به گزارش شهدای ایران، "مجلس"، همان نهادی است که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصلی تحت عنوان فصل ششم به آن اختصاص داده شده و 39 اصل همين قانون از اصل شصت و دوم تا اصل نود و نهم به آن پرداخته است.

در ادامه به مناسبت روزهای آغازین مجلس دهم شورای اسلامی نگاهی به انتخابات اولین دوره از مجلس شورای اسلامی و قانونگذاری در تاریخ ایران اسلامی می اندازیم.

*مروری بر انتخابات اولين دوره از مجلس شورای اسلامی در سال 1359

انتخابات اولين دوره مجلس شورای اسلامی در يك فضای باز سياسی انجام گرفت و داوطلبان از سوی وزارت كشور مورد بررسی قرار گرفته و توسط وزير وقت، تاييد يا رد می‌شدند؛ در آن زمان شورای نگهبان هنوز تشكيل نشده بود؛ به موجب قانون انتخابات مصوب شورای انقلاب، اقدام كنندگان عليه انقلاب و جمهوری اسلامی، محرومين از حقوق اجتماعی، محجورين و ورشكستگان به تقصير و مقامات رژيم گذشته به علاوه مسئولين شاغل به‌كار حق شركت در انتخابات را نداشتند؛ در نتيجه داوطلبانی كه شامل اين موارد نمی‌شدند در انتخابات خود را نامزد كردند؛ گروه‌ها و احزاب سياسی حاضر در صحنه نيز با معرفی نامزدهای مورد نظر خود در صحنه حضور يافتند؛ بنابراین طيف وسيعی از نامزدهای چپ‌های افراطی در كنار نامزدهای مستقل به رقابت انتخاباتی پرداختند.

 به لحاظ همين تنوع نامزدها و شعارهای انتخاباتی، اولين دوره انتخابات مجلس از برجستگی خاصی برخوردار بود. اما گذشته از اين تنوع، از جمله مسايلی كه در آن دوره بحث‌انگيز بود، موضوع دو مرحله‌ای شدن انتخابات بود؛ با انتشار اين قانون، گروه‌ها و شخصيت‌های سياسی به دو مرحله‌ای شدن انتخابات اعتراض كردند.

 با اجراي اين طرح، نمايندگان احزاب و گروه‌ها از راهيابی به مجلس باز می‌ماندند، در مقابل موافقين طرح چنين عنوان می‌كردند كه دو مرحله‌ای شدن انتخابات موجب می‌شود تا نمايندگان منتخب، نماينده طيف وسيعی از مردم باشند؛ اما سرانجام انتخابات با همان قانون دو مرحله‌ای به اجرا درآمد؛ مرحله اول انتخابات در 24 اسفند 1358 در 193 حوزه انتخابيه برای برگزيدن 270 نماينده مجلس انجام شد.

 در تهران انجمن نظارت بر انتخابات مركب از هفت نفر مسئوليت اين‌كار را برعهده داشتند. در مرحله اول و با توجه به نياز كسب اكثريت مطلق آرا از سوی نامزدها، در مجموع 97 نفر به مجلس راه پيدا كردند و تعيين تكليف مابقی نمايندگان به مرحله دوم موكول شد. روز نوزدهم ارديبهشت ماه 59 مرحله دوم انتخابات در تهران و 114 حوزه ديگر در شهرستان‌ها برگزار شد. البته در تعدادی از شهرستان‌ها اين انتخابات انجام نشد.

پيروز بزرگ اولين دوره انتخابات، ائتلاف بزرگی بود كه توانست بيشترين كرسی‌های مجلس را به نامزدهای خود اختصاص دهد؛ اين ائتلاف از بهم پيوستن حزب جمهوری اسلامی، جامعه روحانيت مبارز، سازمان فجر اسلام، سازمان مجاهدين انقلاب اسلامی، انجمن اسلامی معلمان ايران، نهضت زنان مسلمان، بنياد الهادی و اتحاديه انجمن‌های اسلامی شهر ری تشكيل شده بود.

