد. گویا ترامپ تلاش کرد با خروج از برجام پیامی را هم برای رهبر کره شمالی ارسال کند اما مشخص نیست این پیام تا چه اندازه‌ای به نفع کاخ سفید خواهد بود.
روزنامه یو.اس٫ای تودی در زمینه درس‌های توافق هسته ای ایران برای کره شمالی در مذاکره با ترامپ عنوان داشت رئیس جمهوری آمریکا چند شب قبل هنگام اعلام خروج از برجام، در مورد عمل کردن به وعده‌هایش سخن گفت و همزمان «مایک پومپئو» وزیر امور خارجه خود را هم برای گفت وگو به پیونگ یانگ فرستاد. البته «بروس کلینگر» تحلیلگر مسائل شرق آسیا در سازمان سی.آی.ای اعتقاد دارد دولت ترامپ در زمینه دستیابی به روند موفقیت آمیز گفت و گو با کره شمالی موانع بسیار بزرگی پیش رو دارد که فقط به خاطر برجام به وجود نیامده و به گذشته‌ها مربوط است.
در چارچوب توافق سال ۱۹۹۴ میان دولت بیل کلینتون با کره شمالی، پیونگ یانگ به مدت ۸ سال برنامه‌های هسته‌ای را متوقف کرد اما در دولت جورج بوش این توافق از سوی کاخ سفید لغو شد. ایالات متحده در این سال‌ها برخلاف تعهدات خود حتی به پیونگ یانگ برای توسعه انرژی هسته‌ای صلح آمیز هم کمک نکرد. کلینگر تاکید دارد کنار کشیدن از توافق هسته‌ای ایران بر ذهنیت رهبر کره شمالی در زمینه اعتماد به ایالات متحده برای دستیابی به هر توافقی تاثیرگذار خواهد بود. علاوه براین کره شمالی آگاه است که نظام سیاسی ایالات متحده بی‌ثبات است و آمریکایی‌ها هر ۴ یا ۸ سال خط مشی‌های خود را تغییر می دهند. «ایوو دالدر» مدیر موسسه «شورای امور جهان» در شیکاگو تاکید دارد: چیزی که اکنون پیونگ یانگ می بیند این است که نمی تواند به آمریکا اعتماد کند زیرا ممکن است توافقی که اکنون از سوی کاخ سفید امضا می شود، از طرف رئیس جمهوری بعدی بی اعتبار شود. همین امر دستیابی به توافق را بسیار سخت‌تر می کند. به اعتقاد این تحلیلگر رفتارهای ترامپ نشان می دهد که وی به دنبال توافق همه یا هیچ است و در گفت وگو با کیم همه امتیازها را می خواهد؛ گرچه این دستاوردی معجزه وار خواهد بود اما رسیدن به آن فراتر از تصور است.
ترامپ؛ بی منطق و متکبر
کارشناسان تاکید دارند مباحث میان واشنگتن با پیونگ یانگ از درجه اهمیت بسیار بالاتری نسبت به موضوع ایران برخوردار است زیرا این کشور توانایی تولید تسلیحات هسته‌ای را به دست آورده و در حال توسعه زرادخانه خود است. با این حال «رابرت اینهورن» تحلیلگر موسسه بروکینگز و مشاور وزارت امور خارجه آمریکا در امور خلع سلاح در دوره باراک اوباما بر این باور است که خروج از توافق هسته‌ای ایران به رهبر کره شمالی نشان می‌دهد که نمی تواند روی توافق با ایالات‌متحده حساب کند. بنابراین اقدام ترامپ انگیزه کمی برای کیم جونگ اون به وجود می آورد تا توافقی مهم و تاثیرگذار را امضا کند.
این مقام پیشین آمریکایی اعتقاد دارد خط مشی ترامپ با توافق هسته‌ای ایران می توانست چارچوبی را در مذاکره با کره شمالی ایجاد نماید تا در زمینه کاهش تحریم‌ها، حقوق بشر و توان موشکی و هسته‌ای بتواند به یک توافق استانداردی دست پیدا کند.
روزنامه «نیویورک تایمز» نیز رفتار ترامپ با برجام را حاوی پیامی برای کره شمالی دانست که اثرات منفی آن نگران کننده است. رئیس‌جمهوری آمریکا تلاش دارد نشان دهد با دشمن دیرینه خود (پیونگ یانگ) مذاکرات سختی را خواهد داشت. حال اگر تصمیم اصلی وی آن بوده است که کره شمالی را برای تسلیم زرادخانه هسته‌ای مجاب کند، تصمیم به خروج از برجام نتیجه عکس خواهد داشت. شاید هدف مقام‌های کاخ سفید این است که به کره شمالی نشان دهند تنها گزینه مورد قبول آن‌ها کنار گذاشتن همه توانایی هسته‌ای است اما کاری که ترامپ با برجام انجام داد باعث پیچیده تر شدن شرایط برای مذاکرات می شود. مقام‌های نزدیک به ترامپ هنوز مدعی هستند خروج وی از توافق هسته ای ایران موضع دولت آمریکا در گفت وگوهای هسته ای با کره شمالی را تقویت کرده و دستیابی به یک توافق واقعی مورد نظر ترامپ را تسهیل می کند. با اینحال حتی روزنامه «لس آنجلس تایمز» هم دیدگاه منتقدان ترامپ را پرقدرت تر ارزیابی کرد.