پس از تاييد انتخابات مرحله دوم از سوی وزارت كشور، سرانجام نخستين مجلس در جمهوری اسلامی تحت عنوان «مجلس شوراي ملی» در 7 خرداد 1359 گشايش يافت. نامی كه در جلسه 31 تير 1359، با تصويب نمايندگان به «مجلس شورای اسلامی» تغيير يافت.

نخستین مجلس شورای ملی همزمان با سالروز ولادت حضرت علی(ع) افتتاح شد، "آیت‌الله مهدوی کنی"، سرپرست وزارت کشور، اولین سخنران جلسه بود، "حاج سیداحمد خمینی" نیز پیام امام خمینی(ره) را قرائت کرد، "یدالله سحابی"، رئیس سنی مجلس نیز سوگندنامه را قرائت کرد.


*ساختار مجلس در نظام جمهوری اسلامی ایران:

مجلس شورای اسلامی مهم‌ترین و اصلی‌ترین رکن قانونگذاری و نظارت بر نظام جمهوری اسلامی ایران است که نمایندگان آن به صورت مستقیم و با رای مخفی مردم انتخاب می‌شوند.

دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی 4 سال و دوره نمایندگی نمایندگان نیز همزمان با دوره مجلس شورای اسلامی است بنابراین اگر نماینده‌ای از طریق انتخابات میان دوره‌ای به نمایندگی انتخاب شود مدت نمایندگی وی محدود به پایان دوره مجلس خواهد بود.

مجلس شورای اسلامی تعطیل‌بردار نبوده و به همین جهت انتخابات هر دوره مجلس باید بیش از پایان دوره قبل برگزار شود تا کشور در هیچ دوره‌ای بدون مجلس نباشد؛ بنابراین هیچ عاملی نمی‌تواند مانع انتخابات و تشکیل مجلس شود مگر جنگ و اشغال نظامی که در این صورت با پیشنهاد رئیس‌جمهور و تصویب دو سوم نمایندگان و تایید شورای نگهبان انتخابات مناطق اشغال شده یا کل کشور برای مدت معینی متوقف می‌شود در این صورت مجلس سابق به کار خود ادامه خواهد داد.

*پيام امام خمينی (ره) به مناسبت افتتاح اولين دوره مجلس شورای اسلامی

امام خمينی (ره) در روز افتتاح مجلس، پيامی را خطاب به نمايندگان مجلس دادند كه به خلاصه‌ای از محورهای مهم فرمايشات ايشان اشاره می‌شود:

- شما دوستان محترم نماينده ملتی هستيد كه جز به اسلام بزرگ و عدالت الهی اسلامی فكر نمی‌كنيد و انتخاب شما برای پياده نمودن عدالت اسلامی است.

- اميد آن است كه رسيدگی به حال مستضعفين و مستمندان كشور، كه قسمت اعظم ملت مظلوم را دربرمی‌گيرد؛ در راس برنامه‌ها قرار گيرد.

- شما منتخبين محلی كه از پشتيبانی جدی ملت عزيز برخورداريد بايد با كمال قدرت در مقابل قدرت‌های شيطانی كه در رژيم دست نشانده سابق حاكم بر سرنوشت ما بودند بايستيد و از هيچ قدرتی غير از قدرت خداوند قاهر نهراسيد و جز به مصالح كشور به چيز ديگری فكر نكنيد.

- لازم است طرح‌هايی كه در مجلس می‌گذرد، مخالف با احكام مقدسه اسلام نباشد و با كمال قدرت با پيشنهاد‌های مخالف با شرع مقدس كه ممكن است از روی ناآگاهی و غفلت طرح شود شديدا مخالفت نماييد.

- لازم است در مذاكرات و برخورد آرا بطور آرام و با احترام متقابل عمل شود و لازم است از دسته‌بندی‌ها و جهت گيری‌های غير اصولی برای كوبيدن طرف مقابل جدا احتراز شود كه تنها حل مسايل در محيط آرام امكان پذير است.

- مجلس و دولت هماهنگ شده تا بر مشكلات كشور فائق آيند و هيچ يك از نهادهای جمهوری اسلامی خصوصا مجلس و رئيس‌جمهوری و دولت برای يكديگر و ديگران كارشكنی نكنند.

- سياست نه شرقی و نه غربی را در تمام زمينه‌های داخلی و روابط خارجی حفظ كنيد.

- طرح‌ها و پيشنهادهايی را كه مربوط به عمران و رفاه حال ملت، خصوصا مستضعفين است، انقلابی و با سرعت تصويب كنيد و از كاغذبازی‌ها اجتناب نماييد.

- در ادارات دولتی، قوانين دست و پاگيری كه در مجالس رژيم سابق به تصويب رسيده و موجب تعطيل يا تعويق امور شده و می‌شود لغو كنيد.

- مجلس جمهوری اسلامی، همانسان كه در خدمت مسلمين است و برای رفاه آنان فعاليت می‌كند، برای رفاه و آسايش اقليت‌های مذهبی كه در اسلام احترام خاصی دارند، اقدام و فعاليت نمايد.

- از حضرات فقهای نگهبان تقاضا می‌شود كه در ماموريت مهم خود به هيچ وجه ملاحظه اشخاص يا گروه‌های انحرافی را ننموده و به وظيفه خطير خود كه نگهبانی از اسلام و احكام مترقی آن است، اقدام نمايند.(برای دریافت متن کامل 11 توصیه امام خمینی(ره)به نمایندگان مجلس شورای اسلامی اینجا کلیک کنید)

*مجلس و انقلاب اسلامی

بعد از پيروزی شكوهمند انقلاب اسلامی تا به امروز 8 دوره مجلس با اقتدار و بدون وقفه برگزار شده و هم اكنون مجلس نهم شورای اسلامی در حال خدمت به ملت است.

*مجلس اول:
نخستین دوره مجلس در تاریخ 7 خرداد 1359 خورشیدی آغاز به کار کرد و در تاریخ 6 خرداد 1363 خورشیدی نیز پایان یافت.

اولین دوره مجلس به دلیل پیروزی انقلاب اسلامی با حوادث و فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بود به طوری که برگزاری سه دوره انتخابات ریاست جمهوری به دلیل برکناری ابوالحسن بنی‌صدر، ترور شهيد محمدعلی رجایی و سومین انتخابات ریاست جمهوری در سال 1360،‌تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی‌، تعطیلی دانشگاه‌ها، قطع کامل روابط ایران با مریکا، وقوع جنگ 8 ساله تحمیلی و.... از جمله مسائل مطرح در دوره مجلس اول بود.

اولين دوره مجلس با 28 کمیسیون دائمی و 8 کمیسیون ویژه و خاص به وظایف محوله رسیدگی می‌کرد.

*مجلس دوم:
انتخابات دومین دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ 26 فروردین 1363 برگزار شد و در 8 خرداد 1363 دومین دور مجلس آغاز به کار کرد.

مجلس دوم شورای اسلامی در تاریخ 6 خرداد 1367 به کار خود پایان داد.

تصویب کلیات قانون مطبوعات ، آغاز به کار شورای عالی انقلاب فرهنگی از جمله مهمترین مصوبات این دوره می‌باشد.

این مجلس با 28 کمیسیون دائمی و 3 کمیسیون خاص و ویژه 318 مصوبه به تصویب رساند.

*مجلس سوم:
سومین دوره قانونگذاری پس از پیروزی انقلاب اسلامی 7 خرداد 1367 افتتاح و 6 خرداد سال 1371 خاتمه یافت.

پذیرش قطعنامه 598، موافقت بنيانگذار كبير انقلاب اسلامي با استعفای منتظری از قائم مقامي رهبری، درخواست مجلس برای بازنگری در قانون اساسی، ارتحال حضرت امام خمینی (ره)، انتخاب حضرت آيت‌الله خامنه‌اي به عنوان رهبر انقلاب اسلامی، برگزاری پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری از مهمترین حوادث این دوره می‌باشد.