«مارک فیتز پاتریک» مدیر موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک(IISS) هم از جمله تحلیلگران در امور خلع سلاح است که خروج ترامپ از برجام را عاملی برای کاسته شدن از قدرت چانه زنی کاخ سفید در مقابل پیونگ یانگ ارزیابی می کند. این مشاور ارشد پیشین وزارت امور خارجه آمریکا در امور منع اشاعه اعتقاد دارد «این اقدام ضمن کاستن از اعتبار بین المللی ایالات متحده، کاخ سفید را متکبر و بی منطق نشان می دهد و ضمن سخت کردن تلاش‌ها برای توافق با کیم، زمینه را برای بی قانونی‌های بیشتر در آینده فراهم می آورد.
«رابرت کلی» استاد دانشگاه ملی پوسان کره جنوبی در واکنش به سیاست‌های اخیر ترامپ بر این باور است که نشان دادن انعطاف ناپذیر بودن رئیس جمهوری آمریکا در مذاکرات دیپلماتیک موجب ناامیدی طرف مقابل از دستیابی به اهداف و کسب منافع می شود. اکنون در زمینه دستیابی به توافق هسته ای، تنها یک احمق ممکن است به حرف‌های ایالات متحده اعتماد کند.
در این حال،کره شمالی سالهاست اعتمادی به تعهدات آمریکا در توافقات مختلف نداشته و خود را برای این موضوع آماده کرده است.به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، زمانی که ترامپ اعلام کرد در توافق هسته‌ای با ایران باقی نمی‌ماند، پیامی را برای کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی ارسال کرد. به گفته ترامپ این اقدام حاوی پیام مهمی بود. تهدیدات آمریکا دیگر تو خالی نیست. وقتی قولی می‌دهم، به آن عمل می‌کنم. همزمان با صحبت‌های ترامپ مایک پمپئو در حال سفر به شبه جزیره کره بود تا مقدمات مذاکره درباره برنامه هسته‌ای کره شمالی را فراهم کند. برنامه ریزی‌ها انجام شد؛ ارتباطات درحال انجام است. خوشبختانه توافق انجام خواهد شد.همان موضوعاتی که باعث شد ترامپ از توافق با ایران خارج شود در مذاکره با کره شمالی نیز محل مناقشه خواهد بود و تا اندازه‌ای می‌توان گفت که این موانع بیشتر از توافق با ایران هستند.
کره شمالی برخلاف ایران به سلاح هسته‌ای دست یافته است. رابرت آینهورن از موسسه بروکینز که سابقه مشاوره در وزارت خارجه آمریکا را دارد معتقد است پاره کردن توافق با ایران برای کره شمالی به این معناست که به توافق با آمریکا نمی‌تواند اعتماد کند و به همین دلیل رهبر کره شمالی انگیزه کافی برای امتیازدهی به آمریکا نخواهد داشت.به اعتقاد آینهورن موضع ترامپ در توافق با ایران باعث شده که در مذاکره با کره شمالی حالتی تدافعی داشته باشد. بر اساس قانون مصوب در دوره ریاست جمهوری اوباما، رئیس جمهوری آمریکا باید هر ۱۲۰ روز درباره تحریم‌های ایران تصمیم گیری کند. ترامپ آخرین بار با تعلیق تحریم‌ها موافقت کرد اما اخیرا اعلام کرد که از توافق هسته‌ای خارج شده و بدین ترتیب امکان اعمال تحریم‌ها علیه ایران فراهم شد.ایران و کره شمالی از دید بسیاری از مردم مشابه با یکدیگر هستند اما در واقعیت تفاوت‌های بسیاری دارند. ایران درحال توسعه برنامه هسته‌ای خود است اما کره شمالی دارای حدود ۶۰ کلاهک هسته‌ای است. به گفته بروس کلینگر کارشناس سابق سیا در امور کره شمالی دولت ترامپ مانع بلندی در مقابل خود ایجاد و با مخالفت جدی خود با برجام و توافقات دیگر با کره شمالی خود را در وضعیت بغرنجی قرار داد. توافق هسته‌ای بیل کلینتون، رئیس جمهوری سابق آمریکا با کره شمالی باعث کاهش سرعت برنامه هسته‌ای پیونگ‌یانگ را برای ۸ سال شد. در دوره ریاست جمهوری جرج دبلیو بوش این توافق از بین رفت اما آمریکا به تعهدات خود برای کمک به توسعه انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای کره شمالی پایبند نماند.
کلینگر که اکنون در بنیاد هریتیج در این باره گفت: مردم ممکن است تصور کنند خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در ذهنیت کره شمالی از آمریکا تاثیر گذاشته و ممکن است به پایبندی آمریکا به تعهداتش شک کنند. اما کره ای‌ها پیش از این نیز می‌دانستند که سیستم سیاسی آمریکا بی ثبات بوده و هر چهار یا هشت سال تغییر می‌کند. شاید این تجربه خوبی برای ایران باشد و همواره این مسئله را در ذهن داشته باشد که هر رئیس جمهور آمریکا می‌تواند از توافقات قبل از خود خارج شود.همچنین برخی کارشناسان با توجه به سابقه کره شمالی در همکاری با جامعه جهانی نسبت به رویکرد جدید رهبر این کشور ابراز تردید کرده‌اند.
روزنامه «چوسان ایلبو» چاپ کره جنوبی اعلام کرده است هرچند ممکن است تصمیمات اخیر رهبر کره شمالی برای تعامل با جامعه بین‌الملل و تعطیلی یک سایت هسته‌ای برای بسیاری غیرمنتظره باشد اما برخی کارشناسان معتقدند این سایت در آزمایش‌های قبلی دچار آسیب جدی شده و تقریباً غیرقابل استفاده است.از این رو منابع رسانه‌ای غربی و آمریکایی و همچنین برخی مقامات ایالات متحده این اقدام کیم جونگ اون را با هدف احتمالی فریب طرف مقابل ارزیابی می‌کنند.
مک تورنبری، رئیس کمیته نیروهای مسلح مجلس نمایندگان آمریکا در گفت‌وگو با فاکس نیوز گفت: من نسبت به این موضوع به‌شدت تردید دارم، این یعنی منظور از بازرسی‌ها اطمینان از عدم ازسرگیری برنامه هسته‌ای خواهد بود. به‌نظرم باید به بهترین نتیجه امیدوار بود اما ما باید برای بدترین احتمالات آماده شویم.برخی معتقدند که آمریکا و کره جنوبی باید تأسیسات هسته‌ای پیونگ‌یانگ مورد بازرسی قرار داده و تأیید کنند که احتمال تسلیحاتی بودن برنامه هسته‌ای کره شمالی به صفر رسیده است. البته بسیاری از مقامات آمریکایی و گزارش‌های رسانه‌ای غربی نگران این موضوع هستند که دولت فعلی کره شمالی همانند دوره حکومت کیم جونگ ایل (پدر رهبر کنونی) در یک دهه گذشته به‌دنبال فریب طرف مقابل باشد.
در آن زمان پیونگ‌یانگ اقدام به انفجار یک برج خنک‌کننده در مهمترین راکتور هسته‌ای کشور کرد و شبکه سی‌ان‌ان این اتفاق را از شبکه خود پخش کرد. آن اقدام نیز به‌نظر حرکتی نمادین از سوی کره شمالی برای نشان دادن تعهد این کشور به کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای بود. اما سال بعد پیونگ‌یانگ دومین آزمایش هسته‌ای خود را انجام داد. در سال ۱۹۹۴ دولت کلینتون توافقی با پیونگ‌یانگ انجام داد که به‌موجب آن آمریکا موظف به ساخت دو راکتور هسته‌ای برای کره شمالی می‌شد و در مقابل تأسیسات هسته‌ای موجود پیونگ‌یانگ تعطیل و تولید تسلیحات آن متوقف می‌شد.این توافق در اوایل ۲۰۰۰ با شکست مواجه شد. هرچند دلایل این شکست پیچیده بود اما اصلی‌ترین عامل آن عدم اطمینان به پایبندی کره شمالی به تعهداتش بود. واشنگتن متقاعد شد که پیونگ‌یانگ به‌صورت مخفیانه به برنامه هسته‌ای خود ادامه می‌دهد. عدم همکاری پیونگ‌یانگ با آژانس اتمی نیز به این تردیدها دامن زد.
کارشناسان معتقدند برای هرگونه توافق، کیم جونگ اون باید امکان دسترسی کامل به تأسیسات و برنامه هسته‌ای را برای بازرسان فراهم سازد، البته این شرطی است که کمتر کشور مقتدری حاضر به موافقت با آن خواهد شد. به‌فرض موافقت رهبر کره شمالی با این درخواست باید کاملاً اطمینان یافت که کیم در هیچ مکانی از کره شمالی تأسیسات فاش‌نشده‌ای نداشته باشد.