تعداد قوانین مصوب سومين دوره مجلس شوراي اسلامي 251 مصوبه بود که با 25 کمیسیون دائمی و 3 کمیسیون خاص و ویژه به امورات مختلف رسیدگی می‌کرد.

*مجلس چهارم:
انتخابات چهارمين دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ 21 فروردین 1371 انجام شد و مجلس چهارم از 7 خرداد همان سال کار خود را آغاز و در تاریخ 6 خرداد 1375 به کار خود خاتمه داد.

مجلس چهارم نیز با 23 کمیسیون دائمی به کار خود ادامه داد.

*مجلس پنجم:
انتخابات مجلس پنجم شورای اسلامی برخلاف مجالس قبلی در اسفند 1374 برگزار و باز برخلاف مجالس پیشین با کمی تاخیر در 12 خرداد 1375 آغاز به کار کرد.

این مجلس در تاریخ 6 خرداد سال 1379 پایان یافت.

این مجلس نیز برای 24 کمیسیون دائمی و 2 کمیسیون خاص بود.

*مجلس ششم:
انتخابات ششمین دوره مجلس شوراي اسلامي در تاریخ 29 بهمن 1378 برگزار شد و نخستین جلسه رسمی این مجلس در تاریخ 7 خرداد 1379 آغاز شده و در 6 خرداد 1383 پایان یافت.

افزایش تعداد نمایندگان از 270 نفر به 290 نفر براساس اصل 64 قانون اساسی از مهمترین اقدامات این دوره می‌باشد.

مجلس ششم نیز با 14 کمیسیون دائمی به کار خود پایان داد.

*مجلس هفتم:
هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی در تاریخ 7 خرداد 1383 آغاز به کار کرده و در 6 خرداد 1387 پایان یافت.

در این دوره محل مجلس شورای اسلامی براساس یکی از مصوبه‌های مجلس ششم از محل مجلس سابق(معروف به مجلس سنا) در آبان ماه سال 1383 به بهارستان انتقال یافت.

همچنین در این دوره رای گیری از حالت "قیام و قعود" به صورت الکترونیکی تغییر پیدا کرد.

مجلس هفتم نیز با 14 کمیسیون دائمی فعالیت می‌کرد.

*مجلس هشتم:
هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی ساعت 8:50 صبح روز 7 خرداد 1387 افتتاح گردید.

در طول مجلس هشتم 4 نفر از نمایندگان دار فانی را وداع گفتند.

مجلس هشتم در تاریخ 6 خرداد 1391 با 15 کمیسیون دائمی، 2 کمیسیون ویژه و 1 کمیسیون مشترک به کار خود خاتمه داد.

*مجلس نهم:
انتخابات نهم مجلس شورای اسلامی در دو مرحله انجام شد :

مرحله اول در تاریخ 12 اسفند 1390 و مرحله دوم در تاریخ 15 اردیبهشت 1391 برگزار شد.

نهمين دوره مجلس شوراي اسلامي در تاریخ 7 خرداد 1391 با حضور مسئولان کشوري و لشكري و طی مراسمي باشکوه آغاز به کار کرد.


*تفکیک قوا در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

باید دقت داشت تفکیک قوا در قانون جمهوری اسلامی ایران با کشورهای دیگر تفاوت‌های بسياري دارد چرا که در قانون اساسی جمهوري اسلامي ایران به جای استفاده از کلمه "تفکیک قوا" از واژه "استقلال قوا" استفاده شده است؛ از این جهت قوه مقننه به عنوان یکی از قوای سه گانه نظام جمهوری اسلامی ایران از استقلال و قدرت منحصر به فردی برخودار است.

در ذیل به برخی از موارد تداخل و نفوذ متقابل قوه مقننه با سایر قوا اشاره می‌کنیم:

الف: تداخل و نفوذ قوه مقننه در قوه مجریه
-قوه مجریه ، مجری قوانین مصوب قوه مقننه است.
-قوه مقننه ، به طرق مختلف به قوه مجریه نظارت می‌کند از قبیل تذکر، سوال، استیضاح و نظارت مالی از طریق قانون بودجه و دیوان محاسبات کشور.
-رای اعتماد به وزیران پیشنهادی رئیس‌جمهور توسط مجلس شورای اسلامی انجام می‌شود.
-رئیس‌جمهور بابت اقدامات خود و هیئت وزیران در مقابل مجلس مسئول است و هر یک از وزرا در برابر مجلس شورای اسلامی دارای مسئولیت هستند.
-رسیدگی به شکایات مردمی از قوه مجریه برای مجلس شورای اسلامی امکان پذیر است.
-تحقیق و تفحص در امور اجرایی توسط مجلس شورای اسلامی یکی از مکانیسم‌های اجرای اصل 90 قانون اساسی در رسیدگی به شکایات مردمی است.

ب: تداخل و نفوذ قوه مقننه در قوه قضاییه:
-قضات موظف به اجرای قوانین مصوب قوه مقننه هستند.
-رسیدگی به شکایات مردمی از قوه قضاییه برای مجلس شورای اسلامی (مستنبط از جمع اصول 76 و 90 قانون اساسی) امکان پذیر است.

*ساختار مجلس در نظام جمهوری اسلامی ایران:

مجلس شورای اسلامی مهم‌ترین و اصلی‌ترین رکن قانونگذاری و نظارت بر نظام جمهوری اسلامی ایران است که نمایندگان آن به صورت مستقیم و با رای مخفی مردم انتخاب می‌شوند.

دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی 4 سال و دوره نمایندگی نمایندگان نیز همزمان با دوره مجلس شورای اسلامی است بنابراین اگر نماینده‌ای از طریق انتخابات میان دوره‌ای به نمایندگی انتخاب شود مدت نمایندگی وي محدود به پایان دوره مجلس خواهد بود.

مجلس شورای اسلامی تعطیل‌بردار نبوده و به همین جهت انتخابات هر دوره مجلس باید بیش از پایان دوره قبل برگزار شود تا کشور در هیچ دوره‌ای بدون مجلس نباشد بنابراین هیچ عاملی نمی‌تواند مانع انتخابات و تشکیل مجلس شود مگر جنگ و اشغال نظامی که در این صورت با پیشنهاد رئیس‌جمهور و تصویب دو سوم نمایندگان و تایید شورای نگهبان انتخابات مناطق اشغال شده یا کل کشور برای مدت معینی متوقف می‌شود در این صورت مجلس سابق به کار خود ادامه خواهد داد.
مجلس شورای اسلامی از اهمیت ویژه‌اي برخوردار بوده و محور بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها، قانون‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها است. مجلس پایگاه اساسی نظام و مردم و مایه حضور و مشارکت واقعی مردم در تصمیم‌گیری‌ها و مظهر اراده ملی است.

درباره قداست ، اهمیت و جایگاه حساس و سرنوشت ساز مجلس و نقش آن در اصلاح جامعه و کشور و نظارت به کارها و اصلاح امور و برخورد قاطع و دل سوزانه با مسائل کشور، بیانات بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) و سخنان رهبر معظم انقلاب بهترین گواه است که فرازهایی از آن بیان می‌گردد:

حضرت امام خمینی (ره): "مجلس شورای اسلامی تنها مرکزی است که قوا باید تابع آن باشند، این جانب اکیدا علاقه‌مندم که قداست مجلس معظم و وکلای محترم محفوظ باشد تا الگویی باشد برای مجالس جهانی".

مقام معظم رهبری:" نمایندگی مجلس، مسئولیت و خدمت است، مجلس در نظام اسلامی دارای نقش حقیقی در اداره و هدایت کشور است و درست ایفا کردن این نقش تاثیر عمیق و تعیین کننده‌ای در سرنوشت و مسیر و جهت‌گیری‌های اصلی کشور به جای‌ می‌گذارد و مجلس به معنای حقیقی کلمه مظهر اراده و حاکمیت مردم است".